Eton College i Gordonstoun. Królewskie szkoły w serialu "The Crown"

Szkoły, w których kształcili się książęta, królowe i królowie brytyjscy, to jeden z wielu wątków serii "The Crown". Czasem instytucje te pojawiają się jako tło lub pretekst dla jakiejś sceny, a czasem pełnią ważną rolę w budowaniu psychologii postaci. Ile jest prawdy w tych przedstawieniach?

Od lewej: główny budynek szkoły Gordonstoun i jej uczniowie; książę Filip i jego syn w pierwszym dniu nauki księcia Karola w Gordonston; fragment zabudowań Eton College

Foto: Jane Barlow / PA Images / Universal Images Group / Forum

Diana, Hasnat, Dodi i Mohamed. Prawdziwe losy bohaterów "The Crown"

Szkoła dla babci i dla wnuczka

W jednym z odcinków piątego sezonu "The Crown" twórcy odtwarzają prawdziwe zdarzenie z 6 września 1995 roku. Tego dnia w Berkshire trzynastoletni książę William (w tej roli Senan West), pierworodny syn księcia Karola (Dominic West) i Diany Spencer (Elizabeth Debicki), w obecności fotoreporterów i kamer złożył podpis w księdze rejestracyjnej Eton College i tym samym oficjalnie rozpoczął naukę w tej placówce. Na tym fabularna rekonstrukcja faktów się kończy. W następnej scenie księżna Diana żegna się z synem w szkolnym internacie i żartuje, że gdyby czuł się samotnie, może po prostu wyjrzeć przez okno i pomachać babci.

Wywiad, który skrzywdził wszystkich. Prawda i fikcja w serialu "The Crown"

Babcia, czyli królowa Elżbieta II (Imelda Staunton), może zobaczyć szkołę księcia Williama z zamku Windsor. Oba budynki dzieli odległość zaledwie jednego kilometra. Jeszcze w tym samym odcinku książę składa królowej wizytę. Nad filiżanką herbaty i talerzem z ciastem wnuk i babcia wymieniają się swymi doświadczeniami z pobytu w Eton College. To w pełni fikcyjna scena, ale odnosi się do faktów z przeszłości. Elżbieta jako dwunastoletnia księżniczka chodziła do Eton College na prywatne lekcje u zastępcy rektora Henry'ego Martena, który w 1938 roku uczył przyszłą królową historii konstytucyjnej.

"The Crown": Rosjanie mordują, a Anglicy pobierają krew

W związku z tym przedwojennym epizodem przyznano później królowej Elżbiecie II honorowe członkostwo Stowarzyszenia Absolwentów Eton (Old Etonian Association), choć gdyby nie była następczynią tronu, nie miałaby szans na przyjęcie do instytucji. Eton College to bowiem jedna z ostatnich trzech w Wielkiej Brytanii szkół wyłącznie męskich (obok Harrow School i Radley College), tak przywiązanych do wielowiekowej tradycji, że ani myślą o przekształceniu się w placówki koedukacyjne.

Książę William w towarzystwie rodziców i brata wpisuje się do księgi rejestracyjnej Eton College. Fot. Press Association Images / PA Images / Forum

Epoka premiera Johna Majora. Tego nie zobaczycie w "The Crown"

Czytaj więcej:

• Wojny, powstania i zakazana miłość. Historia polskich przodków króla Karola III
• Elżbieta II: całe moje życie, długie czy krótkie, poświęcę imperium 
• Koronacja Elżbiety II. Boże, chroń telewizję!

Książę na zesłaniu

Eton to także jedna z nielicznych szkół z internatem, w której uczniowie przebywają przez siedem dni w tygodniu. Dlatego serialowa Diana wspomina o poczuciu samotności. Sama zresztą rozstanie z synem znosi znacznie gorzej, niż on sam. Tymczasem serialowy William stara się zaprzyjaźnić z kolegami i jakoś ułożyć sobie życie poza domem. Szkoła z całą pewnością nie jest dla niego piekłem, takim, jakie ze swego dzieciństwa zapamiętał jego ojciec - obecny król brytyjski Karol III.

Piąty sezon "The Crown", czyli jak książę Karol nie został królem

"Piekłem" określił Karol Gordonstoun, szkołę z internatem mieszczącą się w hrabstwie Moray na północy Szkocji, ponad osiemset kilometrów od Londynu. Nazywał ją tak, gdy był jej uczniem, i powtórzył ten sąd także w dorosłym życiu, dodając, że pobyt w Gordonstoun był jak "odsiadywanie wyroku". Tam również uczniowie nie opuszczali szkoły w weekendy, a do 1972 roku była to, podobnie jak Eton, placówka wyłącznie dla chłopców.

Od Eton Gordonstoun różniła się tym, że panowała tam wojskowa dyscyplina, kładziono nacisk na forsowne ćwiczenia fizyczne, a także hartowano ducha i ciało młodzieży przy użyciu krótkich spodenek noszonych niezależnie od pogody i pory roku. Wątły i wrażliwy książę ani trochę nie pasował do takiego rodzaju edukacji, ale to właśnie te cechy sprawiły, że został przez ojca wysłany do Szkocji. Babcia Karola, królowa matka Elżbieta Bowes-Lyon, widziała go raczej jako ucznia Eton, ale książę Filip stwierdził, że Gordonstoun sprawi, że syn stanie się twardzielem. Filip sam był uczniem tej szkoły, dobrze ją wspominał i uważał, że to miejsce kształtujące silny charakter.

Książka, jajka, pożar i podatki. Najgorszy rok Elżbiety II w serialu "The Crown"

Terror i prestiż

Gordonstoun zostało powołane do istnienia przez niemieckiego Żyda Kurta Hahna, który w 1920 roku założył nad Jeziorem Bodeńskim szkołę Schule Schloss Salem, i który w 1933 roku, represjonowany za krytykę hitleryzmu, emigrował z III Rzeszy do Wielkiej Brytanii i na Wyspach wznowił swe edukacyjne przedsięwzięcia. Razem z nim przenieśli się niektórzy wychowankowie Schule Schloss Salem, wśród których znajdował się właśnie Filip.

Książę rozpoczętą w Niemczech naukę kontynuował od 1934 roku w Gordonstoun, potem został studentem wojskowej uczelni Britannia Royal Naval College, jako kadet marynarki wojennej poznał w 1939 roku młodziutką księżniczkę Elżbietę, z którą ożenił się po wojnie i z którą miał czworo dzieci: Karola, Annę, Andrzeja i Edwarda. I tylko Anna nie uczęszczała do szkockiej szkoły, bo za jej czasów Gordonstoun nie przyjmowała jeszcze dziewcząt. Uczniami placówki byli za to jej syn Peter i córka Zara.

Luksus, cisza i galaretki. Jacht Britannia nie tylko w "The Crown"

Nastoletni książę Karol miał jeszcze w pamięci prześladowania rówieśników w szkole podstawowej Cheam Preparatory School w Hampshire, gdy w 1962 roku zmuszony był wstąpić do Gordonstoun. Uwierały go nie tylko pedagogiczne metody szkoły Kurta Hahna, lecz także agresja kolegów, którzy wyśmiewali go, stosowali przemoc zarówno w czasie lekcji, jak i odpoczynku, a nawet w środku nocy. Książę nie mógł się poskarżyć nauczycielom, bo ci przyzwalali na uczniowski terror. Jeden z byłych wychowanków przyznał po latach, że przemoc w Gordonstoun była "praktycznie zinstytucjonalizowana".

Zapomniane kuzynki i zagubione dzieci. Tajemnice rodziny królewskiej w "The Crown"

W 2017 roku nazwa "Gordonstoun" pojawiła się w szeroko zakrojonym dochodzeniu w sprawie nadużyć z udziałem dzieci w szkockich placówkach wychowawczych (Scottish Child Abuse Inquiry). Śledczy wykazali, że tylko w latach 70. i 80. w Gordonstoun 11 razy było miejscem przemocy pedagogów względem uczniów. Zanotowano ponadto aż 82 przypadki przemocy rówieśniczej. W 2018 roku jeden z byłych nauczycieli został skazany na rok więzienia m.in. za nieobyczajne napaści na dzieci. Szkoła wyraziła ubolewanie i przeprosiła wszystkich pokrzywdzonych.

Gordonstoun pozostaje jednak jedną z bardziej prestiżowych szkół w Wielkiej Brytanii. Oprócz kilkunastu absolwentów pochodzących z rodziny królewskiej i arystokracji, do Gordonstouńczyków należą znani posłowie, sportowcy, pisarze i artyści, w tym aktorka Oona Chaplin (wnuczka Charliego Chaplina i córka Geraldine Chaplin), aktor Jason Connery (syn Seana Connery'ego) i reżyser filmowy Duncan Jones (syn Davida Bowiego).

Karol i Diana – bajka bez szczęśliwego zakończenia

Gdy w trzecim sezonie serialu "The Crown" został nakreślony obraz "piekła" w Gordonstoun, osoby związane ze szkołą oburzały się na zafałszowanie faktów historycznych, i zwracały uwagę, że sam książę Karol, przemawiając w latach 70. w Izbie Lordów, bronił szkoły przed krążącymi na jej temat "bredniami". Twórcy serialu jednak również oparli swoją fabularyzację na autentycznych wypowiedziach monarchy. A najmocniejszą przesłanką jest ich zdaniem to, że Karol wbrew rodzinnej tradycji zarówno Williama, jak i Harry'ego posłał do Eton College.

William Cowen (1791–1864), "Szkoła Eton widziana przez bramę północnego tarasu zamku Windsor". Fot. domena publiczna

Romans w rządzie, szpieg w pałacu. Historia w trzecim sezonie "The Crown"

Czytaj więcej:

• Kontrowersje wokół "The Crown". Brytyjski rząd chce, by Netflix ostrzegał widzów
• Książę Filip był zachwycony Polską. Niezwykłe nagranie z 1975 roku
• Konie, trufle, pędzle, skrzydła. Życie księcia Filipa było pełne pasji

Czar ciepłej wody

Pomimo silnej reprezentacji królewskiej Gordonstoun nie może równać się z Eton College pod względem liczby znakomitych absolwentów. Powodem jest przede wszystkim różnica wieku obu szkół. Eton to jedna z najstarszych instytucji edukacyjnych na Wyspach. Powstała dzięki królowi Henrykowi VI w 1440 roku. Od 1792 roku każdy chłopiec rozpoczynający naukę w szkole składa - tak samo jak książę William - podpis w księdze rejestracyjnej. Od tej daty więc Eton posiada pełen spis wszystkich swoich uczniów.

Włamanie po królewsku. Pogawędka intruza z Elżbietą II w "The Crown"

Było wśród nich aż dwudziestu brytyjskich premierów (m.in. Anthony Eden, Harold Macmillan, David Cameron i Boris Johnson), wielu pisarzy (m.in. Aldous Huxley, Ian Fleming i George Orwell), muzycy, dziennikarze, naukowcy, sportowcy, poszukiwacze przygód i dowódcy wojskowi, a także tłum aktorów, w tym Tom Hiddleston, Hugh Laurie, Damian Lewis oraz Dominic West - czyli odtwórca postaci księcia Karola w piątym sezonie "The Crown". W Eton nie brakowało zresztą także arystokratów. Ze względu na elitarne grono wychowanków Brytyjczycy nazywają tę szkołę "opiekunką angielskich mężów stanu".

Eton College, podobnie jak Gordonstoun, jest placówką prywatną i pobiera czesne wynoszące do 46 tysięcy funtów rocznie (około 250 tysięcy złotych), jednak niemal trzystu uczniów z mniej zamożnych rodzin może liczyć na znaczącą ulgę w opłatach, a prawie setka otrzymuje edukację bezpłatnie. Obie szkoły mają także programy stypendialne, przy czym Gordonstoun jest dużo bardziej otwarte na dzieci spoza Wielkiej Brytanii. Stanowią one około 30 procent uczniów placówki.

Ameryko, ratuj królową! Ile prawdy w "The Crown"?

Polskim absolwentem Gordonstoun jest między innymi Marcin Kozioł, autor książek przygodowych dla dzieci i młodzieży, który w jednym z wywiadów powiedział, że szkocka instytucja była pierwowzorem dla szkoły magii Hogwart opisanej przez J.K. Rowling w serii książek o czarodzieju Harrym Potterze. Pisarz stwierdził, że Gordonstoun "przesiąknięte jest magią". Przyznał jednak, że od szkolnych czasów Karola III wiele się zmieniło. Przyszły król Wielkiej Brytanii każdego dnia po tradycyjnym porannym biegu zmuszony był brać lodowaty prysznic - wszystko oczywiście w imię wzmacniania ducha i ciała. Marcin Kozioł powiedział: "my mieliśmy już ciepłą wodę".

***

"The Crown" i tragedia w Aberfan. Gdzie jest królowa?

Korzystałem z następujących źródeł:

• Mikhaila Friel, "The principal of Prince Philip's former school says it was misrepresented in 'The Crown'",  "Insider", 22 kwietnia 2021
• Anna Burnside, "King Charles and the Scottish school days that left scars he struggled to heal", "Daily Record", 10 września 2022
• "Her Majesty Queen Elizabeth II 1926-2022", etoncollege.com, 8 września 2022
• "Marcin Kozioł, autor książek przygodowych: Skończyłem Hogwart przed Harrym Potterem. Gordonstoun zainspirowała autorkę tej powieści", rozm. Ryszarda Wojciechowska, dziennikbaltycki.pl, 31 stycznia 2021

mc