16 października 1978 roku, 18 minut po godzinie 18.00 z komina nad kaplicą Sykstyńską uniósł się biały dym. Po trwającym trzy dni konklawe i siedmiu głosowaniach kardynałowie doszli w końcu do porozumienia, kto ma zostać 264. następcą św. Piotra.
O godzinie 18.44 z balkonu Bazyliki św. Piotra kardynał protodiakon Pericle Felici ogłosił światu: "Habemus papam!". Nowym papieżem został metropolita krakowski kardynał Karol Wojtyła, który przyjął imię Jan Paweł II.
Ojciec święty od razu zaskarbił sobie sympatię wiernych. Do zgromadzonych tłumów na placu św. Piotra zwrócił się w języku włoskim i dodał, z charakterystycznym dla siebie poczuciem humoru: "Jeżeli się pomylę, to mnie poprawicie".
00:29 Habemus Papam!.mp3 Ogłoszenie wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża. (RWE, 16.10.1978)
Papież z dalekiego kraju
Wybór Polaka na papieża zapoczątkował nowy rozdział w dziejach Kościoła katolickiego. Nie tylko dlatego, że po raz pierwszy od 455 lat biskupem Rzymu został kardynał spoza Włoch. Nowy papież pochodził zza żelaznej kurtyny, co w okresie zimnej wojny miało niebagatelne znaczenie. Wybór obywatela kraju komunistycznego na głowę Kościoła obudził nadzieję środowisk katolickich i niepodległościowych w krajach całego bloku sowieckiego. Już w listopadzie 1978 roku na Litwie powstał Komitet Obrony Praw Ludzi Wierzących.
Jan Paweł II z prezydentem USA Ronaldem Reaganem w Miami na Florydzie we wrześniu 1987 roku. Fot. PAP/Newscom
Objęcie Stolicy Apostolskiej przez metropolitę krakowskiego przeraziło komunistyczne władze w Warszawie, które od ponad trzydziestu lat energicznie zwalczały wpływy Kościoła katolickiego w Polsce. Jak można było się spodziewać, Jan Paweł II mocno zaangażował się w losy swojej ojczyzny. Potępiany przez Kościół system komunistyczny nowy papież znał z autopsji, rozumiał problemy obywateli państw położonych za żelazną kurtyną, wiedział, czym jest cenzura i prześladowania.
Już pierwsza pielgrzymka Ojca Świętego do Polski z czerwca 1979 roku na nowo roznieciła wśród Polaków wiarę w sens walki o zmiany ustrojowe. Jan Paweł II wspierał działania opozycji demokratycznej, strajki robotników i powstanie ruchu NSZZ "Solidarność".
Historycy nie mają wątpliwości, że postawa Jana Pawła II przyczyniła się do upadku komunizmu w Europie i rozpadu ZSRR.
40.rocznica wyboru papieża Polaka - zobacz serwis historyczny
Zamach na papieża
Nie wiadomo, jak potoczyłyby się losy Kościoła i świata, gdyby pontyfikat papieża Polaka zakończył się w 1981 roku. To właśnie wówczas, 13 maja na placu św. Piotra doszło do zamachu na Jana Pawła II. Ojciec Święty, który w odkrytym samochodzie objeżdżał plac, pozdrawiając wiernych, został dwukrotnie postrzelony – w brzuch i rękę. Sprawcę szybko schwytano, był nim 23-letni Turek Mehmet Ali Ağca.
Świat zamarł w niepewności w obawie o stan Ojca Świętego. Ostatecznie po kilkugodzinnej operacji Jan Paweł II odzyskał przytomność, a po trzech tygodniach wrócił do Watykanu. W pierwszej publicznej przemowie transmitowanej przez radio papież poinformował, że przebaczył sprawcy. W grudniu 1983 roku spotkał się z Ali Ağcą i porozmawiał z nim w cztery oczy.
Do tej pory nie zostały wyjaśnione powody przeprowadzenia zamachu na papieża. Podczas trwania śledztwa Ali Ağca zmieniał swoje zeznania kilkadziesiąt razy. Włoski prokurator, który prowadził dochodzenie oświadczył, że zlecenie zabójstwa Jana Pawła II przyszło z samej Moskwy.
Jan Paweł II wielokrotnie podkreślał, że życie uratowała mu Matka Boska, bowiem do zamachu doszło dokładnie w 64. rocznicę objawień fatimskich. Rok później, 13 maja 1982 roku, papież odwiedził sanktuarium w Fatimie. Wtedy też zresztą doszło do drugiej próby zamachu na Ojca Świętego. Tym razem sprawcą był niezrównoważony psychicznie hiszpański duchowny, który rzucił się z bagnetem na papieża, ale w porę został powstrzymany przez policję.
Ewa Koj, Naczelnik Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu: "Nie ma wątpliwości, że Ali Agcę inspirowały komunistyczne służby bułgarskie". Zobacz i posłuchaj
Zmiany, reformy, przełomowe wydarzenia
Niemal 27-letni pontyfikat Jana Pawła II wiąże się z licznymi reformami przeprowadzonymi wewnątrz Kościoła i przełomowymi wydarzeniami religijnymi.
W pierwszy latach posługi nowy Ojciec Święty powołał w Watykanie kilka niezwykle istotnych dla działalności Kościoła instytucji m.in. Papieską Radę ds. Rodziny, Papieską Radę ds. Kultury czy Papieską Komisję ds. Duszpasterstwa Pracowników Służby Zdrowia. Z inicjatywy Jana Pawła II powstała Papieska Akademia Życia podejmująca studia nad problemem dotyczącym ochrony życia ludzkiego oraz zajmująca się promocją kultury życia zgodnie z nauczaniem Kościoła.
W 1986 roku Jan Paweł II jako pierwszy papież opublikował bilans ekonomiczny Stolicy Apostolskiej. Był też pierwszym, który w imieniu państwa watykańskiego nawiązał relacje dyplomatyczne m.in. z Rosją, Izraelem czy Stanami Zjednoczonymi.
Papież Polak dokonał także reformy Kurii Rzymskiej i wprowadził zasady mające obowiązywać podczas wakatu na Stolicy Piotrowej w wyniku ustąpienia głowy Kościoła. Wprowadził również zmiany liturgiczne m.in. ustanowił Niedzielę Miłosierdzia Bożego, którą Kościół obchodzi tydzień po Wielkanocy, czy też zreformował modlitwę różańcową, do której dodał tajemnice światła.
Jan Paweł II zapoczątkował także obchodzenie różnych "światowych dni", które miały w szczególny sposób przypominać o ważnych duszpasterskich zagadnieniach (np. "Światowy Dzień Chorego" czy "Światowy Dzień Życia Konsekrowanego"). Nie sposób nie wspomnieć tu także o organizowanych od lat 80. "Światowych Dniach Młodzieży", czyli spotkań z papieżem, w których uczestniczą setki tysięcy, a nawet miliony młodych ludzi z całego globu. W "Światowych Dniach Młodzieży" odbywających się na Filipinach w 1995 roku wzięło udział 5 milinów osób, co zapisano w Księdze Rekordów Guinessa jako największe zgromadzenie w historii.
02:56 XII Światowy Dzień Młodzieży w Paryżu (cz. 1) - Abyście nie wahali się iść za Chrystusem tam, gdzie mieszka, gdzie was poprowadzi – słyszymy w przemówieniu Jana Pawła II do Polaków uczestniczących w Światowym Dniu Młodzieży na Polu Marsowym w Paryżu. (RWE, 21.08.1997)
Nauczanie
Przesłanie pontyfikatu Jana Pawła II odzwierciedlały słowa wypowiedziane przez niego na początku misji: "Nie lękajcie się, otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi, otwórzcie drzwi jego zbawczej władzy".
Papież Polak był zwolennikiem zmian wprowadzonych przez Sobór Watykański II, sam inicjował liczne reformy, ale jednocześnie stał na straży tradycji i nauczania Kościoła. Sprzeciwiał się aborcji, eutanazji, stosowaniu antykoncepcji, odrzucał ideę kapłaństwa kobiet i zwalczał popularną w krajach latynoskich tzw. teologię wyzwolenia, która łączyła katolicyzm z ideologią marksistowską. "Ta koncepcja Chrystusa jako polityka, rewolucjonisty, jako wywrotowca z Nazaretu, nie zgadza się z nauczaniem Kościoła" - powiedział 1979 roku w Meksyku.
Jan Paweł II napisał aż 14 encyklik. Poruszał w nich ważne kwestie społeczne i teologiczne. W encyklice "Fides et Ratio" z 1998 roku stwierdził, że wiara i nauka nie są ze sobą sprzeczne. Określił je jako "dwa skrzydła unoszące człowieka ku kontemplacji prawdy".
Cechą charakterystyczną pontyfikatu Jana Pawła II była otwartość i bliskość z wiernymi. Ojciec Święty chętnie błogosławił dzieci i odpowiadał na ich pytania, odwiedzał chorych i cierpiących, a w czasie licznych zagranicznych pielgrzymek zwracał się do wiernych w miejscowym języku.
W swoim nauczaniu Jan Paweł II wiele miejsca poświęcił ludziom młodym. Ojciec święty dostrzegał ich problemy, a dzięki poczuciu humoru i otwartości szybko zdobywał ich zaufanie. Podczas inauguracji pontyfikatu zwrócił się do młodych słowami: "Wy jesteście przyszłością świata, wy jesteście, nadzieją Kościoła. Wy jesteście moją nadzieją!"
Pontyfikat Jana Pawła II przyniósł także ogromną liczbę nowych świętych i błogosławionych, którzy dzięki świadectwu swojego życia mogli stanowić wzór postępowania. Ojciec Święty przez niemal 27 lat zasiadania na tronie Piotrowym beatyfikował ponad 1300 osób, a świętymi ogłosił niemal pół tysiąca. To więcej niż wszyscy jego poprzednicy razem wzięci począwszy od końca XVI wieku.
Ekumenizm i pojednanie
Jan Paweł II był zwolennikiem ekumenizmu (pojednania i współpracy wyznań chrześcijańskich) oraz dialogu między religiami i narodami. W październiku 1986 roku zorganizował Światowy Dzień Modlitw o Pokój. Z inicjatywy papieża we włoskim Asyżu spotkali się i wspólnie modlili przedstawiciele 47 Kościołów i wspólnot chrześcijańskich oraz 13 religii niechrześcijańskich.
Pół roku wcześniej Karol Wojtyła jako pierwszy papież odwiedził żydowski dom modlitwy. Była to Synagoga Większa w Rzymie, oddalona zaledwie dwa kilometry od Watykanu. Ojciec Święty modlił się wspólnie z Żydami, których nazwał "naszymi starszymi braćmi". Natomiast podczas pielgrzymki do Izraela w 2000 roku papież przeprosił naród żydowski za wszelkie akty nienawiści skierowane wobec Żydów przez chrześcijan. Modlił się także pod Ścianą Płaczu, odwiedził obóz palestyńskich uchodźców i apelował o pokój między Izraelem a Palestyną.
Ojcu Świętemu zależało też na dialogu z muzułmanami. W 2001 roku jako pierwszy w historii papież odwiedził meczet. Do tego przełomowego wydarzenia doszło w syryjskim Damaszku.
Przez cały okres swojego pontyfikatu Jan Paweł II apelował o pokój na świecie, zabiegał o zakończenie przelewania krwi i ubiegał o pojednanie między narodami. Jeszcze jako biskup krakowski podpisał w 1965 roku słynne orędzie biskupów polskich do niemieckich, które sprowadzało się do słów: "przebaczamy i prosimy o przebaczenie".
Papież Polak czynił starania o pojednanie między narodem polski i ukraińskim. Jan Paweł II świadomy trudnej sąsiedzkiej przeszłości apelował o wzajemne wybaczenie win i nawiązanie przyjacielskich relacji.
Podczas wizyty na Ukrainie w 2001 roku mówił: "Czas już oderwać się od tej bolesnej przeszłości! (…) Niech przebaczenie – udzielone i uzyskane – rozleje się niczym dobroczynny balsam w każdym sercu. Niech dzięki oczyszczeniu pamięci historycznej wszyscy będą gotowi stawiać wyżej to, co jednoczy, niż to, co dzieli, ażeby razem budować przyszłość opartą na wzajemnym szacunku, na braterskiej wspólnocie, braterskiej współpracy i autentycznej solidarności".
Papież pielgrzym
Jan Paweł II przeszedł do historii nie tylko jako papież dyplomata i patron młodych, ale także jako papież pielgrzym. Ojciec Święty odbył 104 podróże zagraniczne, podczas których odwiedził 129 krajów na wszystkich zamieszkanych kontynentach. Jedenastokrotnie odwiedzał Afrykę, 144 razy podróżował po Włoszech.
Wiele jego podróży zapisało się w historii jako pierwsze. Jan Paweł II był pierwszym papieżem, który gościł m.in. w Anglii, Niemczech, na Ukrainie, Kubie, Dominikanie. Jako pierwszy papież przemawiał na sesji ONZ w Nowym Jorku i w Parlamencie Europejskim w Strasbourgu. Był także pierwszym powojennym papieżem, który przekroczył próg obozu Auschwitz.
W czasie wszystkich podróży witany był przez wiwatujące tłumy. Nawiązywał kontakt z wiernymi i pielgrzymami. Z dużym poczuciem humoru reagował na słowne zaczepki, śpiewy na jego cześć, wykrzykiwane pytania.
Jan Paweł II z koalą na ramieniu podczas wizyty w Australii w maju 1984 r. Fot. PAP/picture-alliance /dpa
Wszędzie pochylał się na nad losem najbiedniejszych i najbardziej potrzebujących. W Brazylii i Indiach odwiedził dzielnice nędzy i hospicja dla chorych na trąd, spotkał się z Indianami w Stanach Zjednoczonych i w amazońskiej dżungli.
Charakterystyczne i znamienne dla podróży Jana Pawła II były jego starania, by zwracać się do wiernych w ich własnym języku i okazywać szacunek dla każdej kultury, np. w Ekwadorze w 1985 roku założył podarowany mu prezent – indiańskie ponczo, w Meksyku – sombrero.
Mimo najszczerszej chęci i wszelkich starań nigdy nie udało mu się odwiedzić Rosji.
Ostatnia pielgrzymka Jana Pawła II miała miejsce w sierpniu 2004 roku. Udał się wówczas do Lourdes we Francji z okazji 150. rocznicy ogłoszenia dogmatu o niepokalanym poczęciu Najświętszej Maryi Panny.
Pielgrzymki do ojczyzny
Najczęściej odwiedzanym krajem przez Jana Pawła II była Polska, do której przyjeżdżał aż dziewięć razy. Pierwsza pielgrzymka do ojczyzny odbyła się w 1979 roku po długich negocjacjach z władzami komunistycznymi, które jak ognia bały się wizyty papieża Polaka.
W dniach 2-10 czerwca Ojciec Święty odwiedził wówczas Warszawę, Gniezno, Częstochowę, Kraków, Kalwarię Zebrzydowską, Wadowice, Oświęcim, Kraków, Nowy Targ i ponownie Kraków, skąd odleciał do Rzymu. Homilia wygłoszona pierwszego dnia pielgrzymki na placu Zwycięstwa w Warszawie była iskrą do walki społeczeństwa o zmiany ustrojowe. To wówczas padły słynne słowa:
"Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi!... Tej ziemi!".
Ceremonia powitania Ojca Świętego na lotnisku Okęcie podczas I pielgrzymki papieża do Polski. Obok Jana Pawła II przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński. W głębi prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Fot. PAP/Jan Morek
Druga wizyta Jana Pawła w ojczyźnie przypadła na trudny okres (zawieszonego) stanu wojennego. Między 16 a 23 czerwca 1983 roku papież odwiedził m.in. Kraków, Niepokalanów, Wrocław czy Poznań. Msza święta odprawiona na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie zgromadziła ok. 1,5 miliona wiernych. W czasie tej wizyty odbył dwugodzinną rozmowę w cztery oczy z gen. Wojciechem Jaruzelskim, a w Tatrach spotkał się z Lechem Wałęsą. Papież, odwołując się do stanu wojennego, przekonywał rodaków, aby "zło dobrem zwyciężać", a zwycięstwo moralne ważniejsze jest od militarnego.
Ostatni raz przed zmianami ustrojowymi w kraju nad Wisłą Jan Paweł II zjawił się w 1987 roku. W dniach 8-14 czerwca odwiedził m.in. Warszawę, Tarnów, Majdanek, Szczecin, Gdańsk czy Gdynię. Podczas homilii wygłoszonej na Westerplatte zwrócił się do młodzieży słowami:
"Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje "Westerplatte". Jakiś wymiar zadań, które musi podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której nie można się uchylić. Nie można "zdezerterować". Wreszcie, jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba "utrzymać" i "obronić", tak jak to Westerplatte, w sobie i wokół siebie. Tak, obronić - dla siebie i dla innych".
01:03 Każdy znajduje swoje Westerplatte - III Pielgrzymka Jana Pawla II do Polski 12.06.1987.mp3 - Każdy znajduje swoje Westerplatte - Jan Paweł II do młodych podczas III Pielgrzymki do Polski w 1987 roku (RWE, 12.06.1987)
Czwarta pielgrzymka Jana Pawła II do Polski była szczególna. Po pierwsze była pierwszą wizytą papieża w wolnej Polsce, po drugie składała się z dwóch etapów. Między 1 a 9 czerwca 1991 roku Ojciec Święty spotkał się m.in. z mieszkańcami Koszalina, Rzeszowa, Białegostoku, Kielc, Radomia i Płocka. W homiliach i przemówieniach zwracał szczególną uwagę na "trudny dar wolności". Prosił rodaków, żeby w euforii związanej z odzyskaniem wolności nie zapomnieli o wartościach chrześcijańskich.
Dwa miesiące później Jan Paweł II wrócił do Polski, aby kontynuować pielgrzymkę. Drugi etap tej wizyty odbył się w dniach 13-20 sierpnia. W tym czasie papież wziął m.in. udział w Światowych Dniach Młodzieży zorganizowanych w Częstochowie.
Po raz kolejny papież Polak odwiedził swoją ojczyznę 21 maja 1995 roku. Krótka, jednodniowa wizyta w Polsce związana była z pielgrzymką do Czech. W czasie kilkugodzinnej wizyty w kraju Jan Paweł II odwiedził Skoczowo, Bielsko-Białą i Żywiec. W protestanckiej świątyni spotkał się z luteranami. Apelował do rodaków o czystość sumienia, ład moralny i prawdziwą tolerancję w życiu publicznym, sprzeciwiał się laicyzacji państwa i lekceważeniu wartości chrześcijańskich.
Jan Paweł II na wzgórzu Kaplicówka w Skoczowie w czasie pielgrzymki do Polski w 1995 roku. Fot. PAP/Paweł Kopczyński
Wizyta papieża w ojczyźnie w 1997 roku wiązała się przede wszystkim z Międzynarodowym Kongresem Eucharystycznym i 1000. rocznicą męczeńskiej śmierci św. Wojciecha. Między 31 maja a 10 czerwca Jan Paweł II odwiedził m.in. Wrocław, Gniezno, Kraków, Legnicę, Gorzów Wielkopolski, Zakopane, Krosno. Po raz kolejny zwracając się do Polaków poruszył kwestię wolności. Przestrzegał, że człowiek bez ładu moralnego staje się "niewolnikiem instynktów, namiętności czy pseudowartości". Podczas tej pielgrzymki z ust papieża padły również słynne słowa: "naród, który zabija własne dzieci, staje się narodem bez przyszłości".
Najdłuższa pielgrzymka Jana Pawła II do Polski miała miejsce w czerwcu 1999 roku. Papież w ciągu trzynastu dni gościł w ponad 20 miejscowościach i beatyfikował 108 osób. Karol Wojtyła odwiedził m.in. Siedlce, Sopot, Toruń, Drohiczyn, Ełk, spotkał się z mieszkańcami swoich rodzinnych Wadowic, złożył wizytę w polskim parlamencie, przybył do Radzymina, miejsca, w którym rozegrała się bitwa warszawska.
Podczas odpoczynku na Suwalszczyźnie papież spontanicznie odwiedził we wsi Leszczewo skromnie żyjącą rodzinę Milewskich.
Ostatnia, dziewiąta wizyta Jana Pawła II w Polsce miała miejsce między 16 a 19 sierpnia 2002 roku. Najważniejszym wydarzeniem tej pielgrzymki była konsekracja nowo wybudowanego Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Łagiewnikach. Mimo coraz gorszego stanu zdrowia, papieża nie opuszczało poczucie humoru i cieszył się ze spotkań z młodzieżą.
***
Jan Paweł II zmarł 2 kwietnia 2005 roku. W 2011 roku został beatyfikowany przez swojego następcę Benedykta XVI, a trzy lata później papież Franciszek ogłosił go świętym.
th
