Hołdy pruskie – wielki moment złotej epoki zygmuntowskiej

Każdy nowo wybrany wielki mistrz zakonu krzyżackiego jako książę Królestwa Polskiego miał obowiązek złożyć hołd lenny królowi Polski, w ciągu 6 miesięcy po swoim obiorze.

"Hołd pruski" aut. Jana Matejki, foto: wikipedia/domena publiczna

19 lipca 1569 roku na Sejmie unijnym w Lublinie książę pruski Albrecht II Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi II Augustowi. Świadkiem tego wydarzenia był Jan Kochanowski, który całe zdarzenie opisał w utworze "Proporzec albo hołd pruski”.
Imponująca oprawa
Na placu, dzisiaj zwanym Litewskim, ustawiono tron, na którym zasiadł król Zygmunt II August ubrany w kosztowne szaty, w koronie na głowie oraz symbolami władzy monarszej w dłoniach – berłem i złotym jabłkiem.
Wszystkiemu przyglądała się zgromadzona na placu szlachta Litwy i Korony, duchowni, rycerstwo oraz mieszkańcy Lublina. Podczas składania hołdu Albrecht ukląkł i z chorągwią w ręku wyrecytował rotę przysięgi lennej.
Tak relacjonował to wydarzenie Jan Kochanowski:
"Oto w zacnym ubierze i w złotej koronie
Siadł pomazaniec boży na swym pańskim tronie,
Jabłko złote i złotą laskę w ręku mając,
A zakon nawyższego na łonie trzymając.
Miecz przed nim srogi, ale złemu tylko srogi,
Niewinnemu na sercu nie uczyni trwogi.
Z obu stron zacny Senat koronny, a wkoło
Sprawiony zastęp stoi i rycerstwa czoło”
Cała ceremonia wzorowana była na innym hołdzie, który przeszedł do historii. Hołdzie, który miał miejsce 10 kwietnia 1525 roku i został złożony na krakowskim rynku przez Albrechta Hohenzollerna ojcu Zygmunta II Augusta – Zygmuntowi I Staremu. Traktat ten uczynił Prusy państwem zależnym od Polski.
Triumf Rzeczypospolitej
Po przegranej jaką Krzyżacy odnieśli w wojnie z Polakami w latach 1519-1521 nastąpiła zamiana państwa zakonnego w księstwo lenne dziedziczne w linii Albrechta Hohenzollerna i w przypadku jego bezpotomnej śmierci jego braci. Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie, które zmuszone było podporządkować się Koronie Królestwa Polskiego. Zakon przestał istnieć, a jego wielki mistrz już jako władca świecki powstałych Prus Książęcych przeszedł na protestantyzm.
Dla współczesnych hołd pruski był wielkim triumfem Zygmunta I Starego. W historiografii oceniany był negatywnie jako fatalny błąd polityczny. Wskazywano że lepszym rozwiązaniem byłaby po prostu inkorporacja. Ten negatywny stosunek możemy zobaczyć, gdy oglądamy obraz Jana Matejki "Hołd pruski”.
- Współcześni historycy skłaniają się ku mniej emocjonalnym ocenom. Rozwiązanie przeprowadzone wówczas uważają raczej za śmiałe i racjonalne. Zlikwidowano niebezpieczną instytucje kościelną, tworząc państewko zależne od Polski. Potęgę cesarską postawiono wobec faktów dokonanych. Odcinano dawny zakon od wszelkiej pomocy, tak ze strony papiestwa jak i cesarstwa – mówiła historyk Teresa Chynczewska-Hennel.
Albrecht Hohenzollern próbował zacieśniać więzi z Polską, mimo to Polacy nie dopuścili księcia  pruskiego ani do zasiadania w senacie, ani do udziału w elekcji. - Być może spodziewano się wówczas całkowicie sensownie, że przy konsekwentnej polityce księstwo zostanie wchłonięte przez Polskę. Jednak dalsze losy pokazały, ze stało się inaczej – dodaje historyk.
mk