У Вербную нядзелю невялікая вёска Лысэ ў рэгіёне Курпы (гэта поўнач Мазавецкага ваяводства) становіцца цэнтрам курпёўскай культуры. Традыцыя вырабу курпёўскіх велікодных пальмаў, якая цягам апошніх гадоў інтэнсіўна адраджаецца ў згаданай вёсцы, з кожным годам прыцягвае ўсё больш турыстаў з Польшчы і замежжа.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
Зараз Вербная нядзеля ў Лысэ – гэта не толькі рэлігійнае свята, але таксама буйное фальклорнае мерапрыемства. Між тым, усё пачыналася значна больш сціпла з 1969 года, калі ў Лысэ быў арганізаваны першы Конкурс курпёўскіх велікодных пальмаў, нагадвае краязнаўца і былая настаўніца Ірэна Гурска(Irena Górska):
- Падчас першага конкурсы выбіраліся не толькі найпрыгажэйшыя велікодныя пальмы, але таксама курпёўскія выцінанкі. У першым конкурсе ўдзельнічалі 48 чалавек, у тым ліку 24 жанчыны-майстры па выцінанцы, якія на конкурс падрыхтавалі агулам 300 выцінанак. Дарэчы рэгіянальны музей у Ломжы адправіў да нас сваіх супрацоўнікаў, а таксама запас каляровай паперы для вырабу выцінанак.
На працягу сваёй гісторыі, то бок з 1969 года па 2024 год Конкурс курпёўскіх велікодных пальмаў не адбыўся толькі раз – у першы год пандэміі каранавіруса. Годам пазней конкурс ужо адбыўся, хоць не было суправаджальных мерапрыемстваў, у тым ліку працэсіі з пальмамі.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
Выгляд курпёўскіх пальмаў мяняўся на працягу гадоў. Раней больш было натуральных элементаў іх упрыгожання, напрыклад, сушаных траў. Зараз больш элементаў з паперы, кажа спадарыня Ірэна:
- Яшчэ ў 1980-х гадах аснову курпёўскай велікоднай пальмы складалі галінкі парэчкі, агрэсту, чорнай таполі. Іх вырэзвалі тры тыдні да святаў ставілі ў ваду, каб яны пачалі распускаць лісце. Галінкі ўпрыгожвалі спаржай, каляровай паперай. Таксама першыя конкурсныя пальмы былі ўпрыгожаныя як кветкамі з паперы, так і рознымі ляснымі раслінамі. Гэта былі, напрыклад, галінкі чарніцы, дыфазіястр сплюшчаны. Зараз гэта забаронена, паколькі яны пад аховай. Сучасная курпёўская пальма – гэта галінка ляшчыны або хвоі, якая павінна быць раздвоеная на кончыку. Згаданы кончык у курпёўскай пальме вельмі важны. Ён павінен быць багата ўпрыгожаны кветкамі і стужкамі з паперы. Упрыгожванне пальму пачынаецца зверху, то бок над кончыка. Унізе трэба пакінуць, як мінімум, паўметра неўпрыгожанага адрэзка галінкі, каб было зручна несці яе вертыкальна і, каб пальма прыгожа выглядала ў прэцэсіі.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
На працягу больш за 50-гадовай гісторыі конкурсу мяняліся таксама ягоныя правілы:
- Паводле сучасных правілаў конкурсу, упрыгожанне пальмы не можа ўтрымліваць ніякіх раслінаў, якія знаходзяцца пад аховай, бо гэта пагражае безумоўнай дыскваліфікацыяй. Гэта асноўны прынцып. Другое патрабаванне, упрыгожаная частка пальмы павінна складаць, як мінімум, 1 метр 20 сантыметраў. Гэта два асноўныя патрабаванні.
Удзельнічаць у Конкурсе курпёўскіх велікодных пальмаў могуць усе жадаючыя, а на пераможцаў чакаюць прывабныя прызы:
- Дзве асноўныя катэгорыі конкурсу: індывідуальна і калектыўная. У індывідуальнай можа прымаць удзел кожны жадаючы – і малыя і старэйшыя. У калектыўнай катэгорыі могуць удзельнічаць школы, грамадскія арганізацыі, напрыклад, гурткі вясковых гаспадынь. У кожнай катэгорыі ўдзельнікі змагаюцца за тры месцы і адрозненне.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
Конкурсныя пальмы маюць буйныя памеры, пераважна ад 2 да 6 метраў, хоць здараюцца пальмы даўжынёй у 8 метраў. Не здзіўляе тады, што іхная падрыхтоўка займае шмат часу і пачынаецца даволі рана:
- З пачаткам Вялікага посту пачынаецца падрыхтоўка кветак для ўпрыгожання велікодных пальмаў. Знайсці адпаведную галінку для пальмы – гэта адна справа. Другая – паспець з падрыхтоўкай дастатковай колькасці кветак і іншых элементаў, якія будуць яе ўпрыгожваць. Зразумела, тут шмат залежыць ад даўжыні згаданай галінкі або інакш палкі. Мы пачынаем рабіць папяровыя кветкі з пачаткам зімы. Трымаем іх у кардонных скрынках, каб колер паперы не знік. Калі кветак дастаткова, то само акручванне імі галінкі праходзіць ужо даволі хутка.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
З пятніцы да раніцы ў Вербную нядзелю ўдзельнікі конкурсу прыносяць свае пальмы ў стары касцёл у вёсцы Лысэ. Журы іх ацэньвае і выбірае найпрыгажэйшую:
- Журы бярэ пад увагу: мінімальную вышыню пальмы, ейную агульную мастацкую форму, узор упрыгожання, традыцыйнасць колераў, а таксама матэрыялы, з якіх пальма зробленая. Гаворка ідзе пра тое, каб гэта была, напрыклад, папера; каб не было забароненых раслін. Вылучэнне пераможцаў і іх абвяшчэнне – усё адбываецца ў Вербную нядзелю.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
Найбольш відовішчным пунктам Вербнай нядзелі ў вёсцы Лысэ з’яўляецца працэсія з пальмамі, якія выносяцца са старога драўлянага касцёла святой Анны і ва ўрачыстай працэсіі пераносяцца ў новы касцёл, дзе адбываюцца рэлігійныя ўрачыстасці. Зараз Вербная нядзеля ў вёсцы Лысэ – гэта буйное фальклорнае мерапрыемства:
- Пасля заканчэння святой імшы, то бок каля 13.00 працягваецца другая частка мастацкіх выступленняў. На сцэне прэзентуюцца народныя гурты. Ёсць цікава, прыемна і па-курпёўску.
Вербная нядзеля ў Лысэ/Anna Zadrożna/Redakcja Białoruska/PRdZ
Конкурс суправаджае ярмарка, на якой можна набыць творы народных майстроў, паспрабаваць рэгіянальнай кухні, паўдзельнічаць у майстар-класах па народным мастацтве. У Вербную нядзелю ў вёсцы Лысэ б’ецца каляровае сэрца Курпаў, запэўнівае спадарыня Ірэна:
- У большасці нашых дамоў традыцыя падрыхтоўкі велікодных пальмаў жывая. Кожны, хто ганарыцца тым, што ён курп вучыцца рабіць курпёўскія пальмы. Я бачу, як дзеці цешацца, што ім атрымалася зрабіць кветку для сваёй пальмы. Зразумела, з дзецьмі мы пачынаем працу ад простых рэчаў… Калі гаворка ідзе пра маё атачэнне, то я скажу з рукой на сэрцы, што традыцыя курпёўскай пальмы жывая і спадзяюся, што такім чынам будзе і надалей. Дарэчы такая ж і мэта конкурсаў на найпрыгажэйшую курпёўскую пальму – прасоўваць і заахвочваць.
На буйны фэст курпёўскай культуры ў Вербную нядзелю ў вёску Лысэ запрашала краязнаўца і былая настаўніца спадарыня Ірэна Гурска.
Анна Задрожна