У апошнія гады фестываль з рэгіянальнага мяняецца ў бок большай адкрытасці на свет ды шырэйшага ўдзелу гуртоў з далёкіх і часта экзатычных рэгіёнаў планеты.
Фестываль многіх культур і народаў «З вясковага панадворка» ў падляшскім мястэчку Чарэмха ладзіцца ўжо 29 год і стаў заўважальнай падзеяй для аматараў рэгіянальнай традыцый, культурнай спадчыны і фальклору з Польшчы ды Еўропы. За гэтыя гады фестываль наведалі вядомыя артысты з Польшчы, Украіны, Беларусі, Літвы, Латвіі, Германіі, ды іншых краін.
Пры гэтым фестываль – гэта не толькі канцэрты фолькгуртоў, але і спектаклі ды паказы народнай творчасці, майстар-класы па рамёствах, танцах, выставы і сустрэчы, кінапаказы ды кірмаш рамёстваў. Распавядае дырэктарка фестывалю Барбара Кузуб-Самосюк.
- Шмат гадоў наш фестываль мае мноства дадатковых актыўнасцяў. Апроч канцэртаў заўсёды адбываюцца майстар-класы, кірмаш, паказы фільмаў, аўтарскія сустрэчы. Пры першых фестывалях праграма не была так моцна разбудаваная, цяпер жа мы выйшлі на тры дні актыўнасцяў пад адкрытым небам. Апошнім часам мы змянілі назву, адмовіўшыся ад «З вясковага панадворка» з-за замежных гасцей, якія не былі ў стане вымавіць гэта. Цяпер мы завёмся «Этна фестываль Чарэмха» – гэта запамінальна і зразумела. Кожны разумее што гэта этнічны фестываль. Шматкультурны – сведчыць пра характар нашай імпрэзы, што мы яднаем народы, папулярызуем талерантнасць, спрыяем і паказваем культуру ўсіх, хто жыве ў нашым рэгіёне.
Цяперашні фестываль у Чарэмсе больш не «З вясковага панадворка», а проста этнафестываль шмат культур. Разам са зменай назвы пашыраецца і геаграфія ўдзельнікаў да гуртоў з Польшчы, Беларусі ці Украіны ўсё часцей далучаюцца госці з Аргенціны, Венесуэлы, Зімбабвэ, Буркіна-Фасо і ЗША. Іх прыцягвае сюды гасціннасць людзей ды цікавасць да музыкі, кажа іранец Дар'юш Расулі з гурта «Хамда».
- Два гады таму мы ўжо былі на гэтым фестывалі, цяпер таксама мы выступалі, але іншым складам. Да нас далучыўся сябра з Сірыі ды Ірану і быў адзін паляк як гурт «Хамда». Самае моцнае ўражанне мае ад побыту тут – гасціннасць людзей. Не так як на Захадзе. Гэтым палякі падобныя да нас Іранцаў: гасцінныя, адкрытыя на іншых, любяць людзей. Вельмі цікавая тутэйшая музыка, яе называюць фолькам Усходняй Еўропы. Блізка Беларусі, я вельмі люблю беларускую ды ўкраінскую музыку. Гэта мае зусім іншым смак, чым заходніх краін.
Разам з тым у праграме фестывалю застаецца і мноства рэгіянальных акцэнтаў. Пра адносіны паміж беларусамі ды палякамі на Падляшшы можна было даведацца з сустрэчы з Анэтай Прымака-Онішк – аўтаркай кнігі «Камяні павінны былі ляцець. Сцёртае мінулае Падляшша».
- Я жыла ў атачэнні розных моў, украінскай і беларускіх гаворак. Але ўсведамленне таго, што я іншая прыйшло ў школе. Хаця парадокс у тым, што ш рэгіёне Сакульшчыны, дзе праваслаўнае беларускае насельніцтва было ў меншасці, гістарычны ды культурны досвед быў супольны. Дарэчы, стэрэатыпнае мысленне перакананае, што праваслаўныя гаварылі па –беларуску, а каталікі па-польску. Гэта не зусім праўда. Дастаткова нават сёння паехаць на рынак у Сакулку, тады ж яшчэ больш гэтага было. Я помню як гаварылі мае школьныя сябрукі з каталіцкіх шляхецкіх фальваркаў. Нават вёскі як Сухаволя, дзе нарадзіўся ксёндз Папялушка, да 13 год ён не гаварыў па-польску.
Вельмі рэгіянальным з’яўляецца і феномен шаптух, то бок знахарак, да якіх працягваюць ходзіць лячыцца жыхары Падляшша. Звычайна шаптух цяжка пабачыць, бо яны не любяць рэкламы ды пазбягаюць здымкаў, кажа мясцовая жыхарка Оля.
- Я не раз сутыкалася, што мала інфармацыі пра шаптухі. Бываюць артыкулы ў газетах, але ані здымкаў, ані фільмаў з іх прысутнасцю няма. І не будзе, яны не дазваляюць сябе фатаграфаваць. У вёсках ёсць асобы, да якіх ходзяць за парадамі, каб лячыцца, але далёка не ўсе яны шаптухі.
Рэжысёрцы Малгажаце Шышцы ўдалося глыбей пазнаёміцца з феноменам шаптух, пра што яна распавяла ў сваёй стужцы «Магія Падляшша – шаптухі».
- З’явілася ідэя зрабіць такі фільм, але хутка ініцыятары здымак адмовіліся ад удзелу ў праекце. Прадзюсар хацеў спыніць здымкі, але я згадала, што аднойчы, будучы ў Кнышынскай пушчы, сустрэла дзяўчыну, якая запыталася, чаму я езджу ў Мексіку, каб шукаць шаманаў, калі на Падляшшы ёсць свае шаманы - іх завуць шаптухамі. Гэта спецыфічныя людзі, у асноўным жанчыны, якія здымаюць загаворы, лечаць праз малітву ды шэпчучы замовы. Яны вераць, што над намі ёсць вышэйшая сіла, да якой звяртаюцца па дапамогу.
Арганізатарамі фестывалю з’яўляюцца Таварыства аматараў народнай культуры і Гарадскі цэнтр культуры ў Чарэмсе, а гаспадаром – вядомы ў Польшчы фальклорны калектыў «Чэрэмшына». Можна сказаць, што сёлета імпрэза ўдалася і пагадзіцца з арганізатарамі ў тым, што фестываль заваяваў прызнанне сярод гледачоў і выканаўцаў.
Падрыхтаваў Юры Ліхтаровіч