W Warszawie zaprezentowano spuściznę Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa

W Pałacu Rzeczypospolitej zaprezentowano spuściznę artystyczną Litwina mówiącego po polsku – Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa.

Darius Kučinskas w Pałacu Rzeczypospolitej opowiada o Mikalojusie Konstantinasie Čiurlionisie.

Viktar Korbut

Z okazji 150. rocznicy urodzin litewskiego malarza i kompozytora Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa (1875–1911), znanego też w Polsce na przełomie XIX i XX w. jako Czurlanis, w warszawskim Pałacu Rzeczypospolitej odbyła się zorganizowana przez Bibliotekę Narodową prezentacja jego spuścizny.

O szczegółach opowiada Sonia Wronkowska, kierowniczka Zakładu Zbiorów Muzycznych w Bibliotece Narodowej.

Sonia Wronkowska: Przygotowaliśmy małą wystawę z obiektami z naszych zbiorów, które dotyczą twórczości Čiurlionisa lub jego biografii. Jest to na przykład album malarski pochodzący z kolekcji Czesława Miłosza, wydrukowany w Wilnie w 1984 roku. Widzimy tutaj reprodukcje obrazów Čiurlionisa. Posiadamy archiwum Czesława Miłosza, który obejmuje również jego księgozbiór, a w nim znalazł się album z reprodukcjami obrazów Čiurlionisa.

Noblista Czesław Miłosz był rodakiem Čiurlionisa, ponieważ również pochodził z Litwy.

Sonia Wronkowska kontynuuje oprowadzenie po wystawie.

Sonia Wronkowska: W drugiej gablocie widzimy fotografie studentów z czasów, kiedy Čiurlionis studiował w Warszawie malarstwo. Prezentują one Čiurlionisa w otoczeniu jego kolegów, przyjaciół, a także profesorów. Są to lata 1904–1905. W kolejnej gablocie prezentujemy wspomnienia Jana Brzezińskiego, dotyczące również studentów sztuki w Warszawie. Są to wspomnienia z lat 1904–1907. Znajduje się tu również ciekawy opis Čiurlionisa – sylwetki wybitnego, wyróżniającego się i utalentowanego ucznia. Stanowi to interesujący przyczynek biograficzny oraz dokument z czasów jego studiów i działalności malarskiej. W ostatniej gablocie znajdują się nuty i druki muzyczne. Są to dwa utwory na fortepian, opublikowane w 1900 roku w czasopiśmie muzycznym „Meloman”. Czasopismo to publikowało krótkie utwory młodych kompozytorów, prezentując sylwetki różnych twórców. Prezentowane utwory są pierwszymi drukowanymi dziełami Čiurlionisa, co czyni je ciekawymi i ważnymi zabytkami jego twórczości oraz działalności kompozytorskiej. Jeśli chodzi o druki muzyczne, Biblioteka Narodowa z zasady gromadzi publikacje wydawane w Polsce lub poloniczne. Pozostałe materiały pochodzą z prywatnych archiwów wybitnych twórców, myślicieli, pisarzy i kompozytorów, którzy przekazują je do Biblioteki Narodowej w celu zachowania i uporządkowania dla kolejnych pokoleń. W takich archiwach znajdujemy często rękopisy, fotografie i inne dokumenty, stanowiące istotny przyczynek do badań nad biografiami postaci ze środowisk twórczych, intelektualnych i artystycznych.

Čiurlionis to nie tylko malarz, lecz również kompozytor. Cały jego muzyczny dorobek opracował litewski muzykolog, pianista i pedagog Darius Kučinskas. Dwie identyczne książki Dariusa Kučinskasa, wydane w Wilnie zarówno w języku litewskim, jak i angielskim – „Chronologinis Mikalojaus Konstantino Čiurlionio muzikos katalogas” oraz „The Chronological Catalogue of the Music of Mikalojus Konstantinas Čiurlionis” („Chronologiczny katalog muzyki Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa”), zostały zaprezentowane w Pałacu Rzeczypospolitej.

Darius Kučinskas opowiedział, w jaki sposób los Čiurlionisa był związany zarówno z Polską, jak i z Warszawą.

Darius Kučinskas: Artysta spędził około dziesięciu lat w Warszawie. Studiował w Warszawskim Instytucie Muzycznym oraz w Szkole Sztuk Pięknych. Był tu bardzo szczęśliwy, ponieważ miał bliskie grono przyjaciół, którzy go rozumieli. Jego kariera również rozpoczęła się w Warszawie, dlatego miasto odegrało bardzo ważną rolę w jego rozwoju artystycznym. Po roku 1905 przeniósł się na Litwę, a później do Petersburga. Utożsamiał się jako litewski malarz i kompozytor. W Warszawie był dobrze znany, ponieważ tu ukazały się jego pierwsze wydania muzyczne i odbyły się pierwsze wystawy jego malarstwa. Tak więc był również bardzo aktywny w Warszawie.

Warto też przypomnieć, że Čiurlionis opuścił ten świat we wsi Pustelnik, obecnie w granicach miasta Marki pod Warszawą. Stało się to w roku 1911. Został pochowany na dobrze znanym Polakom cmentarzu na wileńskiej Rossie.

Nie jest to tajemnica dla badaczy, lecz mało znany fakt dla szerokiej publiczności — że Čiurlionis, będąc Litwinem, na co dzień mówił i pisał głównie po polsku. Sam siebie nazywał po polsku w listach do przyjaciół Kostuś Czurlanis.

Čiurlionis był w pełnym tego słowa znaczeniu artystą tak litewskim narodowym, jak i międzynarodowym.

Darius Kučinskas: Przez całe swoje życie można powiedzieć, że Čiurlionis był postrzegany jako artysta trzech narodów: polskiego, litewskiego i rosyjskiego. Gdy mieszkał w Polsce, uważano go za artystę polskiego. Na Litwie postrzegano go jako Litwina, a w Petersburgu często jako artystę rosyjskiego. Jednak sam w liście do ojca chrzestnego swojego brata napisał, że całym sercem poświęcił się Litwie ­– krajowi, który wówczas nie istniał nawet na mapie. Dziś jesteśmy z tej decyzji bardzo szczęśliwi i dumni.

Rok Čiurlionisa dobiega końca. Ana Kočegarova-Maj, attaché ds. kultury w ambasadzie Litwy w Polsce, podsumowuje ten rok, ale nie stawia kropki, zapowiadając kolejne spotkania.

Ana Kočegarova-Maj: Obchodzimy rok Czesława Miłosza w Polsce od 1 stycznia. Już od tego dnia codziennie o godzinie 15:00 w Gdańsku, z wieży ratusza rozbrzmiewają kompozycje Čiurlionisa. Polska wciąż odkrywa twórczość Čiurlionisa, chociaż jest to osoba w szczególny sposób łącząca nasze kraje. W ramach obchodów Roku Čiurlionisa odbyły się już wystawy jego fotografii – to zapewne najmniej znana część twórczości artysty. Przed nami jednak jeszcze wiele wydarzeń. Zapraszamy na koncerty, w tym w ramach festiwalu Euphonie: będzie to okazja usłyszeć Litewską Orkiestrę Symfoniczną, która wykona m.in. utwór Čiurlionisa. 31 stycznia 2026 roku odbędzie się konferencja poświęcona Čiurlionisowi na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Ambasada Republiki Litewskiej w Polsce zaprasza 5 listopada na wyjątkową prezentację opracowania „Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Korespondencja. 1907–1910”. To jest publikacja autorstwa R. Okulicza-Kozaryna, N. Adomavičienė i P. Kimbrysa, wydana przez Muzeum Narodowe Sztuki M. K. Čiurlionisa w Kownie. Podczas spotkania prof. Radosław Okulicz-Kozaryn przybliży listy Čiurlionisa, dając niepowtarzalną szansę poznania artysty takim, jakim był naprawdę, zanim stał się ikoną historii Litwy i sztuki. Uczestnicy będą mogli odkryć jego osobowość i poczuć atmosferę jego muzyki. Wydarzenie urozmaici recital fortepianowy Motiejusa Bazarasa, jednego z najwybitniejszych litewskich pianistów.

Wszystkie wydarzenia związane z Rokiem Čiurlionisa w Polsce można śledzić na stronie „Litewska kultura w Polsce” na Facebooku.

Viktar Korbut