W audycji rozmawialiśmy o projekcie „Kosmogonia Tatr i Podtatrza” dr Justyny Cząstki-Kłapyty. Etnomuzykolożka i antropolożka związana z Uniwersytetem Jagiellońskim znana jest ze swojej miłości do Huculszczyzny, której kulturę bada dogłębnie od lat wraz ze swoim mężem dr. Piotrem Kłapytą. Tym razem pochyliła się nad obszarem Tatr i Podtatrza, czego efekty można śledzić na portalu www.kosmogoniatatr.dobrawola.eu. Co dokładnie się tam znajduje?
Pradawne źródło kultury górali
Kosmogonia to termin oznaczający całość wyobrażeń o pochodzeniu świata i jego niemal wszystkich zjawisk, takich jak góry, woda, jeziora, zwierzęta, rośliny, skały, zjawiska muzyczne (taniec, śpiew) oraz życie człowieka. Te elementy towarzyszyły człowiekowi od początku istnienia, to trwający od początku ludzkości dialog ludzi z kosmosem, otoczeniem i jego elementami jako partnerami wobec człowieka. Kosmogonia opiera się na ładzie natury, do którego człowiek dostosowywał rytm swojego życia. Kosmogoniczne ślady są oczywiście obecne we wszystkich kulturach na całym świecie, ale Karpaty zasługują tu na szczególną uwagę ze względu na długi izolacjonizm regionu.
- Ten projekt to rodzaj intelektualnej podróży do najdawniejszego świata przedchrześcijańskich wierzeń nie tylko podtatrzańskich Górali, ale także ludzi, którzy jako pierwsi w historii zostawali pod Tatrami ślady religijnych wierzeń, co miało miejsce już 35 tysięcy lat temu. .To pierwszy tego rodzaju eksperyment antropologiczno-religioznawczy, mający na celu spojrzenie na świat Tatr i kompleksowo w nim ujętą kulturę Podtatrza z perspektywy jego najdawniejszych mieszkańców - tłumaczyła w audycji dr Justyna Cząstka-Kłapyta.
Projekt wymagał udziału wielu naukowców z różnych dziedzin: archeologii, antropologii, etnologii, etnomuzykologii, religioznawstwa i toponomastyki. Zaangażował kilkudziesięciu pasjonatów i znawców Karpat. Dr Cząstka-Kłapyta, która sama jest nie tylko etnolożką i etnomuzykolożką, ale i przewodniczką górską, pokazuje, ż jak na tworzenie się kultury Podtatrza wpływ miała konceptualizacja przestrzenie, co widać np. w nazewnictwie tatrzańskim typu Wołoszyn czy Morskie Oko.
- Chodzi o dotarcie do tajemnicy istnienia górali sprzed lat - przyznaje badaczka, która od zawsze interesowała się tym najgłębszym, religijnym podłożem zjawisk. - Celem jest m.in. uświadomienie, że myślenie człowieka archaicznego było równie bogate i wartościowe co myślenie człowieka współczesnego. Wiele odziedziczyliśmy po tamtych kulturach i nie należy tego spłaszczać czy banalizować, mówiąc, że to pogańskie obrzędy i wierzenia.
Więcej o projekcie "Kosmogonia Tatr i Podtatrza" - w nagraniu audycji.
Jak w każdy wtorek z Marią Baliszewską słuchaliśmy także cyklu "Zapomniani kazimierscy laureaci". Tym razem jego bohaterem był Jan Stoch, skrzypek z Zębu na Podhalu, prymista grający na skrzypcach i złóbcokach, wielokrotny laureat konkursów folklorystycznych zarówno jako solista, jak ze swoją kapelą. Na kazimierski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w 1985 r. przyjechał ze swoim uczniem, dziś także znanym muzykiem i twórcą instrumentów – Piotrem Majerczykiem z Poronina. Jan Stoch zmarł w 2007 roku.
***
Tytuł audycji: Źródła
Prowadziła: Maria Baliszewska
Gość: dr Justyna Cząstka-Kłapyta
Data emisji: 16.03.2021
Godzina emisji: 15.15
