Izabela Czartoryska. Od trzpiotki do patriotki
Książki i książęta
Przyszła na świat 13 lutego 1705 roku w książęcej rodzinie Wiśniowieckich. Jej ojcem był wojewoda wołyński Janusz Antoni Korybut ks. Wiśniowiecki, a matką Teofila z Leszczyńskich. Świetnie wykształcona, w młodości wolała przebywać wśród książek niż w towarzystwie innych dobrze urodzonych osób.
Bertold Merwin w książce "Polskie listy miłosne. Od XV do XIX wieku" pisze o niej: "natura poskąpiła jej urody; powetowała ją natomiast bystrością umysłu i wrażliwością estetyczną". Te zalety przypadły go gustu księciu Michałowi Kazimierza Radziwiłła zwanego "Rybeńko". Młodzi wzięli ślub w 1725 roku. Małżeństwo było bardzo szczęśliwe, o czym świadczą czułe listy Franciszki do Michała:
"A teraz piórem wierną kreśląc wiarę,
Te ci ponawiam obietnice stare:
Że pókim tylko rzeźwa, zdrowa, żywa,
Twojam jest żona i sługa życzliwa,
Franciszka imię, przezwisko w tej słowa,
Żem z Wiśniowieckich, dziś Radziwiłłowa".
Po ślubie małżonkowie zamieszkali na zamku w Nieświeżu. Tu Franciszka Urszula Radziwiłłowa spędziła resztę życia, tylko kilka razy wyjeżdżając poza miasto. W rezydencji Radziwiłłów powstały wszystkie jej utwory. Powiększyła zaniedbaną zamkową bibliotekę do 9 tysięcy tomów, wsparła działalność zamkowej drukarni. Pisała mnóstwo listów, a od czasu do czasu okolicznościowe wiersze. Twórczość literacka zajmowała coraz poważniejsze miejsce w jej życiu .
12:46 staropolskie niedyskrecje (młodość księcia karola, panie koc___pr iii 33459_tr_0-0_127421911c0a630e[00].mp3 Młodość księcia Karola Radziwiłła, syna Franciszki Urszuli Radziwiłłowej. Audycja z cyklu "Staropolskie niedyskrecje" (PR 25.10.1971)
"Molier prowadził grę, którą dziś trudno nam zrozumieć"
Radziwiłłowa i Molier
Pierwsze próby dramatopisarskie wiążą się z powołaniem przez małżeństwo Radziwiłłów teatru w nieświeskim zamku. Swoje sztuki Franciszka Urszula tworzyła właśnie dla tej sceny. Spektakle z okazji uroczystości rodzinnych wystawiano tam od 1746 roku. Zaczęło się od komedii "Miłość dowcipna" i tragedii "Opatrzności Boskiej dzieło".
Pochwały, których widzowie nie szczędzili autorce, skłoniły Radziwiłłową do napisania kolejnych dramatów. W 1863 roku Józefa Dobieszewska pisała o niej: "mając zdolność wierszowania ułożyła sama kilkanaście sztuk, po większej części naśladowanych z francuskiego, pomieszanych z mitologią grecką, mających moralność, jak ktoś dowcipnie powiedział, saską, lecz w swoim czasie grywane i wychwalane nawet przez jezuitów, do czego niemało się przyczyniało wysokie stanowisko autorki".
Radziwiłłowa dokonała pierwszych przekładów sztuk Moliera na język polski, choć nie były to wierne tłumaczenia. Teksty Francuza przerabiała wedle potrzeb, a także wplatała je we własne sztuki. Zamkowej publiczności zaprezentowała trzy komedie według Moliera: "Przejźrzane nie mija" (1749, oryg. "Les Amants magnifiques"), "Komedia wytwornych i śmiesznych dziwaczek" (1752, oryg. "Les Précieuses ridicules") oraz "Gwałtem medyk" (1752, oryg. "Le Médecin malgré lui").
Warcholstwo, samowola, prywata i rozpasanie. Życie Radziwiłła "Panie Kochanku"
Potomstwo i literatura
Życie kobiety, żony i matki było w owych czasach niezwykle trudne. Franciszka Urszula poroniła 20 razy. Jeden z jej synów zmarł jako trzylatek (poetka poświęciła mu utwór "Nagrobek synowi memu księciu Mikołajowi Krzysztofowi Radziwiłłowi zmarłemu w Białej 1729 w trzecim roku").
Radziwiłłowie mieli jednak kilkoro dzieci, z których najbardziej znanym był Karol Stanisław Onufry Jan Nepomucen Radziwiłł zwany "Panie Kochanku" (1734-1790), pierwowzór postaci stolnika Horeszki w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza. Pobłażliwość matki miała być powodem fatalnego wychowania jednego z najsłynniejszych Radziwiłłów.
Franciszka Urszula Radziwiłłowa pisała do końca życia. Zmarła w 1753 roku w Pucewiczach koło Nowogródka. Miała wtedy 48 lat. Rok później wydano jej dramaty w tomie "Komedye i tragedye przednio-dowcipnym wynalazkiem, wybornym wiersza kształtem, buinością rzeczy, y poważnymi przykładami znamienite".
***
Bibliografia:
Józefa Dobieszewska, "Franciszka Urszula z książąt Korybutów Wiśniowieckich księżna Radziwiłłowa", Warszawa 1863
"Polskie listy miłosne. Od XV do XIX wieku", oprac. Bertold Merwin, Lwów 1922
Karyna Wierzbicka-Michalska, "Franciszka Urszula Radziwiłłowa z Wiśniowieckich", [hasło w:] "Polski słownik biograficzny", tom 30, Wrocław 1988
mc
