Zestawienie relacji sporządzone zostało w ten sposób, aby prezentować wypowiedzi, które uznać można za wiarygodne, ale jednocześnie nie pochodzące z tego samego kręgu czy środowiska. Ważne jest również, że są to relacje z różnego czasu, a ich autorami są osoby, które w okresie wycofywania się Niemców pod naporem Armii Czerwonej były w różnym wieku. Również rodzaj relacji jest różnorodny. Prezentujemy wspomnienia ustne, pisemne, a nawet stenogram z tak zwanych procesów pokazowych z czasów powojennej Polski rządzonej przez komunistów.
Proces Franciszka Niepokólczyckiego
Zaczynając od relacji najstarszych zapraszamy do wysłuchania audycji na temat procesu Franciszka Niepokólczyckiego, działacza konspiracji i powojennego podziemia niepodległościowego. Niepokólczycki był prezesem Zarządu Głównego Zrzeszenia "WiN".
Mowa oskarżyciela przytoczona w audycji jest swoistym kuriozum, ale pokazuje, jaki był stosunek władzy komunistycznej do działaczy niepodległościowych i jak nieprawdziwy obraz lat okupacji starano się utrwalić w trakcie pokazowych procesów z tego czasu. Franciszek Niepokólczycki cudem jedynie uniknął kary śmierci, na którą skazano go w 1947 roku w procesie toczącym się w Krakowie.
Józef Światło przed mikrofonem RWE
Kolejna relacja pochodzi z 1954 roku, w którym to Józef Światło – wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, do tej pory ideowy komunista, który bojąc się czystek, które mogłyby go dotknąć w wyniku zmian po śmierci Stalina, uciekł na zachód przez Berlin. Na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Światło opowiadał między innymi o tym, w jakim stopniu ZSRR za pomocą swoich agend wywiadowczych oraz partyzantki zwalczało polskie podziemie niepodległościowe na terenach okupacji niemieckiej i to w pełnym porozumieniu z Gestapo. Współpraca ta nie ustała nawet po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej w 1941 roku.
Zapraszamy do wysłuchania relacji Światły z komentarzem redaktorów Radia Wolna Europa w audycji nadanej w 1959 roku.
Armia Czerwona walczyła z AK
Prawdopodobnie późniejsza jest relacja sierżanta Tadeusza Czołochowskiego, który walcząc w oddziale partyzanckim AK brał udział w Akcji "Burza" w okolicach Przemyśla. Pisemna relacja majora została odczytana w audycji Józefa Garlińskiego "Walki pod Przemyślem" z 1993 roku i nadana na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Czołochowski relacjonuje między innymi, w jaki sposób Armia Czerwona podstępem rozbroiła jego oddział i aresztowała dowódców.
Szare Szeregi przed sądem
Do relacji późniejszych należy zaliczyć wypowiedź Stanisława Broniewskiego "Orszy" – w czasie wojny Naczelnika Szarych Szeregów - dla Radia Wolna Europa na temat procesów politycznych w pierwszych latach po "wyzwoleniu" Polski przez Sowietów. Broniewski, który cudem uniknął więzienia w czasach stalinowskich, przywołuje scenę, w której jego syn zapytał go, dlaczego nie siedział w więzieniu jak większość jego towarzyszy z czasów wojennej konspiracji.
- Zrobiło mi się gorąco, że żyjemy w kraju, w którym trzeba tłumaczyć się dzieciom z tego, że nie siedziało się w więzieniu – wspominał Broniewski.
"Myśmy nie mieli złudzeń"
Ostatnią relacją, którą prezentujemy są wspomnienia byłego premiera RP w latach 1991-1992 Jana Olszewskiego na temat tego, jak zapamiętał okupację niemiecką (w 1939 roku miał 9 lat) oraz moment wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie polskie. Rozmowa z Janem Olszewskim miała miejsce już w wolnej Polsce w 2011 roku.
az
