Las dziś to dla nas relaks, możliwość obcowania z przyrodą, czas ukojenia i oddechu od miasta. - Myślę, że wybierając się 1000 lat temu do lasu, bylibyśmy zaskoczeni, ponieważ krajobraz naszego państwa 1000 lat temu wyglądał inaczej niż ten obraz, który znamy z czasów współczesnych - mówi Michał Ostrowski, kurator wystawy. - Wtedy kraj w znacznym stopniu pokryty był lasami. Była to tzw. puszcza pierwotna, czyli taka, która dziś występuje tylko w rezerwatach reliktowych np. w Puszczy Białowieskiej, i nie ma do nich wstępu - dodaje.
Taka dawna puszcza może kojarzyć się z ciemnością, wielkimi drzewami, wilgocią lasu. Jednak, jak się okazuje, las tamtych wieków był różny. - Były to tereny zróżnicowane. Nie brakowało takich, gdzie pod okapem koron drzew odnajdowano słoneczne prześwity - mówi gość Czwórki. - Niemniej zawsze był to teren nieprzebyty i trudny w eksploracji.
Wiedza o lesie - z badań i źródeł
Magdalena Robaszkiewicz, koordynator wystawy, zwraca uwagę na źródła wiedzy o lesie. Mimo tego, że ludzie korzystali z lasu, to nie był on zbyt często opisywany przez kronikarzy. Takich podań jest niewiele. - Dawni mieszkańcy ziem Polski las traktowali nieco inaczej, on wypełniał ich krajobraz, ale był niezbędny do codziennego funkcjonowania. Eksplorowali las, by rozwijać swoją gospodarkę. Grody nie powstałyby bez lasów - podkreśla.
- Las determinował ich zachowania, wpływał na kształt duchowy i materialny - mówi Michał Ostrowski. - Las miał znaczenie gospodarcze (drewno do budowy, smoła brzozowa, grzyby), militarne (wykorzystywany do obrony grodów), ale i duchowe. Ówcześni ludzie żyli w bliskim kontakcie z przyrodą, ale nie wszystko rozumieli. Pewnym zjawiskom nadawali znaczenie mityczno-religijno-boskie. Np. głos dzięcioła zielonego uznawali za chichot leszego.
20:46 czwórka zaklinacze czasu 08.04.2023 las 15.14.mp3 O lesie sprzed 1000 lat opowiadają Magdalena Robaszkiewicz i Michał Ostrowski (Zaklinacze czasu/Czwórka)
Ekspozycja "Piast surwiwal. Człowiek i las 1000 lat temu" nieco pomija demonologię, a skupia się na obiektach archeologicznych, na badaniach tekstów źródłowych, pracach naukowców prowadzonych między Gnieznem a Poznaniem. Prezentuje 200 obiektów archeologicznych.
Autorom wystawy, ale też badaczom dawnego lasu, wciąż nie udało się odpowiedzieć, jaki procent ziem Polski 1000 lat temu był pokryty lasem. - Wiemy, że dawniej głownie rósł na naszych terenach las liściasty, olchy, wierzby, graby, dęby, buki, królowały bagna i moczary. Dopiero rewolucja przemysłowa XIX wieku przyniosła duże zmiany w jego strukturze. Sadzono sosny, świerki, bo one były potrzebne - opowiada kurator.
Posłuchaj także:
- Dzięki badaniom zespołu naukowców z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu wiemy też że w wiekach X-XII lasu ubywało, bo rozwijało się rolnictwo - mówi koordynatorka wydarzenia. - Badacze dziś współpracują z przyrodnikami, mają np. do dyspozycji metodę badania pyłków roślinnych, pozyskanych z głębokich torfowisk.
Dziś z pewnością możemy stwierdzić, że 1000 lat temu las był groźny, nie panowały w nim empatia i altruizm, a dzikie prawa natury. Dawni mieszkańcy ziem Polski szanowali las, ale nie we współczesnym tego szacunku rozumieniu. - Każdą część lasu starano się wykorzystać w 100 procentach - drzewa, rośliny, zwierzęta - tłumaczy Michał Ostrowski. - Kiedyś wyprawa do lasu wymagała ogromnej energii, dlatego łupy wykorzystywano do końca. Dziś pokutuje taki mit "dobrego dzikusa" czyli postrzeganie naszych przodków jako ludzi szlachetnych, z dużym szacunkiem do natury. Owszem oni czuli wobec niej respekt, ale też bezwzględnie ją wykorzystywali - dodaje.
Praca nad wystawą
Nie było łatwo przenieść las sprzed 1000 lat do muzeum. Magdalena Robaszkiewicz przyznaje się do kilkumiesięcznej pracy przy wypożyczaniu licznych eksponatów. - Na wystawie są elementy wypożyczone z 20 instytucji z całego kraju - zdradza. - Są tu czaszki zwierząt, skóry, przedmioty z poroży i kości, przedmioty z drewna, przedmioty z żelaza przeznaczone do obróbki drewna, myśliwskie artefakty. W centrum ustawiliśmy sensoryczny stół z przedmiotami związanymi z lasem. Wystawie towarzyszy też mobilny przewodnik i piękne opowieści Michała Ostrowskiego.
***
Tytuł audycji: Zaklinacze czasu
Prowadzi: Jakub Jamrozek
Gość: Magdalena Robaszkiewicz (koordynatorka wystawy "Piast surwiwal. Człowiek i las 1000 lat temu"), Michał Ostrowski (kurator wystawy "Piast surwiwal. Człowiek i las 1000 lat temu")
Data emisji: 08.04.2023
Godzina emisji: 15.14
pj
