Pierwszy znany przykład rzymskiego tronu został znaleziony niedaleko Pompejów.
Podczas niedawno wznowionych wykopalisk w Herkulanum, archeolodzy odkryli tron wykonany z drewna i kości słoniowej. Artefakt jest datowany na I wiek n.e. i natychmiast został okrzyknięty najważniejszym znalezionym dotąd drewnianym meblem w Herkulanum.
Tron został odkopany podczas wykopalisk w Willi Papirusów, prywatnym domu stojącym na zboczu Wezuwiusza, należącym niegdyś do teścia Juliusza Cezara, Lucjusza Kalpurniusza Pizo Cezoninusa. Nazwa willi pochodzi od znaczącej biblioteki, zawierającej tysiące zwojów papirusowych, które zachowały się pod pokładami wulkanicznego pyłu, jaki pogrzebał Herkulanum po wybuchu Wezuwiusza. Niedawno w wywiadzie udzielonym dla The Daily Telegraph Andrew Wallace-Hadrill, dyrektor Herculaneum Conservation Project, powiedział: „To absolutnie niemożliwe, aby odkopywać Willę Papirusów bez znalezienia fantastycznych obiektów. Mamy zamiar znaleźć zwoje z pracami Arystotelesa lub nawet coś bardziej ekscytującego, co dotychczas było nieznane”. Teraz, po odkryciu rzymskiego tronu, archeolodzy spodziewają się dalszych rewelacji.
Skarbnica Herkulanum
Miasto Herkulanum, którego nazwa pochodzi od greckiego bohatera Heraklesa, czyli Herkulesa w mitologii rzymskiej, zawdzięcza swoją nazwę Grekom, którzy w V w. p.n.e. zdobyli nad nim kontrolę. Jest położone we włoskiej prowincji Kampanii nad Zatoką Neapolitańską, a w starożytności wchodziło w skład Imperium Rzymskiego. Tragiczna w skutkach katastrofa nastąpiła 24 sierpnia 79 r. n.e. W jej wyniku miasto zostało całkowicie pogrzebane pod około 20-metrową warstwą pyłu wulkanicznego. Mieszkańcy byli kompletnie zaskoczeni, gdyż uśpiony od ponad 800 lat Wezuwiusz nie był nawet uważany za wulkan. Początkowo Herkulanum zostało jedynie łagodnie dotknięte erupcją wulkanu i większość mieszkańców opuściła miasto. Ku własnej zgubie, wielu z nich zdecydowało schronić się na plaży w budynkach służących do przechowywania łodzi. Tam zastała ich straszliwa śmierć: zostali zaatakowani przez podmuch gazu, pyłu i skał rozgrzanych do 400 stopni Celsjusza, które wyrzucone z Wezuwiusza uderzyły w Herkulanum. W latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku, archeolodzy znaleźli 250 szkieletów Rzymian, którzy schronili się na plaży.
Sama Willa Papirusów została pokryta około 30 metrami wulkanicznego pyłu. Dlatego pierwsze wykopaliska, które przeprowadził w niej w XVIII w. Karl Weber, polegały na wykopaniu podziemnych tuneli. Dom rozciąga się na około 250 metrów wzdłuż wybrzeża, był on perłą rzymskiej architektury willowej, ozdobiony freskami, mozaikami i rzeźbami. Willa była otoczona ogrodami, w tym ogrodem warzywnym oraz winnicami, lasami i małym portem na wybrzeżu. Co ciekawe, współczesną repliką Willi Papirusów jest budynek zbudowany w 1970 r. zwany Getty Villa w Los Angeles w Kalifornii, obecnie część J. Paul Getty Museum, zawierająca sztukę Grecji i Rzymu.
Archeolodzy kilka lat temu rozpoczęli na nowo wykopaliska w willi, które dostarczają coraz to nowych fantastycznych obiektów. Najbardziej zależy im na odkopaniu reszty biblioteki. Teść Cezara zgromadził pokaźną bibliotekę, której obecnie poświęcone są międzynarodowe projekty, mające na celu zachowanie cennych tekstów. Jednak ich odkrycie miało miejsce 250 lat temu. Obecnie badacze liczą na to, że znajdą zwoje zawierające starożytne dzieła, dotychczas uważane za zaginione. Jednak wykopaliska napotykają wiele trudności, gdyż Willa Papirusów znajduje się częściowo pod dzisiejszymi zabudowaniami.
Ceremonialny tron
Obiektem, który został ostatnio wykopany, jest ceremonialny tron, datowany na I w. n.e. Do tej pory nigdy nie odnaleziono takiego mebla, a jemu podobne można było oglądać jedynie na starożytnych malowidłach lub reliefach. „Znalezienie starożytnego drewnianego mebla nie jest absolutną nowością w Herkulanum czy Pompejach. Materiały organiczne zachowały się w tych miastach z powodu szczególnego sposobu, w jaki zostały zasypane wulkanicznym pyłem Wezuwiusza”, powiedziała Maria Paola Guidobaldi, dyrektorka wykopalisk. „Ale nigdy nie znaleziono mebla o tak znaczącej konstrukcji i dekoracji".
Restauracja tronu wciąż trwa, ponieważ konserwatorzy skrupulatnie starają się poskładać zachowane elementy w jedną całość. Dekoracja mebla przedstawia postacie mitologiczne, które zostały przyswojone przez kulturę rzymską. Jest zdobiony w przedstawienia bogów Attisa i Dionizosa oraz szyszki jodły i ornamenty roślinne, wiążące się z kultem płodności. Zdaniem ekspertów tron przedstawia ceremonię, która upamiętnia śmierć i zmartwychwstanie boga Attisa, męża frygijskiej bogini Kybele, zwanej także Magna Mater, czyli Wielką Matką.
Attis to bóstwo pochodzące z Frygii (krainy w Azji Mniejszej, dzisiejszej Turcji), związane z miastem Pessinos, leżącym u podnóża góry Agdistis. Góra była spersonifikowana jako bóg Agdistis, który posiadał cechy zarówno męskie, jak i żeńskie. Według mitu bogowie olimpijscy, obawiając się potężnego Agdistisa, obcięli mu męskie organy i wyrzucili je, czyniąc go tym samym boginią Kybele. Legenda głosi, że z męskich organów Agdistisa wyrósł migdałowiec. Jego owoc miała zerwać Nana, córka rzeki Sangarios, stając się w ten sposób brzemienną. Jej syn Attis został wychowany przez rodzinę pasterzy. Odznaczający się niebywała pięknością młodzieniec wzbudził miłość Kybele. Jednak jego przybrani rodzice chcieli, by Attis ożenił się z córką Midasa, króla Pessinos. W trakcie uroczystości weselnych pojawiła się Kybele w pełni swojej boskiej postaci. Attis, gdy zobaczył boginię, oszalał i pod wpływem szaleństwa wykastrował się. Za sprawą Kybele, umierający Attis odrodził się w postaci jodły, a na pamiątkę tego zdarzenia, bogini nakazała swoim kapłanom dokonywania samokastracji. Niedawno znaleziony tron nawiązuje swoja dekoracją do motywów związanych z tą legendą.
Kult Kybele jest bardzo stary i wywodzi się z prehistorycznych kultów Wielkiej Bogini. Jako Kubaba była znana Hetytom i Hurytom w drugim tysiącleciu p.n.e., następnie jej kult miał trafić do Frygów. Kult Kybele z Azji Mniejszej przeniósł się do Grecji, a potem do Rzymian. W czasie drugiej wojny punickiej (218-201 p.n.e.) Rzymianie zasięgnęli wyroczni z Ksiąg sybillińskich (znajdujących się w świątyni Jowisza na Kapitolu od czasów ostatniego króla Rzymu, Tarkwiniusza Pysznego), która mówiła że Rzym nie pokona Kartaginy bez pomocy Wielkiej Matki. Wtedy to sprowadzono kult Kybele z Pessinos do Rzymu. Uważa się, że kult Attisa pojawił się w Rzymie dopiero w okresie wczesnego cesarstwa, by odtąd nieodłącznie towarzyszyć bogini Kybele. Za czasów cesarza Augusta kult tej bogini nabrał dużego znaczenia. Rzymski posąg Kybele, który obecnie znajduje się w Getty Museum w Los Angeles, ma twarz żony cesarza, Liwii.
Tytus Mikołajczak
