W 1967 roku nominowano ją w kategorii "najlepsza rola kobieca" za rolę w filmie "Sklep przy głównej ulicy" (tytuł oryginału "Obchod na korze"). W tym samym roku, za tę rolę, otrzymała także nominację do Złotego Globu. Dwa lata wcześniej – w roku 1965 – na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes otrzymała z tę rolę nagrodę specjalną ex-aequo z dwojgiem innych aktorów.
Urodziła się w Odessie
Wspaniała aktorka, której całe życie toczyło się wokół teatru, gry aktorskiej i głęboko przeżywanej wspaniałej kultury żydowskiej. Jak podaje Ryszard Klimczak w "Dzienniku Teatralnym":
"Urodziła się 4 września 1899 w Odessie (…) Była córką aktorki Ester Rachel Kamińskiej (1870–1925), zwanej matką teatru żydowskiego oraz aktora i reżysera Abrahama Izaaka Kamińskiego (1867–1918), a także siostrą aktorki Reginy Kamińskiej (1894–1913) i kompozytora Józefa Kamińskiego (1903–1972). Urodziła się w hotelu Teatralnaja Gostinica w Odessie, gdzie wówczas gościnnie występowali jej rodzice. W 1904 po raz pierwszy stanęła na deskach teatru Jardin d'Hiver w Warszawie, odtwarzając rolę Sionki w sztuce pt. Matka Dawida Pińskiego".
Informacje te potwierdza Aleksandra Król na stronie "Wirtualny Sztetl" – zwraca też uwagę na ten pierwszy, dziecięcy okres życia wielkiej aktorki:
"Ida Kamińska urodziła się w Odessie jako drugie dziecko twórców teatru żydowskiego – Ester Rachel i Abrahama Izaaka Kamińskich. Życie Idy od początku również związane było z teatrem. Od maleńkości jeździła z rodzicami na występy w mniejszych i większych miastach na ziemiach polskich i na terenach carskiej Rosji. W wieku sześciu lat po raz pierwszy pojawiła się na scenie jako Siomke w sztuce Dawida Pińskiego pt. Di Muter (jid., Matka). Pomagała przy przedstawieniach również jako suflerka i inspicjentka, dzwonkiem wzywała na scenę, ustawiała oświetlenie i kontrolowała kurtynę. Od 1907 r. jeździła z matką na występy objazdowe po niewielkich miasteczkach carskiej Rosji. W 1912 r. Ida Kamińska wystąpiła z matką w wyreżyserowanym przez Andrzeja Marka niemym filmie Mirele Efros. Pierwszą poważną rolę Ida Kamińska zagrała w wieku 16 lat w sztuce Abrahama Goldfadena – Akejdes Icchok (jid., Ofiarowanie Izaaka)".
Grała jako dziecko
Ten wczesny okres życia zdążył na trwałe ukształtować charakter młodej artystki, dosłownie jakby od samych początków życia wiedziała co będzie do jego końca robić. Sztuka aktorska, ta teatralna, a później i filmowa, wypełniła całe jej życie. "Encyklopedia Teatru Polskiego" podaje:
"Po raz pierwszy zagrała mając zaledwie sześć lat, w sztuce Dawida Pińskiego Matka, ale jako dorosła aktorka zadebiutowała w wieku 17 lat w operetce Abrahama Goldfadena Ofiarowanie Izaaka w Teatrze Kamińskiego w Warszawie. Tu też ukończyła gimnazjum i wyszła za mąż za Zygmunta Turkowa, aktora i reżysera. Ida przełożyła, wyreżyserowała i zagrała tytułową rolę w Norze Ibsena, a także Katarzynę Masłową w Zmartwychwstaniu Tołstoja. Występowała w sztukach nieżydowskich, np. jako Esmeralda w Dzwonniku z Notre Dame Hugo i Gruszeńka w Braciach Karamazow wedle Dostojewskiego, zyskując coraz większe uznanie. Największy sukces przyniosła jej tytułowa rola w sztuce Maksa Baumana Glikl Hameln żąda sprawiedliwości".
Wytrwała w dążeniu do celu
Ten pierwszy, rzec można "dojrzały" okres jej działań naznaczony był młodzieńczym zapałem i próbą poszukiwania samej siebie. Nie był to jednak okres naznaczony sukcesami ani miłymi zdarzeniami. Wytrwałość w dążeniu do celu kształtowała jednak charakter artystki.
"Wirtualny Sztetl" pisze dalej: "W kolejnych latach próbowała swoich sił na scenach w Wiedniu. Nie odniosła tam jednak oczekiwanego sukcesu. Po powrocie występowała z zespołem rodziców w przedstawieniach na prowincji. Zespół aktorski powiększył się w tym czasie o osoby młode, niekiedy już z aktorskim wykształceniem. Jednym z tych młodych aktorów był Zygmunt Turkow, za którego Ida Kamińska wyszła za mąż. W 1918 r. podczas występów zespołu Kamińskich w Łomży zmarł jej ojciec, Abraham Izaak. Po pogrzebie zespół ruszył w dalsze tournée na wschód i znalazł się na terenie objętym walkami. Ester Rachel Kamińska z Idą i zespołem teatralnym dopiero w 1921 r. zdołały wrócić do Warszawy. Ida skupiła się na pracy nad poważnym repertuarem. Zajęła się także reżyserią oraz tłumaczeniem sztuk. W latach 20. XX w. wystawiła m.in. Norę Henryka Ibsena, Kobietę bez znaczenia Oskara Wilde’a, Ojczyznę Hermanna Sudermana, Zmartwychwstanie Lwa Tołstoja, Mirele Efros Jakuba Gordina i Ludzi Szolema Alejchema. Grała z matką i mężem w Teatrze Central".
Ida uczyła się wtedy siebie i w pryzmacie granych ról poznawała świat i ludzi. Sukcesy miały przyjść później, a te największe dopiero w bardzo dojrzałym wieku i to już po II wojnie światowej... Zanim jednak do nich doszło, rozwijała swój kunszt na scenach teatrów i w filmie. "W 1924 r. Ida zagrała w pierwszym żydowskim filmie zrealizowanym w Polsce po I wojnie światowej – "Tkijes Kaf" (jid. "Ślubowanie", na podstawie Pereca Hirschbeina) w reżyserii Zygmunta Turkowa.
Własny teatr
W tym samym roku razem z Turkowem stworzyła własny zespół teatralny Warszewer Jidiszer Kunst Teater (Warszawski Żydowski Teatr Artystyczny, w skrócie: WIKT). (...) Z tak zdolnym zespołem Kamińska mogła sobie pozwolić na wystawianie najbardziej ambitnego repertuaru, jak np. "Braci Karamazow" Fiodora Dostojewskiego czy "Rewizora" Mikołaja Gogola. Zespół odnosił liczne sukcesy prezentując widzom również repertuar współczesny oraz adaptacje powieści, m.in. "Der prizyw" (jid. "Pobór") Mendele Mojcher Sforima i "Motke ganew" (jid. "Motke złodzie") Szaloma Asza. Grali przede wszystkim w Teatrze Kamińskiego przy ul. Oboźnej w Warszawie, ale także jeździli na występy gościnne po Polsce, a na pocz. lat 30. XX w. występowali we Francji oraz Belgii. Po rozstaniu z Zygmuntem Turkowem, Ida prowadziła własny zespół, z którym jeździła po Polsce. W 1938 r. osiadła w Warszawie, gdzie związała się z Teatrem Nowości. W roku 1938 Aleksander Marten zaprosił ją do występu w nowym filmie pt."On a Hejm" (jid. "Bezdomni"). Powierzył jej jedną z głównych ról filmu – rolę Batszewy".
Wojenna zwierucha
Wojna zastała ją w Warszawie, skąd po kapitulacji, wraz z rodziną, udało się jej emigrować do Lwowa. Tam też poświęciła się ukochanemu zajęciu, którym było prowadzenie teatru i gra aktorska. Po napaści Niemiec na Związek Radziecki ruszyła dalej na Wschód, przez Baku aż do Kirgistanu. Teatr był jednak tym motorem, który pozwalał jej przeżyć. W każdym miejscu organizowała jego występy, a pod koniec wojny, w Moskwie, przez prawie dwa lata pracowała w tamtejszym radiu. Do Polski wróciła w 1946 i z miejsca zajęła się odbudową teatru żydowskiego.
"Występowała na scenach żydowskich we Wrocławiu oraz w Łodzi. W 1948 r. objęła funkcję dyrektora Teatru Żydowskiego w Łodzi. W 1949 r. żydowskie sceny Wrocławia i Łodzi zostały połączone w jeden Państwowy Teatr Żydowski pod kierownictwem Idy Kamińskiej. W kolejnych latach starała się przenieść teatr do Warszawy i udało się to dopiero w 1955 roku. Teatr żydowski w Warszawie mieścił się przy ul. Królewskiej 13, w dawnym budynku Instytutu Propagandy Sztuki (obecnie nieistniejący). W 1970 r., już po wyjeździe Kamińskiej, teatr przeniósł się do nowej siedziby przy pl. Grzybowskim".
Okres powojenny pokazał cały jej zdobyty kunszt aktorski. Był on pogłębiony przeżyciami okresu wojny i wcześniejszym doświadczeniami scenicznymi. Jednak dopiero teraz postać Kamińskiej stała się na wskroś gwiazdorska – w tym dobrym znaczeniu.
Antysemicki marzec '68
Nie ominęły jej także te prawdziwie niemiłe zdarzenia historii Polski, które na fali antysemickich działań rządu, zmusiły ją, jak wielu innych wybitnych polskich Żydów, do emigracji. "W 1968 r. po nagonce antysemickiej zainicjowanej przez komunistyczne władze Kamińska, jak i tysiące pozostałych polskich Żydów, zdecydowała się opuścić Polskę. Trafiła jak wszyscy emigranci marcowi do Wiednia, skąd wyjechała na krótko do Izraela. W listopadzie 1968 r. przyleciała z rodziną do Stanów Zjednoczonych. Osiadła ostatecznie w Nowym Jorku. Starała się tam stworzyć własną scenę żydowską. Powstało nawet stowarzyszenie Friends of Ida Kaminska Theater Foundation, które zbierało pieniądze na ten cel. Planu jednak nie udało się zrealizować. Zebrano jedynie środki na wystawienie "Glikl Hameln fodert gerechtichkajt" (jid) - "Glikl Hameln żąda sprawiedliwości") przez 3 tygodnie w Community House of the Central Synagogue w Nowym Jorku. Kamińska w 1970 r. zagrała jedną z ważniejszych ról w filmie "The Angel Levine" u boku Harry'ego Belafonte, Zero Mostela oraz Eli Wallacha. Doceniono też jej występ w produkcji kanadyjskiej telewizji opartej na wspomnieniach Nadieżdy Mandelsztam Mandelstam's Witness (1975)".
Oklaski na stojąco
Tam, na obczyźnie, w amerykańskim Nowym Jorku, odeszła 21 maja 1980 roku. Jednak jedno zdarzenie, jeszcze sprzed emigracji z Polski, czyni z niej jedną z największych naszych gwiazd teatru i kina. Karol Brzozowski tak to zdarzenie relacjonuje: "10 kwietnia 1967 r., 39. ceremonia rozdania Oscarów – najważniejszych nagród filmowych świata. Gala powoli zbliża się już do końca. Prowadzący Bob Hope zapowiada statuetkę dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. Słychać nazwiska nominowanych; są wśród nich Elizabeth Taylor, rozpoczynająca swoją wielką karierę Vanessa Redgrave, jej siostra Lynn oraz wielka dama francuskiego kina Anouk Aimée. Jako ostatnia przedstawiona jest zaś 67-letnia aktorka z Polski – Ida Kamińska. (…) Choć ostatecznie wygrała Taylor, to o Kamińskiej mówiło się przed Oscarami najwięcej. Była ona nie tylko pierwszą polską aktorką nominowaną do tej nagrody, ale też pierwszą przedstawicielką krajów komunistycznych, którą spotkał ten zaszczyt. Jej film, czechosłowacki "Sklep przy głównej ulicy", już dwa lata wcześniej rozpoczął triumfalny marsz po świecie. W 1965 r. wyróżniono go w Cannes, w 1966 r. zdobył Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego, a rok później, po wprowadzeniu do amerykańskich kin, zauważono wybitną rolę Kamińskiej. Nominowano ją nie tylko do Nagrody Akademii, ale też do Złotego Globu. Krytycy i publiczność wprost pokochali ten prosty, ale pięknie nakręcony film".
Jednak w pamięci zapada zdarzenie mające miejsce dzień przed ceremonią – świadczące o jej wielkości i skromności – "Gdy dzień przed ceremonią oscarową Kamińska wybrała się na jedno z tradycyjnych przyjęć, przechodząc przez drzwi, zauważyła, że wszyscy wstali i głośną biją brawo. Szepnęła wtedy do towarzyszącej jej wnuczki, że chyba jest tam ktoś sławny. Ta odpowiedziała jej: Babciu, oni ciebie tak witają!"
PP
