Wstrząsająca relacja o upadku Brześcia. 104 lata temu bolszewicy zajęli ostatni ważny punkt oporu przed Warszawą

W nocy z 1 na 2 sierpnia 1920 roku upadła twierdza w Brześciu nad Bugiem. Tym samym nie pozostała już żadna przeszkoda na drodze Armii Czerwonej do stolicy Polski. Losy Rzeczpospolitej i Europy miały rozstrzygnąć się pod Warszawą.

Twierdza Brześć

Foto: NAC

Na przełomie lipca i sierpnia inicjatywa na froncie wojny polsko-bolszewickiej już od blisko dwóch miesięcy należała do Armii Czerwonej. Wojsko Polskie było spychane do odwrotu. W lipcu siły Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przełamały front nad rzekami Autą i Berezyną.

Najważniejszym punktem polskiego oporu na drodze na Zachód stał się w tych dniach Brześć nad Bugiem. Wybudowana w XIX wieku przez Rosjan twierdza miała strategiczne znaczenie. Leżała nad Bugiem – naturalną zaporą oddzielającą rdzenne ziemie polskie od terenów byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na północ od Brześcia rozciągała się Puszcza Białowieska, na południe od niego Prypeć rozlewała się na szerokich bagnach Polesia. To czyniło z twierdzy ujście leja, którym każda armia prąca z północnego wschodu na zachód musiała przejść.

Twierdza Brześć. Fot. NAC

To było piekło

Tak było i tym razem. Wojska Michaiła Tuchaczewskiego w marszu na Warszawę i dalej na Berlin miały według pierwotnego planu sowieckiej ofensywy spotkać się tutaj z Frontem Południowo-wschodnim Aleksandra Jegorowa. Wobec sukcesów Armii Czerwonej plan uległ zmianie – wojska Tuchaczewskiego miały iść na Warszawę, żołnierze Jegorowa mieli zająć Lwów.

Brześć pozostawał jednak ważnym punktem w drodze Tuchaczewskiego na Warszawę. Twierdzę i miasto mieli zająć żołnierze z XVI Armii Frontu Zachodniego. Żołnierze Grupy Poleskiej dowodzonej przez gen. Władysława Sikorskiego bronili się przed przeważającymi siłami wroga przez sześć dni – od 28  lipca do 2 sierpnia.

Po zajęciu miasta rozpoczął się szturm cytadeli. Mieszkańcy Brześcia usiłowali w popłochu skryć się w murach fortecy przed najeźdźcami.

- Było 20 minut po czwartej, gdy trzema bramami równocześnie runęły do centrum fortecy jaszcze z armatami, wozy, konie, spanikowani  ludzie, wrzeszczący, biegnący na oślep, nieprzytomni ze strachu. Jak strumień wody, gdy podniesie się zaporę, przez chwilę zawisa w powietrzu, by potem toczyć się w pianie i szumie, porywać wszystko ze sobą, tak owe spanikowane oddziały wlały się trzema strumieniami do środka twierdzy. Na zbiegu dróg, w samym środku placu uderzyły o siebie wozy – wspominał Mieczysław Lisiewicz, porucznik, żołnierz Grupy Poleskiej.

Najcięższe walki trwały całą noc. Brześć trzeba było ewakuować na wieść o przekroczeniu Buga przez Armię Czerwoną na północ od miasta – twierdzy i całej Grupie Poleskiej groziło otoczenie.

- Wiadomo już było, że wszystkie forty Brześcia, prócz dwóch na zachód, były w ręku wroga. Zalała je po prostu masa ludzka. Powtórzyła się taktyka Brusiłowa z 1915 roku oparta na zasadzie: "stu polegnie, ale trzech przejdzie". Rosjanie zawsze nie dbali o ludzi. Mają ich dosyć. Dla nich ważniejszy jest cel niż człowiek – konkludował Mieczysław Lisiewicz.

Preludium do bitwy warszawskiej

Upadek Brześcia oznaczał rewizję planów polskiej obrony. "Wielka kombinacja" Piłsudskiego, której założeniem było zatrzymanie głównego impetu wojsk bolszewickich na ufortyfikowanych pozycjach i uderzenie z flanki w "miękkie podbrzusze" wojsk nieprzyjaciela miał być pierwotnie realizowany właśnie w oparciu o linię Bugu.

Manewr kontruderzenia w myśl pierwotnej wersji planu miał być wyprowadzony właśnie z twierdzy brzeskiej. Upadek Brześcia zmusił sztab do zmiany miejsca realizacji tej strategii. Ostatecznie bolszewicka nawała została zatrzymana pod Warszawą według dokładnie tego samego scenariusza.

Zobacz serwis narracyjny poświęcony bitwie warszawskiej - kliknij w obrazek poniżej:

bm