Historia Białorusi. Część 16: Okupacja niemiecka

Białoruś w 1941 roku znalazła się pod niemiecką okupacją. Wojna III Rzeszy ze Związkiem Sowieckim podzieliła Białorusinów. – Trzeba bowiem powiedzieć, że bardzo różne było powitanie Niemców. Od oporu zbrojnego po entuzjazm, że kończy się okres sowiecki – mówił prof. Adam Dobroński na antenie Polskiego Radia w 1999 roku.

Witebsk. Ruiny miasta. Na pierwszym planie widoczne bawiące się dziecko, na drugim płonące zabudowania, 23 sierpnia 1941

Foto: Narodowe Archwium Cyfrowe

22 czerwca 1941 roku III Rzesza w operacji pod kryptonimem "Barbarossa" zaatakowała Związek Sowiecki. Armia Czerwona nie była przygotowana do odparcia Wehrmachtu. Niemcy zadali Sowietom dotkliwe straty i szybko opanowali białoruskie ziemie. Już 9 lipca niemieckie natarcie osiągnęło linię Dźwiny i Dniepru. W połowie sierpnia Niemcy po ciężkich walkach zdobyli Homel.

Walki w trakcie "Operacji Barbarossa" przyniosły Białorusi wiele zniszczeń. Wycofująca się Armia Czerwona stosowała taktykę spalonej ziemi, a Niemcy nie przebierali w środkach podczas natarcia.

– Od nalotów samolotów niemieckich najbardziej ucierpiał Mińsk, gdzie zniszczenia sięgały 80 procent zabudowy miasta. Ucierpiały także linie kolejowe, zniszczony był Witebsk i kilka innych miast – mówił prof. Adam Dobroński w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".

Posłuchaj

09:41 okupacja niemiecka___273_99_iv_tr_0-0_1030788618dc097b[00].mp3 "Okupacja niemiecka" - audycja Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś" z udziałem prof. Adama Dobrońskiego. (PR, 26.01.1999) 

Białoruś pod rządami Kubego

Przybycie wojsk niemieckich nieodłączenie wiązało się z represjami wobec komunistów i Żydów. Niemcy po opanowaniu Białorusi ustanowili na jej terenie zarząd wojskowy. Żołnierze przeprowadzali pogromy ludności żydowskiej, chociaż nie osiągnęły one tak dużej skali jak na Ukrainie.

– Jednocześnie już wówczas zaczęto tworzyć aparat pomocniczy: policyjny i administracyjny, złożony w znacznej części z Białorusinów. Trzeba bowiem powiedzieć, że bardzo różne było powitanie Niemców. Od oporu zbrojnego po entuzjazm, że kończy się okres sowiecki – powiedział prof. Adam Dobroński. – Na terenach zachodniej Białorusi odnotowano powroty naszych rodaków, nastąpiła też likwidacja kołchozów.

Historia Białorusi. Część 14: 17 września 1939 roku

Wkrótce okupowana Białoruś przeszła pod zarząd cywilny w ramach Komisariatu Rzeszy Ostland z siedzibą w Rydze. Ziemie białoruskie zostały wydzielone do Komisariatu Generalnego Białoruś pod zarządem Wilhelma Kubego.

– Postać ciekawa i po dzisiaj kontrowersyjna, bo najdalej ze wszystkich urzędników tej rangi nawiązał współpracę z miejscową ludnością. Od razu zapowiedział, że będzie dążył do pozyskania społeczeństwa poprzez koncesje polityczne, kulturalne i oświatowe, a także związane z życiem codziennym pod okupacją. Kube przeciwstawiał się wojskowym akcjom jawnej grabieży i terroru – mówił prof. Adam Dobroński.

Białoruś w ogniu

Białoruscy nacjonaliści wykorzystali politykę Wilhelma Kubego i umacniali swoją pozycję w kraju. Białoruś była jednak równocześnie eksploatowana gospodarczo i okradana z dóbr kultury.

– W tym samym okresie miały miejsce wielkie represje Gestapo i SS. Ich symbolem jest wieś Chatyń, w całości zniszczona. Miały miejsce wysiedlenia na potrzeby niemieckiego rynku pracy – stwierdził prof. Adam Dobroński w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

Historia Białorusi. Część 15: Za pierwszego Sowieta

Niemiecka okupacja Białorusi przybrała jeszcze bardziej brutalny charakter po udanym zamachu na Wilhelma Kubego, przeprowadzonym przez sowieckich partyzantów we wrześniu 1943 roku. Jesienią Niemcy rozpoczęli akcję brutalnych pacyfikacji wsi, popierających partyzantów.

Curt von Gottberg, następca Kubego, wciąż popierał działalność białoruskich kolaborantów, która wręcz przybierała na sile wraz z postępami Armii Czerwonej. W grudniu 1943 roku powstała Białoruska Centralna Rada z Radosławem Astroŭskim na czele. Pełniła funkcję marionetkowego rządu, a jej istnienie miało na celu zneutralizowanie sowieckich wpływów.

– Sukcesem zakończył się werbunek do Białoruskiej Obrony Krajowej, a 27 czerwca 1944 roku zdążył się jeszcze odbyć w Mińsku Zjazd Wszechbiałoruski. Astroŭski grał jawną kartą niemiecką, a przy okazji tajną kartą polską na bazie antysowieckich uczuć – mówił prof. Adam Dobroński. – Okupację zakończyła wielka ofensywa Armii Czerwonej. 5 lipca 1944 roku jej wojska weszły do Mińska, a 16 lipca zajęły Grodno.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa