22 lipca 1930 roku zmarł Wacław Szymanowski, polski rzeźbiarz, autor pomnika Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich.

Kształcił się w Klasie Rysunkowej u Wojciecha Gersona w Warszawie. Następnie wyjechał do Paryża, by uczyć się pod okiem Cypriana Godebskiego. W stolicy Francji duży wpływ miała na niego twórczość Adama Mickiewicza. Początkowo poświęcił się głównie malarstwu – tworzył obrazy o tematyce wiejskiej, pejzaże i portrety. W rzeźbie i malarstwie zaczynał od symbolizmu, z biegiem lat osiągając perfekcję w tym gatunku.

W kręgu sztuki

Rodzina Szymanowskich bogata była w postaci kultury należące do kręgów artystycznych i inteligenckich. Celina Szymanowska była związana z Adamem Mickiewiczem, tata Wacława rzeźbiarza, również Wacław, był znanym dziennikarzem.

– Ojciec był przekonany, że istnieje podobna prawidłowość w różnych rodzajach sztuki: rzeźba, malarstwo, muzyka są ze sobą powiązane – podkreślał syn rzeźbiarza, Michał Szymanowski.

Dzieła

Do wybitnych (i zrealizowanych) monumentalnych dzieł artysty należy pomnik Artura Grottgera na Plantach w Krakowie. Z kolei w Warszawie w Parku im. Romualda Traugutta znajduje się rzeźba "Macierzyństwo".

Jednym z niezrealizowanych projektów artysty jest monumentalna kompozycja rzeźbiarska "Pochód na Wawel". – Ponad pięćdziesiąt historycznych figur w orszaku miało znaleźć się na wawelskich krużgankach – mówiła Elżbieta Elbanowska w 1981 roku.

Szymanowski był jednym z członków Komitetu Odbudowy Zamku na Wawelu. 9 listopada 1911 "Pochód na Wawel" został pokazany w Wiedniu. Autorska kompozycja rzeźbiarska składała się z 52 figur: królów Polski i innych zasłużonych dla kraju. Wkrótce dzieło miało stanąć na dziedzińcu Wawelu. Szymanowskiego wsparli m.in. Henryk Sienkiewicz i Jacek Malczewski. Niestety w 1928 roku ostatecznie odrzucono możliwość realizacji tego projektu.

Model "Pochodu na Wawel" oraz rzeźbę "Mickiewicz po improwizacji" z 1898 przechowuje dziś Muzeum Narodowe w Krakowie.

Chopin jak malowany

Symbolem twórczości Wacława Szymanowskiego jest jednak pomnik Fryderyka Chopina z warszawskich Łazienek. Syn Wacława, Michał, wspominał, że kult Chopina w jego rodzinie był zawsze obecny. Pomysł na pomnik był prosty, choć nie oczywisty i w niektórych kręgach kontrowersyjny – Chopin wsłuchujący się w szum drzew.

Projekt pomnika przygotowany w drewnie został zaprezentowany przez Szymanowskiego na wystawie w Wiedniu, gdzie oczarował oglądających. "To nie jest pomnik Chopina, to jest pomnik muzyki" – miał powiedzieć wybitny austriacki kompozytor i dyrygent Gustav Mahler.

Szymanowski bał się, że praca – podobnie jak "Pochód na Wawel" – nie zostanie dobrze przyjęta w kraju, dlatego zdecydował się zaprezentować ją dopiero, gdy na francuskich salonach spotkał się z wielkim uznaniem. Monument stanął w warszawskich Łazienkach Królewskich 14 listopada 1926. Niespełna 14 lat później został, jako pierwszy pomnik w Warszawie, wysadzony przez Niemców. Po wojnie, kiedy podjęto się próby jego odbudowania, kompletną kopię pomnika udało się znaleźć w gruzach domu Szymanowskiego na Mokotowie.

Artysta zmarł 22 lipca 1930 roku w Warszawie, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym własnego projektu.

mb

Podstęp znanej śpiewaczki

W 1901 roku śpiewaczka operowa Adelajda Brocholska wystąpiła w Teatrze Dworskim w Petersburgu. Wzruszony jej ariami car Rosji Mikołaj II, zapytał artystkę, jak mógłby zrewanżować się za wzruszenia doznane podczas koncertu. Adelajda, przy poparciu męża, poprosiła wtedy o możliwość postawienia pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie. Zaskoczony życzeniem car, wyraził zgodę.

Adelajda Brocholska i jej mąż hrabia Aleksander Brocholski, jako gorący patrioci uważali, że w rzeczywistości zaborowej szczególnie należy podejmować inicjatywy mające na celu upamiętnianie ważnych postaci dla polskiej kultury.

Piętrzące się problemy

26 sierpnia 1901 roku Kancelaria Generalnego Gubernatora w Warszawie wydała pozwolenie hrabiemu Aleksandrowi Brochockiemu na powołanie Komitetu Budowy Pomnika Fryderyka Chopina. Udzielające się w środowiskach artystycznych małżeństwo, prawie natychmiast rozpoczęło działania mające na celu zbiórkę funduszy.

- Kancelaria Gubernatora wydała zgodę na budowę pomnika, ale zastrzegła, że komitet nie może wydawać odezw w prasie. Komitet mógł prowadzić zbiórkę pieniędzy tylko wśród miłośników muzyki kompozytora. Te ograniczenia sprowadzały całe przedsięwzięcie do kwestowania po koncertach i spotkaniach artystycznych – mówił Maciej Michalski z Muzeum Historycznego w Warszawie w audycji "Pomnik Chopina" z 2006 roku.

Jakie jeszcze problemy spotkały członków Komitetu i jaki znany muzyk przekazał znaczną kwotę na budowę pomnika? Dowiesz się tego z audycji "Pomnik Chopina".

Władze carskie podkopywały przekonanie o słuszności tej inicjatywy. Zakaz publikowania w prasie utrudniał zbiórki i praktycznie uniemożliwiał rozpisanie konkursu. W związku z tym Komitet sam zgłosił się do wybranych przez siebie rzeźbiarzy z prośbą o zaprojektowanie pomnika. Jednym z takich rzeźbiarzy był Wacław Szymanowski, który wcześniej stworzył pomnik Juliusza Słowackiego.

Po siedmiu latach władze carskie złagodziły obostrzenia w sprawie budowy pomnika. Dopiero wtedy Komitet mógł ogłosić konkurs w prasie. Dla samego Szymanowskiego, jako artysty i męża pianistki, pobierającej lekcje u uczennicy samego Chopina, budowa pomnika stała się celem jego życia.

Trudna sytuacja

Kiedy artysta zakończył projekt, był przekonany, że lada chwila nastąpi monumentalnych rozmiarów odlew. Tymczasem Komitet rozpisał konkurs, nawet nie zapraszając do niego Szymanowskiego. W takiej sytuacji, rzeźbiarz postanowił nie nadsyłać pracy na konkurs.

– Nadszedł taki moment, kiedy wydawało się, że ta konkretna forma nie zostanie zrealizowana. Pozostałe prace, które napłynęły na konkurs, nie były tak inspirujące. Wiele wskazuje, że Komitet zdawał sobie z tego sprawę, dlatego jego przedstawiciele pojechali do Krakowa, by przekonać Szymanowskiego do wzięcia w nim udziału – dodał Maciej Michalski w audycji Polskiego Radia z 2006 roku.

Ostatecznie praca artysty została nagrodzona spośród 66 innych propozycji. Po finale konkursu na łamach prasy rozlała się fala krytyki projektu pomnika. Znalazł się nawet dendrolog, który udowodnił, że nie istnieje drzewo o takim kształcie i fakturze, jak na pomniku. Inny artysta zarzucał, że taboret, na którym siedzi Chopin został źle wyrzeźbiony.

Walka o pomnik

Zarzuty stawiane Szymanowskiemu zablokowały budowę monumentu. Istniejąca na początku XX wieku procedura budowy jakiegokolwiek pomnika w Warszawie zakładała opiniowanie projektu przez Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu. Profesorowie tej uczelni, po obejrzeniu makiety, powtórzyli argumenty pojawiające się w warszawskich gazetach, które często były wręcz śmieszne. Ostatecznie wydano negatywna opinię. W 1910 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, powołując się na tę decyzję, odmówiło postawienia pomnika. Inicjatywa znalazła się w martwym punkcie.

Wacław Szymanowski budowę pomnika postawił sobie za punkt honoru. Postanowił skorygować projekt. Poprawiona makietę wysłał ponownie do Akademii. Tym razem profesorowie uznali, że mają problem z oceną rzeźby. Postanowili pozostawić sprawę otwartą do decyzji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie, jednak resort stwierdził, że poczeka na ocenę akademii.

Zdeterminowany artysta pojechał do Petersburga. Spotkał się tam z Marią Pawłowną – prezesem Carskiej Akademii Sztuk Pięknych, a prywatnie ciotką cara Mikołaja II. Udało mu się ją przekonać do postawienia monumentu. Maria za jego namową wstawiła się u samego cara. Mikołaj II przychylnie podszedł do tego pomysłu i rozkazał wydać polecenie rozpoczęcia budowy.

Nieprzejednana postawa

Pomny doświadczeń z carskimi urzędnikami, Szymanowski zażądał przewiezienia makiety do Francji. Forma dojechała do Paryża 1 sierpnia 1914, tuż po wybuchu I wojny światowej. Okazało się, że zająca zrealizować projekt odlewania musiała przestawić swą produkcję na cele wojenne. Ponadto w pierwszych dniach wojny gwałtownie wzrosła inflacja, w wyniku czego komitet stał się niewypłacalny.

– Szymanowski nie poddał się. Sprzedał swoją pracownię w Krakowie i wyjechał z kraju. Agitował po świecie w środowiskach artystycznych za budową pomnika. Po wojnie zaczął pracować nad pomnikiem od zera. Jednak tym razem jego wysiłki spotkały się z przychylnością władz – powiedział Maciej Michalski w audycji Polskiego Radia z 2006 roku.

Odsłonięcie pomnika

Sprawy przyspieszyły dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Ministerstwo Kultury i Sztuki powołało w 1923 roku nowy komitet. Dało także gwarancję wsparcia rządu dla tej inicjatywy. Ponownie rozpoczęły się zbiórki pieniężne. W końcu, zgodnie z życzeniem rzeźbiarza, formę odlano w Paryżu. 14 listopada 1926 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie.

– Nie słyszałem, żeby wcześniej jakikolwiek pomnik w Warszawie odsłaniano z taką fetą. Uroczystości trwały trzy dni. Pomnik odsłonięto w niedzielę, ale już w piątek rozpoczęły się jubileuszowe koncerty – wyjaśnił Maciej Michalski.

Jak wyglądało odsłonięcie pomnika? Możesz posłuchać o tym w audycji "Pomnik Chopina".

Wojenne losy monumentu

Pomnik bez żadnych ubytków przetrwał kampanię wrześniową. W 1940 roku znalazł się w obrębie dzielnicy niemieckiej. W tym samym roku gubernator Warszawy Hans Frank wydał odezwę wzywającą do zbiórki metali na potrzeby wojska. Istotnym elementem tej akcji było wysadzanie pomników. Choć oficjalnie mówiono, że części monumentów trafią na potrzeby wojska, to głównym celem akcji było niszczenie polskiej kultury i obiektów z nią związanych. Pomnik Chopina został wysadzony jako pierwszy w kwietniu 1940 roku.

Po II wojnie światowej

Po wojnie zawiązało się Biuro Odbudowy Stolicy, w którym ścierały się dwie koncepcje odbudowy Warszawy. Między sobą spierali się architekci sowieccy, zamierzający zbudować miasto od nowa według zasad socrealizmu oraz polscy architekci wykształceni w okresie międzywojennym, którzy chcieli zachować historyczną tkankę miasta.

Początkowo uznano, że należy odejść od formy przedwojennej i w 1951 roku rozpisano konkurs na nowy pomnik. Jednak dwie edycje konkursu nie wyłoniły zwycięzcy. Wkrótce okazało się, że oprócz gotowego projektu, Wacław Szymanowski wyrzeźbił mały szkic, który we Francji przetrwał II wojnę światową. Po wojnie został wykorzystany w warsztatach Politechniki Warszawskiej do odtworzenia formy monumentalnej.

Ostatecznie Chopin wrócił do Łazienek 11 maja 1958 roku. Prace nad odtworzeniem pomnika trwały blisko 2 lata.

seb/im

303 lata temu, 30 stycznia 1721 roku, urodził się wybitny malarz Bernardo Belotto, zwany Canalettem. W latach 1767-1780 pracował dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W latach młodzieńczych terminował w pracowni swojego wuja Canala, którego zwano zdrobniale Canalettem. To właśnie od niego Bellotto przejął pseudonim. Wenecka pracownia wuja specjalizowała się w produkcji wedut, czyli widoków miasta.

Wędrówka po Europie

Kiedy Bernardo miał 27 lat, opuścił wraz z rodziną Wenecję, by szukać pracy na północy Europy. Było tam mniej malarzy niż we Włoszech, więc Belotto uznał, że być może dzięki temu łatwiej znajdzie pracę w zawodzie. Początkowo mieszkał w Dreźnie, jednak kiedy w wyniku wojny siedmioletniej zostało doszczętnie zniszczone jego mieszkanie, postanowił przenieść się do Petersburga. Po drodze na krótki postój zatrzymał się w Warszawie. Postanowił, że uda się na dwór polskiego monarchy, by poprosić o listy polecające do carycy Katarzyny II. Wtedy jeszcze nie wiedział, że to właśnie z Polską zwiąże resztę swojego życia.

Dzięki innemu artyście - Marcellemu Baciarellemu, który już wtedy był zaufanym malarzem króla Stanisława Poniatowskiego, Canaletto został przedstawiony królowi. Oczarowany malarstwem Włocha władca zaproponował mu 13-letni, hojnie opłacany kontrakt. Canaletto postanowił przyjąć propozycję i osiedlić się z rodziną w Warszawie.

Portrecista Warszawy

Początek jego życia w Polsce był nietypowy. Canaletto otrzymał wprawdzie stałą posadę, ale nie mógł zaaklimatyzować się w nowym kraju. Z zaciekawieniem obserwował gwarne warszawskie ulice, na których kwitł handel, a jej mieszkańcy spacerowali po nich w barwnych strojach. Jego przyjazd zbiegł się w czasie z momentem, w którym Polska wkraczała w oświecenie. Skrupulatnie uwieczniał rozrastające się Krakowskie Przedmieście, na którym pojawiały się nowe budynki, pierwsze kawiarnie i restauracje, a warszawiacy stopniowo zamieniali szlachecki kontusz na francuski frak.

Malował pełne sceny z życia miasta, na których przepych arystokratów kontrastował z uliczną biedotą. Jego obrazy cechowały się zachowaniem wielu, nawet najdrobniejszych detali. Zachował obiektywizm pomimo tego, że jako nadworny malarz miał zajmować się upiększaniem stolicy. Na płótna trafiły sytuacje, które świadczyły o próbach naprawy Rzeczpospolitej.

Warsztat pracy

Sławę Canaletta przyniosły weduty. W Warszawie był znany ze swej pracowitości. Kiedy chciał namalować dany obiekt, najpierw wybierał się na miejsce ze szkicownikiem. Najważniejsza część obrazu powstawała w pracowni. W końcowej fazie malarz udawał się w plener i porównywał obraz ze stanem faktycznym. W ten sposób stworzył 70 obrazów, w tym 26 widoków Warszawy i Wilanowa. Ponadto Stanisław August Poniatowski zlecił mu także wykonanie obrazów olejnych i ściennych, jednak nie przetrwały one do współczesności. Cechą charakterystyczną jego malarstwa było to, że nigdy nie uwieczniał protektorów.

Bellotto zmarł nagle na udar serca 17 listopada 1780 roku. Pochowano go w kościele kapucynów przy ulicy Miodowej w Warszawie. Zachowały się zapiski świadczące o tym, że król nie szczędził pieniędzy na utrzymanie jego grobowca. Niestety, miejsce pochówku artysty nie przetrwało.

Wskazówka dla architektów

Weduty Canaletta są zarówno źródłami historycznymi, jak i dziełami sztuki. Nikt wcześniej tak wiernie nie odwzorował stolicy. Po II wojnie światowej wzorowali się na nich architekci pracujący nad odbudową Warszawy.

– Nie ma w Warszawie zabytkowej budowli, która po wojnie nie zostałaby chociażby porównana z obrazami Canaletta. Stanowiły bardzo dobre materiały np. do Zameczka Ostrowskiego, który został wspaniale sportretowany – mówił prof. Andrzej Rottermund w audycji "Canaletto" z 1987 roku.

– Kiedy porównujemy obrazy Canaletta uwieczniające Warszawę XVIII wieku z obrazami innych miast, okazuje się, że ta seria warszawska jest o wiele piękniejsza. To szczytowe osiągnięcie jego malarstwa – dodał prof. Piotr Biegański w audycji "Canaletto".

Jakie stołeczne budynki odbudowano, wspomagając się obrazami Canaletta? Gdzie oprócz Warszawy tworzył ten artysta? Dowiedz się tego, słuchając audycji "Canaletto i inni".

seb/im

Zocha Stryjeńska szaleje na Facebooku

Artystką i niepokorną osobowością była od dziecka. Czerpała z życia pełnymi garściami - tworzyła obrazy, kochała mężczyzn i dzieci, cierpiała, pisała listy i wspomnienia. Wszędzie było jej pełno. Cztery lata przed śmiercią napisała: "co do mej spuścizny artystycznej, jest ona ogromna i gdzieś po ludziach na świecie całym zgubiona. Byłby wór złota i Chwała Narodu, gdyby się tym kto kiedy zajął. Zofia Stryjeńska. Amen".

Lubański, z domu Lubańska

Urodziła się w Krakowie jako Zofia Lubańska. Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką kilku pism ilustrowanych. W 1909 roku rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła w 1911 roku z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną.

1 października 1911 roku - przebrana za mężczyznę, jako Tadeusz Grzymała Lubański - rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (w tamtym czasie nie przyjmowano tam kobiet). Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.

Stryjeński i inne nieszczęścia

4 listopada 1916 roku wyszła za architekta Karola Stryjeńskiego. Miała z nim trójkę dzieci - Magdę, Jacka i Jana. W latach 1921-1927 rodzina mieszkała w Zakopanem. Małżeństwu Stryjeńskich los jednak nie sprzyjał - rozwiedli się w 1927 roku. Zofia zostawiła sobie tylko nazwisko pierwszego męża i wyjechała do Warszawy, gdzie po dwóch latach znalazła drugiego.

Tym razem jej wybór padł na aktora Artura Sochę, ale ten związek był równie nieszczęśliwy i po kilku latach zakończył się rozwodem. Potem artystka miewała romanse, m.in. z architektem Achillesem Brezą oraz podróżnikiem i pisarzem Arkadym Fiedlerem.

Okupację niemiecką Stryjeńska spędziła w Krakowie, a po wkroczeniu Sowietów w 1945 roku podjęła decyzję o emigracji. Zamieszkała z dziećmi w Genewie, gdzie zmagała się z problemami finansowymi i tęsknotą za ojczyzną. Lata artystycznej świetności były już wtedy za nią. Część jej prac pochłonęły płomienie podczas wojennych bombardowań. Wiele na szczęście przetrwało.

Tamara Łempicka. Wiedziała, kogo malować

"Księżniczka sztuki polskiej"

Taki tytuł nadał Stryjeńskiej Mieczysław Grydzewski, redaktor słynnych "Wiadomości Literackich". Największą popularnością artystka cieszyła się w latach 20. Uznanie zapewniły jej m.in. dzieła "Pastorałka", cykl "Bożków słowiańskich" i "Pascha", "Pory roku", "Kolędy", "Cztery sakramenty" i "Tańce polskie".

Była autorką dekoracji polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925 roku - malowidła te przyniosły jej pięć nagród i rozsławiły imię Stryjeńskiej w Europie. Wyróżniano ją także w Polsce. W 1930 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1936 roku uhonorowano ją Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury "za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle".

Na marginesie twórczości plastycznej artystka zajmowała się pisarstwem. Dla swoich dzieci opublikowała pod pseudonimem Prof. Hilar podręcznik savoir-vivre'u, "Światowiec współczesny". Pisała także pamiętniki, które ukazały się w 1995 roku pod tytułem "Chleb prawie że powszedni".

***

Zofia Stryjeńska zmarła na atak serca 28 lutego 1976 roku w klinice Bel-Air w Genewie. Pochowano ją na genewskim cmentarzu Chêne-Bourg.

mc

Prace rzeźbiarza po dziś dzień wzbudzają skrajne emocje - jedni uważają je za arcydzieła niosące za sobą ważne przesłania, inni wręcz przeciwnie. Artyście od początku przyświecał jeden cel - chciał wzbudzać zainteresowanie, przyciągać widzów. Był zdania, że jego działalność artystyczna ma prowokować do myślenia i zadania sobie pytania "czym jest sztuka?". 

Skromny chłopak z Podhala

Władysław Hasior urodził się 14 maja 1928 roku w Nowym Sączu. Pochodził z ubogiej rodziny, więc od dziecka pracował, aby zarobić na własne utrzymanie. W 1947 roku rozpoczął naukę w Państwowym Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem pod kierunkiem rzeźbiarza profesora Antoniego Kenara.

- Przez cały okres szkoły Hasior wyraźnie wybijał się swoją indywidualnością i tym nam imponował. Był niesamowicie zdyscyplinowany, wysportowany, punktualny i oczytany. Był z niego taki trochę mól książkowy. Miał w sobie coś takiego, że zawsze chciał inaczej – wspominał rzeźbiarz profesor Stanisław Kulon, kolega Hasiora ze szkolnych lat, w audycji Lidii Nowickiej z cyklu "Moja przestrzeń". - I Kenar zwrócił uwagę na tą właśnie bujną i wiele obiecującą osobowość jeszcze młodego chłopca – dodał.

Po zdaniu matury w 1952 roku Hasior przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął studia na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych. Tam uczył się w pracowni rzeźbiarza profesora Mariana Wnuka. W 1958 roku uzyskał dyplom magistra na podstawie ceramicznych Stacji Drogi Krzyżowej – rzeźby można podziwiać w kościele św. Kazimierza w Nowym Sączu.

Rok później – uzyskawszy stypendium ministra kultury – wyjechał do Paryża, gdzie szlifował swoje umiejętności plastyczne pod okiem rzeźbiarza Ossipa Zadkine'a. Wówczas objechał również Francję i Włochy na motorze – wspomnienia artysty z tamtych wypraw zostały opublikowane w 1987 roku pod nazwą "Dziennik podróży". Nie była to pierwsza zagraniczna wycieczka artysty – w 1957 roku wraz z kolegami ze studiów odwiedził między innymi Berlin, Brukselę i Antwerpię.

Asamblaż, pomniki i sztandary

Pierwsze prace artysty - rzeźby "Wdowa", "Czarnoksiężnik", "Męka Pańska" (1957) - wyróżniały się na tle dzieł innych artystów przede wszystkim z powodu materiałów, z których zostały zrobione. Hasior uważał, że każdy przedmiot niesie ze sobą pewne znaczenie, które zawsze można wykorzystać w sztuce. Łącząc je, można zbudować całą opowieść, czyli rzeźbę. Prace artysty – bardzo ekspresyjne, uczuciowe - były tworzone nie z gliny, marmuru, lecz między innymi z kawałków szkła, powykręcanych drutów, zardzewiałych rur, sztućców czy też kawałków mydła.

- Zdejmuję łyżkę ze stołu i montuję ją w płaszczyznę kompozycji. Patrząc na to, moja miła sąsiadka stuka się w czoło i mówi, że chyba zwariowałem. Każdy przedmiot ma swoją otoczkę poetycką, którą dostrzegają ci ludzie, którzy mają wyobraźnię – mówił Władysław Hasior w audycji Lidii Nowickiej z cyklu "Moja przestrzeń". - Na przykład obcęgi służą do wyjmowania gwoździ z deski, ale bardziej pomysłowi ludzie używają ich do wyciągania wiadomości z ludzi - dodał.

Hasior w swojej twórczości chętnie odwoływał się do mitologii oraz Biblii – mowa tu między innymi o takich pracach, jak "Niobe" (1961), czy "Ikar" (1962). Za pomocą zaczerpniętych z nich postaci odwoływał się do historii i aktualnej rzeczywistości. Najbardziej popularną rzeźbą artysty jest "Przesłuchanie anioła" (1962) - Hasior pod głową figury rozpalał ogień, który sprawiał, że jej włosy się poruszały. Praca nawiązuje do czasów okupacji niemieckiej i okresu powojennego, gdy funkcjonariusze władz totalitarnych bezlitośnie zwalczali swoich wrogów. 

Krytyk sztuki profesor Jerzy Madejski mówił w audycji Andrzeja Matyni "Niewolnik czterech żywiołów – audycja o Władysławie Hasiorze", że rzeźbiarz był człowiekiem, który nie podporządkowywał się konwencjom, modnym nurtom. Był pionierem asamblażu w Polsce – trójwymiarowego kolażu stworzonego z gotowych przedmiotów. Sztuki młodej, rozwijającej się dopiero na zachodzie. Na początku swojej artystycznej drogi Hasior był często krytykowany, nie doceniano jego talentu w ojczyźnie. Jego kariera rozwinęła się dopiero w latach 60. i 70. – wówczas zdobył niezwykłą popularność i stał się kultową postacią polskiej sztuki. Jego prace były wystawiane w wielu miastach zarówno w Polsce, jak i za granicą - między innymi w Krakowie, Rzymie, Sztokholmie, Oslo, Wiedniu, Wenecji oraz Amsterdamie.

- To jest sztuka specyficzna, którą trzeba kontemplować po odebraniu pierwszego szoku, jaki wywołuje. Jednym z zarzutów, które stawiano Hasiorowi, było to, że operuje agresją szaloną, tanią metaforą. I rzeczywiście tak jest, bo to ma przyciągać widza, ma go zafascynować. Ale drugie i trzecie obejrzenie odsłania drugie i trzecie dno. A sądzę, że istnieje również i czwarte dno, którego już nikt nie dostrzega – mówił Madejski na antenie Polskiego Radia.

Hasior zajmował również innymi dziedzinami artystycznymi. Od lat 60. wykonywał betonowe pomniki – stworzył między innymi "Pomnik rozstrzelanych" (1966-1968) w Nowym Sączu, którego fragmenty znajdują się obecnie we Wrocławiu, "Golgotę" (1969) w Montevideo (stolica Urugwaju), "Płonącą pietę" (1972) w Kopenhadze i "Ogniste ptaki" (1975) w Szczecinie. 

Od 1965 roku tworzył także sztandary – podczas pracy nad nimi inspirował się chociażby sztandarami kościelnymi, wojskowymi, gobelinami i godłami rodowymi ("Romeo i Julia" z 1969 roku, "Sztandar św. Emeryta" z 1971 roku). Ponadto Hasior chętnie zajmował się fotografią oraz wykonywał scenografie do spektakli między innymi Teatru Polskiego we Wrocławiu.

Rzeźbiarz jako społecznik

W 1963 roku Hasior stał się bohaterem filmu dokumentalnego Konstantego Gordona z serii "Polska rzeźba współczesna". Łącznie powstało aż dziesięć filmów poświęconych życiu i twórczości rzeźbiarza. Najnowszy z nich - "Hasior inaczej" autorstwa Urszuli Dubowskiej - ukazał się w 2019 roku.

Rzeźbiarz był człowiekiem bardzo aktywnym społecznie i medialnie – chętnie udzielał wywiadów, występował w programach telewizyjnych. W 1973 roku był inicjatorem happeningu, który odbył się podczas Święta Kwitnących Jabłoni w Łącku nad Dunajcem. Korowód strażaków z okolicznej Ochotniczej Straży Pożarnej zaniósł wówczas sztandary Hasiora do amfiteatru znajdującego się na Jeżowej Górze. Pomagał im sam artysta, który na tę okazję również założył mundur strażacki.

Hasior był szczególnie aktywny w swoich rodzinnych stronach – chętnie organizował w Zakopanem wydarzenia kulturalne, w tym spotkania mieszkańców z polskimi twórcami (między innymi ze Stanisławem Lemem i Gustawem Holoubkiem). W lutym 1985 roku w mieście nastąpiło otwarcie Galerii Władysława Hasiora, będącej filią Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Władysław Hasior zmarł 14 lipca 1999 roku w Krakowie. Całą swoją artystyczną spuściznę zapisał Muzeum Tatrzańskiemu.

jb

Katarzyna Kobro przyszła na świat 26 stycznia 1898 roku w Moskwie. Mimo niewątpliwego talentu, jako artystka przez wiele lat pozostawała w cieniu męża, słynnego malarza Władysława Strzemińskiego. Doceniona została dopiero na przełomie lat 80. i 90. XX wieku dzięki zaangażowaniu m.in. jej córki Niki Strzemińskiej. 

Smoleńsk, rzeźba i Władysław Strzemiński

Niewiele wiadomo o dzieciństwie i wczesnej młodości Katarzyny Kobro. Jej zdolności artystyczne ujawniły się prawdopodobnie, gdy była nastolatką. Z tego też powodu w 1917 roku zdecydowała się podjąć studia w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Jak wspominała córka artystki Nika Strzemińska na antenie Polskiego Radia, w 1920 roku Kobro wyjechała do Smoleńska. Tam po raz pierwszy spróbowała swoich sił w roli rzeźbiarki.

Jej najwcześniejsze dzieło nosiło nazwę "ToS 75 – Struktura" i nie przetrwało do naszych czasów - znamy je jedynie dzięki przekazom ikonograficznym. Kolejne dwie prace - "Konstrukcje wiszące" - również się nie zachowały. W latach 70. XX wieku zostały jednak zrekonstruowane przez historyka sztuki Janusza Zagrodzkiego oraz artystę Bolesława Utkina i obecnie można je podziwiać w Muzeum Sztuki w Łodzi. 

Zobacz także: Władysław Strzemiński. Polski awangardzista z Rosji

Podczas pobytu w Smoleńsku artystka poślubiła początkującego awangardowego malarza Władysława Strzemińskiego, którego poznała kilka lat wcześniej w jednym z moskiewskich szpitali. 

- Mój ojciec był wówczas żołnierzem, ciężko okaleczonym podczas I wojny światowej: nie miał lewej ręki i prawej nogi, był także prawie niewidomy na jedno oko. Po tych wszystkich amputacjach dochodził do siebie w szpitalu, do którego moja matka przychodziła, jak zresztą inne panienki z dobrych domów, by opiekować się rannymi - opowiadała Nika Strzemińska na antenie Polskiego Radia. - Od razu ją zainteresował, bo miał w sobie taką wolę życia, nie chciał być człowiekiem, który wegetuje na rencie. Nie bez znaczenia była oczywiście również uroda ojca - dodała. 

To właśnie dzięki Katarzynie Kobro Strzemiński - z wykształcenia inżynier – zainteresował się sztuką i zaczął malować. Po przyjeździe do Polski na przełomie 1921 i 1922 roku małżeństwo zaczęło również nawiązywać kontakty z miejscową bohemą artystyczną. Byli współtwórcami awangardowego ugrupowania "Blok", w skład którego wchodzili m.in. malarze Mieczysław Szczuka i Henryk Stażewski oraz rzeźbiarka Teresa Żarnowerówna. W 1924 roku natomiast związali się ze stowarzyszeniem "Praesens", zrzeszającym warszawskich architektów i plastyków. 

Przestrzenne rzeźby, akty i oryginalne kreacje

Szczytowy okres pracy twórczej Katarzyny Kobro przypada na druga połowę lat 20 i na lata 30. XX wieku. Rzeźby wykonywała za pomocą fragmentów korka, drewna, metalu i szkła. W ten sposób powstawały abstrakcyjne, przestrzenne konstrukcje, składające się z figur o różnych kształtach, wielkości i strukturze. Niektóre elementy rzeźb artystki były ruchome, inne natomiast statyczne. 

- Jej prace były dziełami organizującymi przestrzeń. Już wtedy zdała sobie sprawę z tego, że przestrzeń też może być materią, którą rzeźbiarz może operować. Że nie jest to jedynie pustka, a miejsce podatne na wszelkie artystyczne zabiegi – tłumaczył historyk sztuki Janusz Zagrodzki na antenie Polskiego Radia.

Kobro zrewolucjonizowała w ten sposób tradycyjne postrzeganie rzeźby jako zwartej bryły. Nie oznacza to jednak, że nie tworzyła dzieł bardziej "klasycznych" - zarówno w latach 20. XX wieku, jak i w czasach powojennych wykonywała liczne siedzące i stojące kobiece "Akty". Niektóre odlewała z gipsu, inne natomiast z brązu. Artyzm chętnie wyrażała także poprzez swoje ubranie.

- To były stroje z pomysłem. Większość z nich projektował mój ojciec, matka natomiast szyła je na maszynie Singera. W tamtych czasach jej kreacje były szokujące: nosiła na przykład jaskrawe, kolorowe pończochy, które modne zaczęły być przecież dopiero w latach 60. XX wieku – opowiadała Nika Strzemińska na antenie Polskiego Radia.

Do grona najważniejszych dzieł artystki należą: "Rzeźba przestrzenna" (1925 rok, dzisiaj częściowo zrekonstruowana) oraz seria rzeźb "Kompozycje przestrzenne" (łącznie było ich 9, a powstawały w latach 1925-1933). 

"Katarzyna Kobro była wspaniałą kobietą"

Od 1931 roku Kobro mieszkała w Łodzi. W tamtym czasie należała do "grupy a.r.". Ugrupowanie zrzeszało polskich artystów awangardowych, takich jak poeci Julian Przyboś i Jan Brzękowski. W 1936 roku - po narodzinach córki Niki - rzeźbiarka zarzuciła pracę artystyczną i całkowicie poświęciła się wychowywaniu dziecka. 

- Była wspaniałą kobietą. To była osoba, która mnie kochała bezgranicznie i potrafiła tę swoją miłość pokazać – wspominała Nika Strzemińska na antenie Polskiego Radia. - Wybaczała mi wszelkie wady, niedoskonałości, uczyła mnie miłości do zwierząt oraz ludzi, a także lojalności i uczciwości. Rzadko zdarza się, żeby matka potrafiła tak bardzo rozumieć swoje dziecko - dodała. 

Podczas II wojny światowej większość prac artystki uległo zniszczeniu. Po zakończeniu konfliktu Kobro zaczęła chorować, popadła również w spór z mężem, który usilnie próbował jej odebrać prawo do opieki nad córką. 

Katarzyna Kobro zmarła 21 lutego 1951 roku w Łodzi. Jako artystka zaczęła być w pełni doceniana dopiero na przełomie lat 80. i 90. XX wieku za sprawą zaangażowania jej córki Niki i historyka sztuki Janusza Zagrodzkiego, który jest również autorem pierwszej biografii rzeźbiarki. 

jb