Starożytne pismo Elamitów rozszyfrowane prawie wiek po jego odkryciu

Dzięki inskrypcjom na liczących około 4000 lat naczyniach udało się odszyfrować elamickie pismo linearne. - To jedno z największych odkryć archeologicznych ostatnich dekad - przekonują naukowcy.

Tabliczka z elamickim pismem linearnym znajdująca się w zbiorach Luwru.

Foto: Wikimedia Commons/dp

Zagadka od niemal stu lat 

Na początku XX wieku francuscy archeologowie odkryli pierwsze dowody na istnienie systemu pisma dorównującego niemal wiekiem pismu klinowemu Sumerów. Chodziło o pierwotny, zbliżony do sumeryjskiego, zapis elamicki. Jak się okazało, system ten poprzedzał język pisany, który uczeni nazwali linearnym elamickim (ów wcześniejszy system został nazwany protoelamickim)

Od tego czasu odnaleziono setki inskrypcji wykonanych w języku protoelamickim, ale tylko około 40 zabytków piśmiennictwa linearnego elamickiego, co znacznie utrudniało jego rozszyfrowanie.

Champollion 2.0

Wyzwania podjął się prof. Francois Desset z Uniwersytetu w Teheranie. Naukowiec przeanalizował zachowane fragmenty pisma elamickiego wyryte na metalowych naczyniach wytworzonych 2000 lat p.n.e. Kluczowe znaczenie naczyń polegało na tym, że występowały na nich napisy zarówno w linearnym elamickim, jak i w piśmie klinowym. Naukowcy od lat potrafią odczytywać pismo klinowe, dlatego mogli wykorzystać je jako klucz przy odczytaniu pisma linearnego.

- To jedno z największych odkryć archeologicznych ostatnich dekad - przekonuje Massimo Vidale, archeolog z Uniwersytetu w Padwie. - Opierano się na tej samej metodzie, którą zastosował Champollion przy odszyfrowywaniu egipskich hieroglifów.

Jean-François Champollion zdołał jako pierwszy w nowożytności odczytać tekst pisma hieroglificznego dzięki napisom z tzw. kamienia z Rosetty. Artefakt odkryty w czasie wyprawy Napoleona w Egipcie pokryty jest trzema rodzajami pisma: egipskim hieroglificznym, egipskim demotycznym i greką. Napisy w starogreckim stały się kluczem do odczytania pisma starożytnych Egipcjan.

Podobnie jest w przypadku naczyń analizowanych przez prof. Desseta. Teksty wyryte na tych artefaktach dotyczą czasów panowania elamickich królów z dwóch dynastii. Zachowały się m.in. imiona władców, w tym króla Silhahy. 

- Nawet jeśli nie można jeszcze postawić tezy o całkowitym rozszyfrowaniu linearnego pisma elamickiego, głównie ze względu na ograniczoną liczbę inskrypcji, to ten cel nie jest już odległy - przekonują autorzy badania i dodają, że wkrótce będą w stanie przetłumaczyć 96 proc. elamickich symboli. 

Kim byli Elamici?

Elam był federacyjnym państwem położonym na wschodnim wybrzeżu Zatoki Perskiej, na terenie dzisiejszego Iranu. Państwo istniało od ok. 2400 r. p.n.e. do 640 r. p.n.e., zaś język elamicki wyszedł z użycia dopiero w czasach podbojów Aleksandra Wielkiego (IV w. p.n.e.). Najważniejszym elamickim ośrodkiem było miasto Suza. 

Wzmianka o Elamitach znajduje się m.in. w biblijnej "Księdze Rodzaju", gdzie wspomniany jest elamicki król Kedorlaomer, który miał stanąć na czele wyprawy karnej skierowanej przeciwko zbuntowanym miastom kananejskim (m.in. Sodomie i Gomorze) i który został pokonany przez Abrama.

Elamici przez wieki stanowili ważny element krajobrazu politycznego Bliskiego Wschodu, wchodząc w sojusze, konkurując lub będąc podporządkowanymi Sumerowi, Asyrii, Babilonii i Persji. 

Jerusalem Post/bm