Włodzimierz Boruński. Nie tylko aktor, ale i poeta

117 lat temu, 3 lipca 1906 roku, urodził się w Łodzi Włodzimierz Boruński, znany aktor i reżyser, a także poeta z wieloma tomikami na koncie, satyryk, tłumacz i animator kultury.

Włodzimierz Boruński według fotografii z 1934 roku

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe/domena publiczna

Pochodził z żydowskiej rodziny łódzkiego adwokata i zawód prawnika był jego pierwszym wyborem. Rozpoczęte studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim kończy jednak po kilku miesiącach, bo odezwała się w nim potrzeba pracy i działania na niwie teatru i kabaretu. Nie mogło być inaczej mając tak znane postaci w swojej rodzinie, jak choćby Julian Tuwim czy Kazimierz Lopek Krukowski. Jeszcze przed wojną rozpoczął swoje występy w teatrach Warszawy... ale w filmie zadebiutował mając niespełna 60 lat. Pamiętamy go z wielkich produkcji kinowych, chociaż najbardziej zaznaczył swoje występy w serialach "40-latek", "Ziemia obiecana", "Polskie drogi", "Lalka" czy "Królowa Bona". Aktor zmarł w kwietniu 1988 roku i pochowany został na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.

Sebastian Chosiński, na łamach portalu "esensja.stopklatka.pl", tak rozpoczyna niezwykle ciekawy biogram o tym aktorze: "Jego twarz kojarzyć musi każdy, kto choć raz w życiu obejrzał kultowe seriale lat 70. ubiegłego wieku – komediowego "Czterdziestolatka" (1974-1977), wojenne "Polskie drogi" (1976-1977) czy historyczno-obyczajową "Lalkę" (1977). Niewielu jednak będzie kojarzyć go z nazwiska, bo praktycznie przez całą swoją karierę aktorską wypełniał jedynie drugi lub nawet trzeci plan. Pierwszą rolę główną zagrał dopiero na trzy lata przed śmiercią. I, jak pokazał czas, był to jego ostatni występ przed kamerą. Świata filmu podbić nie był w stanie – przede wszystkim z powodu swego wyglądu. Charakterystyczna żydowska twarz ograniczała zakres postaci, w jakie mógł się wcielić." Czasem pojawiały się też określenia, że fizjonomią przypominał swojego kuzyna Juliana Tuwima.

O tych rodzinnych koligacjach dowiadujemy się choćby ze stron portalu "Kulturnet.pl", gdzie czytamy, że przyszedł na świat "w utalentowanej literacko rodzinie żydowskiej. Dzięki matce z domu Krukowskiej Włodzimierz Boruński był blisko spokrewniony z Julianem Tuwimem i Kazimierzem (Lopkiem) Krukowskim, znanymi twórcami literackimi oraz kabaretowymi. Od co najmniej 1924 r. Boruński występował w znanym kabarecie warszawskim "Qui – pro – quo" z takimi sławami przedwojennej sceny, jak Zula Pogorzelska, Eugeniusz Bodo czy Fryderyk Jarossy." Dodatkowe informacje odnośnie przerwania studiów i poszukiwania nowej drogi życia dorzuca także Chosiński pisząc: "Musiał więc zarabiać na życie w inny sposób – jako aktor i reżyser teatrzyków rewiowych. Pomogli mu w tym ustosunkowani już wtedy kuzynowie: poeta Julian Tuwim oraz aktor kabaretowy, teatralny i filmowy Kazimierz Krukowski (zwany Lopkiem), dzięki którym zdał egzamin do Związku Artystów Scen Polskich.

Niezwykle ciekawie o Boruńskim mówi ten pisarz i reżyser, który już wiele lat po wojnie namówił go do gry w filmach fabularnych... wszak debiutował filmem w 1961 roku. Tadeusz Konwicki, bo o nim mowa, stwierdza wręcz: "Zwykłe potoczne zdania nabierają dotkliwości bólu, przejmującego smutku, poetyckiej wieloznaczności. Bo z Boruńskiego emanuje ten dziwny i niejasny pierwiastek, który przykuwa nasz wzrok, absorbuje nasz słuch." U Konwickie aktor zagrał w tak znanych filmach: "Zaduszki", "Salto" i "Dolina Issy". Boruński był też ulubionym aktorem drugiego planu w filmach Janusza Majewskiego... obaj zgodnie stwierdzali, że "Zawsze starali się mieć Boruńskiego w filmie" - Konwicki tak właśnie zatytułował swój artykuł w "Kinie" z 1974 roku.

Paweł Tomczyk, na łamach Encyklopedii Teatru Polskiego dorzuca też istniejące porównania fizjonomii Boruńskiego z obliczem Tuwima: "Twarz Boruńskiego w filmach Andrzeja Wajdy i Tadeusza Konwickiego wskrzesiła mit twarzy Tuwima w jej «nicościującym», pozasłownym, niewymawialnym znaczeniu" – napisał poeta i krytyk Piotr Matywiecki w książce Twarze Tuwima (WAB, 2007). W Ziemi obiecanej Wajdy Boruński «reprezentuje» Tuwima, jest żywym przedstawicielem zmarłego poety, chodzącego jako widmo po mieście swojej młodości. Zarazem jest duchem żydostwa łódzkiego – jedynym takim pośród Żydów wystylizowanych jako osoby «z krwi i kości». Przez tę widmową twarz przenikają zwyczajne twarze innych postaci filmu i przenikają przez nią twarze wpatrzonych widzów – jedne i drugie ta widmowa twarz zmienia w widma."

Okres wojny i powojenne losy niezwykle trafnie charakteryzuje Chosiński... warto zajrzeć do jego artykułu choćby z uwagi na bardzo ciekawe opisy ról w filmach, w których drugoplanowe role Boruńskiego znaczeniem i jakością wybijały się na plan pierwszy. Chosiński pisze: "Po wybuchy wojny trafił na Wschód i zapewne tylko dzięki temu ocalał. Do kraju wrócił z II Armią Wojska Polskiego. W 1945 roku osiadł na krótko w Lubaniu Śląskim na Ziemiach Odzyskanych, gdzie założył teatrzyk, wydawał pismo, pomagał organizować szkolnictwo. Gdy jednak wrócił do Warszawy dwa lata po wojnie, postanowił zerwać z aktorstwem. Został literatem (i taki zawód miał wpisany w dowodzie osobistym): pisał wiersze liryczne i satyryczne, wydał parę książek, przyjęto go nawet do Związku Literatów Polskich. Wszystko zmieniło się pod koniec lat 50., kiedy to do wiekowego już eksaktora zgłosił się Tadeusz Konwicki i zaproponował mu niewielką rolę w dramacie psychologicznym "Zaduszki" (1961). Boruński łyknął bakcyla. Cztery lata później zagrał ponownie u Konwickiego w "Salcie" oraz w "Niekochanej" Janusza Nasfetera (według opowiadania Adolfa Rudnickiego). A potem już poszło z górki…"

Wspomnijmy zatem tego znanego aktora, ale i poetę i reżysera... a w Internecie znajdziemy wiele fragmentów z nim w roli głównej, znajdziemy również wiele z jego utworów poetyckich, a nawet teksty piosenek z okresu przedwojennego choćby.

PP