Jędrzej Śniadecki - to on wymyślił polski słownik chemiczny

255 lat temu, 30 listopada 1768 roku, w Rydlewie pod Żninem (20 kilometrów na południe od Bydgoszczy) urodził się chemik i lekarz Jędrzej Śniadecki. Polskie słownictwo chemiczne było jego zasługą, jak i pierwszy podręcznik chemii w języku polskim.

Jędrzej Śniadecki, fragment portretu Franciszka Smuglewicza

Foto: MNW

Często też pisał pod pseudonimami "Filozoficzny Próżniak Wileński" czy "Włóczęga Guliwer" i znany był z filozoficznej i satyrycznej publicystyki. Jego starszym bratem był Jan Śniadecki, znany polihistor, ale też twórca kalendarzy, filozof, znawca wielu nauk matematycznych i geograficznych, krytyk literacki i poeta. Rzec można, że w rodzinie Śniadeckich ta wszechstronna, wręcz erudycyjna wiedza była czymś normalnym, przyrodzonym wręcz. Nie zmienia to faktu, że mimo pochodzenia szlacheckiego, jego rodzina była na wskroś mieszczańska.

Studia medyczne

Naukę zaczął w zwykłym gimnazjum w Trzemesznie, niecałe 10 kilometrów na wschód od Gniezna. Kontynuację nauki odbywał w krakowskich Szkołach Nowodworskich ukończywszy je z wyróżnieniem królewskim "Diligentiae". Naturalną kontynuacją były studia medyczne w Szkole Głównej Koronnej. Na kształt jego ogromnej wiedzy niewątpliwy wpływ miały studia w Padwie, gdzie miejscowy uniwersytet zasłynął właśnie naukami medycznymi. Co ciekawe w 1594 roku wybudowano tam pierwszy i najsłynniejszy na świecie teatr anatomiczny (Theatrum Anatomicum), gdzie najlepiej można było uczyć się anatomii, medycyny praktycznej i fizjologii. Teatr ten jest czynny do dzisiaj jako miejsce udostępniane zwiedzającym i trzeba przyznać, że wywiera na nich ogromne wrażenie. Z pewnością takie też wywarł na młodym adepcie sztuki medycznej.

Śniadecki słynął z nieprzeciętnych umiejętności w dziedzinach naukowych, jak nikt potrafił perfekcyjnie przyswajać wykładaną wiedzę. Dlatego też rozpoczęte tam studia w 1791 roku dość szybko uczyniły z niego naukowca w dziedzinie medycyny i chemii. Nie dziwi więc fakt, że już na przełomie wieków został profesorem chemii i medycyny w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego (z początkiem XIX wieku przekształconej w Cesarski Uniwersytet Wileński). Równolegle został też profesorem medycyny Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie. W następnych latach, także dzięki nieprzeciętnej wiedzy i umiejętności klarownego jej prezentowania został prezesem Towarzystwa Medycznego Wileńskiego, którą to prezesurę sprawował przez 30 lat, aż do 1836 roku. W konsekwencji został też członkiem rzeczywistym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.

Pierwszy podręcznik chemii

Na liście jego dokonań znajduje się wiele naukowych ciekawostek. Jednym z najciekawszych odkryć Jędrzeja Śniadeckiego było wynalezienie pierwiastka "west" o liczbie atomowej 44. Pracując nad teorią procesów rozpuszczania w 1808 roku ,ogłosił znamienitą "Rozprawę o nowym metalu w surowej platynie odkrytym", w której oznajmił istnienie Vestium - łacińska nazwa pierwiastka. Niestety jego istnienie nie zostało oficjalnie potwierdzone. W 1844 roku istnienie rutenu, bo tak go nazwano, naukowo potwierdził Karl Claus, rosyjski chemik, botanik i farmaceuta. Rzeczywiście ruten, czyli wcześniej nazwany west, okazał się być pierwiastkiem chemicznym - metalem przejściowym bez własnych minerałów i występującym w stanie wolnym razem z innymi platynowcami.

Fakty te dowodzą prawdziwych odkryć Śniadeckiego, którego wiedza i umiejętności pozwoliły mu napisać pierwszy polski podręcznik chemii. Co ciekawe, dzięki temu podręcznikowi i wielu innym publikacjom wprowadził całkiem nową i ogólnie przyjętą w Polsce terminologię chemiczną. Stosowana była w dużej mierze do końca lat 70. XX wieku, choć do dzisiaj w wielu nazwach posługujemy się stosowanego w niej nazewnictwa. tu wymienić można różnicę światowych form nazewniczych wywodzących się bezpośrednio z łaciny, a u nas brzmiących jako wodór, krzem, siarka, węgiel czy kwasoród dla tlenu.

Odkrycia Śniadeckiego

Mało kto zdaje sobie sprawę, jak fantastycznym odkryciem Śniadeckiego było także pierwsze opracowani metody leczenia krzywicy przez endogenną produkcję witaminy D w skórze ludzkiej. Wskazanie było jednoznaczne i proste - chory musiał być w znaczącym stopniu wystawiony na działanie światła słonecznego. Proste i genialne. Ta metoda leczenia i dbania o zdrowie była jedynie częścią nauk Śniadeckiego. To właśnie on stał się pionierem wychowania fizycznego, ale też i odpowiedniej higieny osobistej i wpływu dietetyki na procesy zdrowotne człowieka. Śniadecki jako pierwszy połączył ze sobą kształcenie umysłowe i dbałość o zdrowie przy pomocy ćwiczeń fizycznych.

Wielki uczony i erudyta zmarł w Wilnie w wieku 69 lat i pochowany został na niewielkim wiejskim cmentarzu w Horodnikach - obecnie Białoruś, około 30 kilometrów od granicy z Litwą, 70 kilometrów na południowy wschód od Wilna... nieopodal znajdowała się rodzinna posiadłość Śniadeckich w Bołtupiu. Warto wspomnieć tego wielkiego uczonego, szczególnie kiedy sięgniemy po jakąkolwiek dietę czy zaplanujemy ćwiczenia fizyczne - to wszystko dzięki jego naukom.

PP