Gotyckie pismo na delikatnym pergaminie
O najstarszych egzemplarzach Biblii w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL opowiedział PAP kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych dr Arkadiusz Adamczuk. – Przez 105 lat działania biblioteki udało się zgromadzić bardzo pokaźny zespół starodruków – jest ich ponad 51 tys. Poczesne miejsce wśród nich zajmują książki teologiczne – podkreślił.
Najstarszym egzemplarzem Biblii w zbiorach jest poręczny rękopis w formacie in octavo, zapisany gotyckim pismem na delikatnym pergaminie welinowym. Powstał prawdopodobnie we Francji w pierwszej połowie XV wieku, o czym świadczą inicjały ozdobione ornamentem zwanym filigranem.
- Tekst łaciński przepisany jest bardzo drobnym pismem, każda literka została napisana gęsim piórem z wykorzystaniem atramentu galusowego. Od średniowiecza przygotowywany był z tzw. jabłuszek galusowych, czyli kulek rosnących na liściach dębu. Zawierają one odpowiednie substancje, z których otrzymywano roztwór potrzebny przy produkcji inkaustu – wyjaśnił dr Adamczuk.
Odnosząc się do tekstu zaś, wskazał, że nad niektórymi literami znajdują się drobne kreseczki, co oznaczało, że w to miejsce należy wstawić literkę "m". - Wynikało to z tego, że skryba oszczędzał miejsce w wersie, a "m" jest dosyć długie. Używano też "7" jako skrót "et", czyli "i" – podkreślił dr Adamczuk. Dodał również, że rękopis znajduje się w renesansowej oprawie ze sceną zmartwychwstania tłoczoną na złotym podkładzie.
Księgi z XV wieku
Jak podał dr Adamczuk, wśród drukowanych wersji Pisma Świętego biblioteka posiada 9 inkunabułów (ksiąg wydrukowanych w czasach gutenbergowskich) powstałych w XV wieku. Najstarszy egzemplarz pochodzi z 1475 roku z Wenecji.
- Jednym z najciekawszych wydań jest tzw. Biblia Zainera. Jest to niemieckie, katolickie tłumaczenie Biblii, wydrukowane przez Gustawa Zainera w latach 1475-1476" – sprecyzował ekspert, dodając, że okazała Biblia waży około 20 kg.
Księga ta oprawiona jest w deski obciągnięte świńską skórą i dekorowane tłoczeniami. W środku ozdobiona została serią drzeworytowych inicjałów, które w tym przypadku zostały jeszcze wtórnie po wydrukowaniu pokolorowane. - Rozpoczynające poszczególne księgi drzeworyty przedstawiają sceny z Pisma Świętego – wyjaśnił badacz, wskazując m.in. na scenę narodzenia Jezusa z klęczącą i adorującą go Maryją.
Dr Arkadiusz Adamczuk zwrócił uwagę, że część dekoracji w inkunabułach była jeszcze wykonywana ręcznie, o czym świadczy zostawienie wolnego miejsca na domalowanie np. inicjałów czy różnego rodzaju dekoracji. - Szybko uznano to jednak za bezsensowne, bo druk był dużo szybszy niż pismo ręczne. Jeden dzień pracy prasy drukarskiej generował tyle tekstu, co rok pracy skryby. Dlatego mówimy o rewolucji Gutenberga – zaznaczył.
Biblia Lutra - przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych na język niemiecki, dokonany przez Marcina Lutra i jego współpracowników. Pierwsze wydanie Nowego Testamentu ukazało się w 1522 roku, całą Biblię opublikowano w 1534 roku. Źr. Wikipedia/domena publiczna
Biblia Leopolity w luksusowej edycji
Na KUL-u przechowywane jest też pierwsze kompletne tłumaczenie Pisma Świętego na język polski. Z łacińskiej Wulgaty św. Hieronima przetłumaczył je ks. Jan Nicz ze Lwowa. To tzw. Biblia Leopolity wydana w 1561 roku w krakowskiej oficynie Marka Szarffenberga. - Arcydzieło czarnej sztuki wyróżniają bogate ilustracje. Portret króla Zygmunta Augusta - któremu wydanie jest dedykowane - w otoczeniu herbów ziem polskich wykonał kuzyn drukarza – Kryspin Szarffenberg. Widać nawet monogram artysty "CS", nawiązujący do jego inicjałów – zauważył kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych dr Arkadiusz Adamczuk.
Oprawiona w brązową skórę cielęcą księga jest – jak podkreślił – niesłuchanie luksusową edycją ze względu na bogatą szatę graficzną. - Już strona tytułowa otoczona jest ramkami drzeworytniczymi ze scenami biblijnymi i wizerunkami: po jednej stronie Dobrego Pasterza, po drugiej Mojżesza, zaś u góry znajduje się symboliczna scena Starego i Nowego Testamentu – opisał ekspert.
Św. Hieronim w trakcie pracy - obraz włoskiego malarza Domenico Ghirlandaio. Źr. Wikipedia/domena publiczna
Część klocków drzeworytniczych w renesansowym stylu została pozyskana w Pradze, gdzie też ilustrowały Pismo Św. wydane po czesku. Pierwszy raz zostały użyte jednak w Niemczech przez drukarza Hansa Lufta, który drukował biblie dla Marcina Lutra. - Stworzone były na potrzeby Biblii luterańskiej, dlatego czasami nie pasowały do wersji katolickiej i musiały ulec przeróbkom. Widać to na przykład na ilustracji, gdzie ówczesny papież Leon X Medyceusz pierwotnie przedstawiony był jako bestia Apokalipsy. Aby ilustracja nie miała wymowy antypapieskiej, grafik - zapewne Kryspin Szarffenberg – wziął dłutko i wydłubał fragment tiary papieskiej; został po niej ślad w postaci białego trójkącika – zwrócił uwagę dr Arkadiusz Adamczuk.
Biblia Ostrogska w języku cerkiewno-słowiańskim
Dla wyznawców obrządków wschodnich powstała z kolei tzw. Biblia Ostrogska, czyli pierwsze pełne wydanie Pisma Świętego w języku cerkiewno-słowiańskim. Wydana została w latach 1580-1581 w Ostrogu przez drukarza Iwana Fedorowa, a ufundowana przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. - Specjalnie na potrzeby tej edycji opracowane i odlane zostały piękne czcionki, inicjały i ozdobniki, przez co czynią tę Biblię naprawdę wyjątkową – ocenił dr Arkadiusz Adamczuk.
Biblia Ostrogska – pierwsze pełne wydanie drukowane wszystkich ksiąg Pisma Świętego przetłumaczonego na język cerkiewnosłowiański w 1581 r. Źr. Wikipedia/domena publiczna
Czytaj także:
Biblia Gutenberga - przełomowa księga w dziejach Europy
Jan Gutenberg. "Dzięki niemu zaczęła się epoka czytelnictwa"
Kunsztowny przekład Biblii Jakuba Wujka
Gabriela Bogaczyk/PAP/im
