W starożytnym Egipcie bóstwa były przedstawiane pod postacią ludzi z głowami zwierząt lub jako zwierzęta. Tot, bóg nauki i mądrości, przedstawiany był jako człowiek z głową ibisa lub pawiana płaszczowego albo jedno z tych zwierząt. Pawiany, prawdopodobnie trzymane w niewoli, były po śmierci mumifikowane przez starożytnych Egipcjan i traktowane jako ofiary wotywne dla Tota. Obecnie żadne dzikie pawiany nie żyją na obszarze tego państwa i nie ma dowodów sugerujących, że te naczelne występowały tam w przeszłości. Skąd zatem się wzięły? Na to pytanie zdecydowali się odpowiedzieć biolodzy, egiptolodzy i antropolodzy z interdyscyplinarnego zespołu pod kierownictwem dr Gisela Kopp, biolog z Uniwersytetu w Konstancji. Ich badania, opublikowane w czasopiśmie "eLife", przyniosły zaskakujące rezultaty.
Importowane pawiany dla boga Tota
Badacze przyjęli hipotezę, że pawiany były odławiane w odległych krainach i importowane do Egiptu, gdzie przetrzymywano je w niewoli. Wskazówką było to, że zwierzętom usuwano niebezpieczne, ostre kły.
Aby określić pochodzenie geograficzne pawianów, Gisela Kopp i jej zespół wykorzystali analizy genetyczne. Region, z którego pochodzą zwierzęta, można określić za pomocą genomu mitochondrialnego (czyli takiego, który dziedziczy się w linii matki) mumii zwierząt. Obecne rozmieszczenie pawianów na kontynencie afrykańskim i ich różnorodność genetyczna są dobrze zbadane, materiału porównawczego więc nie brakowało.
- Mamy próbki porównawcze z prawie wszystkich regionów, w których obecnie żyją pawiany - mówi Gisela Kopp.
Co więcej, badacze uzupełnili materiał porównawczy o ten pozyskany z okazów sprzed 100-150 lat ze zbiorów muzealnych. Jak się okazało, lokalizacja różnych wariantów genetycznych populacji pawianów jest bardzo spójna w czasie, co pozwoliło na porównanie próbek z różnych okresów.
Czytaj także:
Legendarny Punt i Adulis to jedno i to samo miejsce?
Badanie przeprowadzone przez członka zespołu, antropologa z Uniwersytetu w Dortmundzie prof. Nathaniela Dominę, pozwoliło zidentyfikować Róg Afryki jako region pochodzenia pawianów. Inna nazwa tego położonego na wschodnim wybrzeżu kontynentu obszaru to Półwysep Somalijski, obejmuje on obszar państw: Dżibuti, Erytrei, Etiopii i Somalii.
Próbka porównawcza, która była najbardziej podobna do wariantu genetycznego okazu mumii, pochodzi z regionu przybrzeżnego w Erytrei, gdzie w czasach starożytnych prawdopodobnie znajdował się port Adulis. Starożytne teksty odnoszą się do Adulis jako miejsca handlu towarami luksusowymi i zwierzętami. Znane jest jednak ze źródeł o wiele młodszych niż zmumifikowane pawiany.
Mumia wykorzystana przez Giselę Kopp i jej zespół została odkopana w 1905 roku w "Dolinie Małp" i jest obecnie przechowywana w Musée des Confluences w Lyonie. Szacuje się, że mumia pochodzi z okresu między 800 a 500 rokiem p.n.e. w Późnym Okresie Starożytnego Egiptu. Było to na długo przed rozkwitem Adulis jako ważnego centrum handlowego i portu, co - jak wiemy ze źródeł - miało miejsce między II i VIII wiekiem n.e.
Badacze postawili hipotezę, że być może aglomeracja, którą w pierwszych wiekach naszej ery nazywano Adulis, wcześniej znana była pod inną nazwą - podobnie jak Troja, która przez wieki odradzała się pod kolejnymi postaciami. Naukowcy twierdzą, że wcześniejszym wcieleniem Adulis był Punt, legendarny region, z którego Egipt importował luksusowe towary przez wieki aż do początku pierwszego tysiąclecia p.n.e. Jednak dokładna lokalizacja Punt nie była do tej pory znana. Punt jest wspominany na starożytnych ilustracjach i tekstach z tego samego okresu, co okazy mumii. Ekspertyza egiptologiczna w projekcie umożliwiła powiązanie Punt z Adulis.
- Okaz, który badaliśmy, pasuje chronologicznie do ostatnich znanych wypraw do Puntu. Geograficznie jednak pasuje do Adulis, lokalizacji, która wieki później była znana jako miejsce handlu, również małpami. Stawiamy hipotezę, że Punt i Adulis to dwie różne nazwy tego samego miejsca, które były używane w różnych momentach w dziejach - mówi Gisela Kopp. - Dopiero gdy umieściliśmy nasze odkrycia biologiczne w kontekście badań historycznych, historia naprawdę się połączyła.
DNA zmumifikowanych pawianów - "przełom w dziedzinie biologii"
Zdaniem naukowców pracujących przy projekcie, ich odkrycie stanowi "przełom w dziedzinie biologii". Po raz pierwszy bowiem z powodzeniem przeanalizowano starożytne DNA ze zmumifikowanych naczelnych. Jak wskazują, otwiera to możliwości badania, na przykład, wpływu interakcji między ludźmi a dzikimi zwierzętami na różnorodność genetyczną i rolę zwierząt w przenoszeniu chorób.
EurekAlert!/eLife/bm
