Choć starożytna Troja została odkryta przez Heinricha Schliemanna w 1870 roku, to badania na jej terenie trwają do dzisiaj. Ważnym etapem odkrywania dziejów starożytnej metropolii były badania przeprowadzone w latach 30. XX wieku przez archeologa Carla Blegena z Uniwersytetu Kalifornijskiego. W ich trakcie zidentyfikowano dziewięć okresów dziejów miasta oraz dowody wielkiej bitwy i pożaru metropolii, które zdaniem niektórych historyków sugerowały splądrowanie Troi, będące inspiracją dla "Iliady" Homera.
- Ale w czterech podwójnych tomach dokumentacji projektu, pracownicy, którzy umożliwili odkrycia zespołu, są wspomniani krótko i tylko raz - stwierdził Jeff Kramer.
Nie było to nic dziwnego. U zarania archeologii pracę robotników po prostu ignorowano. Tymczasem to oni wykonywali lwią część pracy podczas wykopalisk - ryli ziemię kilofami, ale również wyciągali z niej artefakty. Kramer postanowił przywrócić ich historii, skupiając się głównie na jednym z nich, Eminie Kani Barinie.
Stanowisko archeologiczne na obszarze starożytnej Troi. Fot.: Uniwersytet Cincinnati
Historia nieznanego badacza Troi. Albańczyk, który mówił po polsku
Emin Kani Barin, znany jako Kani, był albańskim robotnikiem.
Kiedy w 1914 roku wybuchła Wielka Wojna w Europie, rodzina Kaniego wysłała go do Kanady, gdzie nauczył się angielskiego. Później przeprowadził się do Akron w stanie Ohio, gdzie jako nastolatek pracował w fabryce opon i gumy. Miał smykałkę do języków i nauczył się angielskiego, polskiego i rosyjskiego od swoich współpracowników z fabryki.
Po zakończeniu wojny Kani powrócił do Albanii. Nie zabawił tam jednak długo. Albańska gospodarka po I wojnie światowej znajdowała się w zapaści. Kani wraz z nową żoną i dzieckiem uciekli do Grecji. Jednak nie znaleźli tam schronienia. Zamiast tego zostali deportowani do Turcji w ramach przymusowej wymiany ludności z 1923 r., w ramach której Grecja siłą wydaliła ponad 400 000 muzułmanów, podczas gdy Turcja deportowała około 2 milionów greckich prawosławnych chrześcijan.
Na początku lat 30. Kani znalazł zatrudnienie podczas amerykańskiej ekspedycji archeologicznej, zorganizowanej i sfinansowanej przez archeolog-amator Louis Taft Semple. Kobieta była żoną Williama T. Semple'a, kierownika Wydziału Klasycznego Uniwersytetu Cincinnati, i siostrzenicą prezydenta Williama Howarda Tafta, który pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa UC. Kierownikiem badań został Carl Blegen
Z uwagi na swój talent językowy, Kani wkrótce okazał się istotnym członkiem zespołu. Pomógł Blegenowi tłumaczyć instrukcje wydawane lokalnym robotnikom. Został przydzielony wraz z innymi wykwalifikowanymi pracownikami do naprawy garnków rozbitych tysiące lat temu. Wykazał się taką sprawnością, że w trzecim roku szkolił innych w żmudnym procesie odbudowy garnków z maleńkich fragmentów.
W 1935 roku Kani awansował na brygadzistę. Przejął obowiązki księgowe i powierzono mu zakup materiałów. Nadzorował również budowę wartowni, aneksu do pracowni garncarskiej, magazynu kolejowego i prefabrykowanego domu, który Blegen wysłał ze Stanów Zjednoczonych.
Pełnił też funkcję przewodnika dla zwiedzających wykopaliska.
Emin Kani Barin przy pracy. Fot.: Uniwersytet Cincinnati
Historia niezwykłej znajomości
Początkowo niewiele wskazywało, że Kani będzie istotnym członkiem projektu. Opisując jego przyjęcie do pracy, Blegen pisał, że Kani był "szczególnie obdarty, nieogolony i wyglądał obskurnie".
Jak zauważa Kramer, chociaż w naukowej pracy Blegena dokumentującej wykopaliska opublikowano tylko jedno zdjęcie pracowników, Kani pojawia się na dziesiątkach innych zdjęć stanowiska archeologicznego.
- Jeśli spojrzymy na zdjęcia, zobaczymy, że Kani był wszędzie. Jego energia była nieograniczona – powiedział Kramer. - A w dziennikach widać wyraźnie, że jeśli coś miało zostać zrobione, zlecano to Kaniemu.
Wskazuje na to raport Blegena do Cincinnati Literary Club, w którym nazwał Kaniego najważniejszym pracownikiem wykopalisk, świadczą o autentycznej sympatii.
O rodzącej się przyjaźni między mężczyznami świadczy również fakt, że korespondowali oni ze sobą po zakończeniu ekspedycji badawczej w 1938 roku.
EurekAlert!/Bulletin of the History of Archaeology/bm
