"Wielka czystka" była masową rzezią kadr partyjnych, państwowych, wojskowych, jaką podjął Stalin w latach 1936-1938. Jeszcze więcej ofiar przyniosła wprowadzona w Związku Radzieckim kolektywizacja rolnictwa. - Rzecz jednak polegała na tym, że w czasie czystki uderzono we własny kręgosłup – powiedział historyk, prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji z cyklu ”Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej ZSRR”, nadanej w październiku 1997 r. - Uderzono w elity państwowe, elity partyjne i elity intelektualne. I to spowodowało, że owemu procesowi politycznemu, który miał miejsce nadano tak wielki rozgłos.
Wrogowie czają się wszędzie
Tradycja czyszczenia szeregów partii, usuwania dysydentów, ludzi o odmiennych poglądach politycznych była stosowana od początku sprawowania władzy przez partię bolszewicką. Jednak fala terroru, jaka przelała się przez ZSRR w latach 1936-1938 nie miała sobie równych.
- Było to zjawisko bezprecedensowe w historii – komentował gość programu. - Nikt bowiem nigdy nie potrafił do tego stopnia zdziesiątkować swojego najbliższego politycznego otoczenia. To nawet nie udało się Kaliguli w Rzymie.
Zbrojne ramię partii
Aparatem, który służył do wprowadzenia czystki był Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych. W pokojach śledczych przesłuchiwano po kilkanaście osób dziennie. - Jeżeli popatrzeć na spustoszenie, jakiego dokonano w elitach nie tylko politycznych Związku Sowieckiego człowieka może ogarnąć przerażenie - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz.
Zlikwidowano niemal wszystkich komisarzy ludowych, zlikwidowano gros korpusu oficerskiego, trzech z pięciu marszałków z Michaiłem Tuchaczewskim na czele, zlikwidowano ponad 60% korpusu generalskiego, zlikwidowano niemal cały średni i wyższy aparat partyjny.
Aresztowanie Bucharina i Rykowa
27 lutego 1937 r. podczas obrad plenum Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) aresztowano dwóch bliskich współpracowników Lenina, a potem Stalina: Nikołaja Bucharina i Aleksieja Rykowa.
- Za czasów Lenina i na początku rządów Stalina przeciwników politycznych usuwano z partii, potem zaczęły się aresztowania i zsyłki - słyszmy w audycji. - Ale wewnątrz partii zaczęła rosnąć w siłę i stawała się coraz bardziej wpływowa elita starych bolszewików, którzy coraz bardziej krytycznie oceniali politykę Stalina i stanowili wobec niego, zbiorowo, bo nie indywidualnie polityczną alternatywę. W tej grupie znaleźli się: Zinowjew, Kamieniew, Bucharin i Rykow, czyli byli członkowie Biura Politycznego.
Proces Zinowjewa i Kamieniewa
Najpierw odbył się pokazowy proces Zinowjewa i Kamieniewa. Obaj zostali rozstrzelani w sierpniu 1936 r. Potem przyszła kolej na gównego ideologa partii Nikołaja Bucharina i byłego premiera Aleksieja Rykowa.
Obu oskarżono o udział w antyradzieckim prawicowo-trockistowskim bloku. Bucharin próbował polemizować z zarzutami. - W czasie procesów płomienny oskarżyciel, Andriej Wyszyński potrafił nazwać podsądnych: ”wyrodkami rodzaju ludzkiego”, ”świniami skrzyżowanymi z mułem” – mówił prof. Wieczorkiewicz. - Oskarżeni tej miary, co w swoim czasie, człowiek nr 2 w partii bolszewickiej, Nikołaj Bucharin przyznawali się publicznie do niepopełnionych win.
Dlaczego tak czynili? Sądzili, że może ocalą swoje życie, co często im obiecywano, życie członków rodziny. Robili też tak, co z dzisiejszej perspektywy jest trudne do zrozumienia, dlatego, że chcieli być wierni partii, z którą się związali.
Wyroki śmierci
Nikołaj Bucharin i Andriej Rykow zostali skazani na karę śmierci i rozstrzelani. Dramatyczne były losy obu żon Bucharina. Pierwsza – Nadieżda parokrotnie zwracała się do Stalina o uniewinnienie męża. Została aresztowana, była torturowana, a w roku 1940 zamordowano ja wraz z braćmi i innymi członkami rodziny. Druga, Anna Łarina została zatrzymana przez NKWD wkrótce po procesie Bucharina. Uznano ją za żonę wroga ludu. Spędziła pół roku w małej celi po kostki w wodzie, a następnie osiemnaście lat w gułagu.
Posłuchaj, jak służby szefa NKWD Nikołaja Jeżowa oczyszczały partię i naród z przeciwników politycznych, doprowadzając do wyniszczenia całej elity politycznej, partyjnej i intelektualnej Związku Radzieckiego.
Więcej faktów z najnowszej historii ZSRR znajdziesz na stronie portalu internetowego ”moje.polskieradio.pl”.
