Sowieci wkroczyli do Czechosłowacji ze strachu

Przywódcy państw socjalistycznych bali się, że liberalne hasła Praskiej Wiosny rozprzestrzenią się na inne kraje bloku – przypominają historycy.

Mieszkaniec Pragi. Zdjęcie archiwalne z 31 sierpnia 1968 roku

Foto: PAP/EPA

W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 wojska Układu Warszawskiego rozpoczęły zbrojną interwencję w Czechosłowacji. Brutalnie przerwano próby reform społecznych ówczesnego komunistycznego kierownictwa Czechosłowacji, określane przez światowe media jako Praska Wiosna.

"Szanowni Słuchacze, pozostańcie przy odbiornikach. Obudźcie swoich znajomych, obudźcie teraz swoich sąsiadów. Za chwilę nadamy nadzwyczajny komunikat..." - tymi słowy radio czechosłowackie alarmowało ludzi, że wojska sowieckie pojawiły się na ulicach Pragi. W centrum strzelały do gmachu radia i Muzeum Narodowego, na którym ślady pocisków widoczne są do dziś. Tak oto 21 sierpnia kończyła się Praska Wiosna, z którą Czesi i Słowacy wiązali wiele nadziei.

45. rocznica inwazji na Czechosłowację >>>serwis specjalny

Koniec demokratyzacji

- To reformy praskiej wiosny stały były główną przyczyną inwazji na Czechosłowację w 1968 roku - przypomina prezes IPN Łukasz Kamiński.

Wkroczenie wojsk na teren Czechosłowacji oznaczało koniec demokratyzacji systemu komunistycznego, rozpoczętej przez działaczy Komunistycznej Partii Czechosłowacji z pierwszym sekretarzem Aleksandrem Dubczekiem.

Prezes Instytutu Pamięci Narodowej wyjaśnia, że komunistyczni przywódcy widzieli w próbie reform w Czechosłowacji zagrożenie dla swoich rządów. Głównymi inspiratorami inwazji byli Władysław Gomułka i Leonid Breżniew. Grzegorz Majchrzak (IPN) tłumaczył w PR24, że Gomułka obawiał się otwartego buntu przeciwko władzy w Polsce, zwłaszcza, że na murach pojawiały się hasła "Cała Polska czeka na swojego Dubczeka".

"Bratnia pomoc"

Ale też inni przywódcy państw Układu Warszawskiego nie chcieli się zgodzić na takie działania reformatorskie, jak zniesienie cenzury, rehabilitacja skazanych w procesach politycznych czy zapowiedź reformy gospodarczej.

Doktor Łukasz Kamiński przypomina, że do Czechosłowacji wjechali żołnierze pięciu komunistycznych państw, którzy dysponowali gigantyczną siłą. W interwencji wzięło udział około 600 tysięcy żołnierzy. Użyto 6300 czołgów i 800 samolotów.

Podczas akcji zginęło ponad stu Czechów i Słowaków. W zdławieniu Praskiej Wiosny ponurą kartę zapisali żołnierze 2. Armii Wojska Polskiego. W operacji uczestniczyło blisko 25 tysięcy Polaków, użyto 647 czołgów i 566 transporterów opancerzonych. 7 września 1968 w miejscowości Jiczyn pijany polski żołnierz zastrzelił dwie osoby, kilka ranił.

Przekreślono reformy

26 sierpnia kierownictwo czechosłowackiej partii komunistycznej z jej liderem Aleksandrem Dubczekiem wywieziono do Moskwy i zmuszono do podpisania zgody na obecność wojsk "sojuszniczych" na terenie Czechosłowacji. Ponownie wprowadzono cenzurę i kontrolę nad mediami. Wskutek najazdu wojsk Układu Warszawskiego cofnięte zostały niemal wszystkie reformy Praskiej Wiosny, między innymi ograniczono wolność zrzeszania się. Z Czechosłowacji wyemigrowały tysiące ludzi, a wiele osób straciło pracę w wyniku czystek i represji.

Wbrew oficjalnej akcji propagandowej uzasadniającej inwazję w Czechosłowacji, polskie społeczeństwo wyrażało sprzeciw wobec inwazji. Najtragiczniejszą formę protestu wybrał Ryszard Siwiec, który 8 września 1968, podczas centralnych dożynek na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie, dokonał samospalenia.

IAR/agkm