110 lat temu urodził się Ryszard Białous, kapitan AK, harcmistrz, instruktor Szarych Szeregów. W Powstaniu Warszawskim dowodził batalionem "Zośka" i brygadą dywersji "Broda 53" zgrupowania „Radosław”.
Działalność harcerska
Ryszard Białous urodził się 4 kwietnia 1914 roku w Warszawie. W 1932 roku ukończył gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w stolicy. Działał w Związku Harcerstwa Polskiego: początkowo był drużynowym, następnie hufcowym, a w końcu otrzymał stopień podharcmistrza. We wrześniu 1938 roku ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.
– Mobilizacja zaskoczyła mnie w momencie, kiedy zabierałem się do dyplomu. Niestety nie zdążyłem go zrobić przed wybuchem wojny – wspominał Ryszard Białous na antenie Polskiego Radia.
21:08 r_ białous z argentyny - dowódca batalionu _zośka____pz 11756.mp3 Rozmowa z Ryszardem Białousem, dowódcą batalionu "Zośka" w 30. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. (PR, 1974)
Działalność konspiracyjna
We wrześniu 1939 roku Białous walczył w obronie Warszawy - był dowódcą w batalionie saperów 8 Dywizji Piechoty. Pod koniec miesiąca został ciężko ranny w obie nogi i twarz. Powrót do zdrowia zajął mu cztery miesiące. – I tu właściwie zaczyna się moje życie konspiracyjne – wspominał na antenie Polskiego Radia. – Koledzy saperzy bardzo się mną opiekowali, zmobilizowali wszystkich swoich przyjaciół, szukali dla mnie maści, lekarzy, sanitariuszy i właściwie już wtedy, gdy leżałem złożony chorobą, robiliśmy pierwsze konspiracyjne zebrania. Przygotowywaliśmy plany dywersyjne na sieciach kolejowych – dodał.
Ryszard Białous współtworzył program Szarych Szeregów - zajmował się sprawami wojskowymi. Do marca 1943 roku był kierownikiem organizacyjnym akcji "N" (działań dywersyjnych i propagandowych prowadzonych przez AK w środowiskach niemieckich).
Batalion "Zośka"
Dowodzony przez Ryszarda Białousa Oddział Specjalny "Jerzy", zasłużony w słynnej akcji pod Arsenałem (26 marca 1943), został po śmierci Tadeusza Zawadzkiego przekształcony w batalion "Zośka" Kedywu Komendy Głównej AK.
Akcja pod Arsenałem: odbić "Rudego" z rąk Gestapo
W czasie Powstania Warszawskiego Ryszard Białous ps. "Jerzy" był zastępcą dowódcy, a następnie dowódcą brygady dywersji "Broda 53" w Zgrupowaniu AK "Radosław". Stojąc na czele batalionu "Zośka", walczył ofiarnie przez całe Powstanie. Przeszedł szlak bojowy: od Woli przez Stare Miasto do Czerniakowa. W Powstaniu zginęło 360 żołnierzy batalionu "Zośka", czyli ok. 70 procent oddziału.
Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny
We wrześniu 1944 roku Białous został mianowany kapitanem. Trzykrotnie otrzymał Krzyż Walecznych, a także został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.
Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny
Życie na emigracji
Po upadku Powstania Białous znalazł się w niewoli niemieckiej, kolejno w obozach jenieckich w Gross-Born (Borne Sulinowo) i Sandbostel. Uwolniony w kwietniu 1945 roku przez wojska brytyjskie został wcielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego. Białous kontynuował działalność w ruchu harcerskim i został naczelnikiem harcerzy ZHP poza granicami kraju. W związku z okupacją sowiecką w Polsce i prześladowaniem byłych członków AK zdecydował się na pozostanie na emigracji i w 1947 roku zamieszkał w Londynie.
Z powodu postawy Anglików i ich stosunku do Polski Białous ostatecznie wyjechał do Argentyny, gdzie zamieszkał z rodziną w miejscowości Quillen w prowincji Neugen. Zdobył tam powszechny szacunek, ponieważ zaplanował i nadzorował budowę lotniska w Quillen. Pełnił również funkcję ministra ds. planowania i rozwoju w rządzie prowincji Neugen oraz dyrektora generalnego zarządu dróg i energii elektrycznej w Patagonii. Stał się także wybitnym znawcą cywilizacji Araukanów - indiańskiego plemienia Ameryki Południowej.
Białous po raz ostatni odwiedził Polskę w 1974 roku, w 30. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Swoje wspomnienia z czasów wojennych zawarł w książce "Walka w pożodze", opublikowanej w 1947 roku w Niemczech (w Polsce po 1989 roku).
Symboliczny grób na Powązkach
Ryszard Białous zmarł wiosną 1992 roku w Neugen w Argentynie i tam też został pochowany. Na symbolicznym grobie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie - w kwaterze batalionu "Zośka" - umieszczono jego epitafium, które odsłonięto 31 sierpnia 1993:
"Ludzie, którymi miałem zaszczyt dowodzić, to nie wyspa oderwana od społeczeństwa ani cierpiętnicy, dla których było ideałem polec za Ojczyznę, lecz świadomi swych obowiązków młodzi obywatele Rzeczypospolitej, dla których ideałem było żyć dla Niej i pracą przyczynić się do Jej świetności".
mk
