Historia

Zygmunt Nowakowski. Głos sumienia emigracji

Ostatnia aktualizacja: 04.10.2023 05:50
Pisał powieści, dramaty i felietony, był aktorem, reżyserem, dyrektorem teatru, radiowcem, historykiem i komentatorem literatury, żołnierzem Legionów Polskich, a także emigrantem. Dziś 60. rocznica śmierci Zygmunta Nowakowskiego.
Zygmunt Nowakowski. Portret wg fotografii z ok. 1932 roku
Zygmunt Nowakowski. Portret wg fotografii z ok. 1932 rokuFoto: Polona/Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa/domena publiczna

Na scenie i na wojnie

24_literatura-i-pisarze - 510.jpg
Zygmunt Nowakowski w Radiach Wolności. Posłuchaj!

Przyszedł na świat 22 stycznia 1891 roku w Krakowie jako Zygmunt Tempka, syn urzędnika Błażeja Tempki i nauczycielki Heleny z domu Nowakowskiej. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednocześnie uczył się w szkole dramatycznej Kazimierza Gabryelskiego. Jako aktor debiutował w 1910 roku, rok później został zatrudniony przez Ludwika Solskiego w krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Występował pod nazwiskiem matki, które później stało się jego stałym pseudonimem literackim.


Posłuchaj
02:36 Track 02.mp3 "Polska to jest wielka rzecz". Gawęda Zygmunta Nowakowskiego z cyklu "Wieczory pod Dębem" (RWE, 9.01.1953)

 

W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, gdzie służył najpierw w randze chorążego, a później podporucznika, początkowo na froncie, następnie zaś w biurze prasowym Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie. Jeszcze przed końcem wojny zaczął publikować utwory prozatorskie. W 1918 roku powrócił na scenę i zaczął odnosić sukcesy aktorskie, grając takie role jak Poeta w "Weselu", Konrad w "Dziadach", Hrabia w "Nie-Boskiej komedii" i Don Ferdynand w "Księciu Niezłomnym".

W 1920 roku zaczął

Posłuchaj
25:20 [i] 05.01.2020. POCZYTNIK.mp3 "Zygmunt Nowakowski, najpopularniejszy krakowianin lat 30., został później zupełnie wymazany z pamięci" (PR, 05.01.2020)

  reżyserować i obronił doktorat na Wydziale Filozoficznym UJ. W kolejnych kilku latach występował w teatrach w Krakowie, Warszawie i Łodzi, próbując zarazem swoich sił jako dramaturg. Od 1926 do 1929 roku był dyrektorem Teatru im. Juliusza Słowackiego. Na początku lat 30. zerwał ze sceną i całkowicie poświęcił się pracy pisarskiej.

Pisarz po obu stronach żelaznej kurtyny

Sławę przyniosły mu felietony publikowane od 1930 roku w krakowskim "Ilustrowanym Kurierze Codziennym", a także reportaże (m.in. teksty o początkach hitleryzmu zawarte w książce "Niemcy à la minute" z 1933 roku) i wreszcie - opowiadania, powieści oraz sztuka teatralna o legionach "Gałązka rozmarynu". 


Posłuchaj
13:55 Listy do Polski, List do Krakowa 1953, Zygmunt Nowakowski.mp3 List Zygmunta Nowakowskiego do Krakowa. Audycja z cyklu "Listy do Polski" (RWE, 5.03.1953)

 

za zamknietymi drzwiami 663.jpg
Zygmunta Nowakowskiego raport z hitlerowskich Niemiec

Posłuchaj
14:50 27.06.2014 hitler.mp3 Prof. Tomasz Szarota o zbiorze tekstów Zygmunta Nowakowskiego "Za zamkniętymi drzwiami" (PR, 27.06.2014)

 

Po wybuchu II wojny światowej znalazł się najpierw we Lwowie, następnie zaś przez Węgry przedostał się do Francji. Tam w 1940 roku nie tylko znalazł się w składzie Rady Narodowej RP ustanowionej przez prezydenta Władysława Raczkiewicza, lecz także - wspólnie z Mieczysławem Grydzewskim - został redaktorem emigracyjnych "Wiadomości Polskich". Po zajęciu Francji przez Niemcy uciekł najpierw do Lizbony, a potem znalazł się w Londynie, z którym związał się na resztę życia.

Od 1946 r. we wznowionych pod redakcją Grydzewskiego "Wiadomościach" kontynuował twórczość publicystyczną, bezpardonowo atakując nowy porządek na wschodzie Europy, komunistyczne władze Polski i Związek Radziecki. Przez kolejne lata współpracował także z Radiem Wolna Europa, gdzie wygłaszał gawędy o historii i kulturze polskiej w cyklu "Wieczory pod dębem".

W ostatnich latach życia ciężko chorował. Zmarł 4 października 1963 roku w Londynie. Za życia, mimo ponawianych zaproszeń, nie chciał wrócić do Polski, w testamencie jednak wyraził życzenie, by jego ciało sprowadzono do ojczyzny. Stało się w 1968 roku. Urnę z prochami pisarza pochowano na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

mc

Czytaj także

Zygmunt Nowakowski: "Mam być pochowany na polu karnym Cracovii"

Ostatnia aktualizacja: 13.06.2014 07:00
Tak prosił jeden z najbardziej znanych kibiców Cracovii i jeden z jej prezesów Zygmunt Nowakowski, którego felietony w Radiu Wolna Europa przeszły do legendy audycji radiowych i do legendy klubu Cracovia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mieczysław Grydzewski: demiurg z "Wiadomości Literackich"

Ostatnia aktualizacja: 22.12.2014 18:20
Kim był Mieczysław Grydzewski: najpokorniejszym sługą literatury czy też demiurgiem stwarzającym swoich poetów?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wierzyński i Lechoń. Gorzkie listy poetów na emigracji

Ostatnia aktualizacja: 07.06.2017 18:00
- Ton tych listów jest depresyjny i pesymistyczny, ale jest też ogromna masa humoru, dowcipów językowych, absurdalnych sytuacji, w których bawili po skamandrycku - o korespondencji dwóch wielkich potetów, prowadzonej w latach 1941-1956 opowiadała w Dwójce Beata Dorosz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Opowieść o głosie sumienia niezłomnej emigracji, czyli rzecz o Zygmuncie Nowakowskim

Ostatnia aktualizacja: 05.01.2020 22:30
- Mówiąc o powrocie Zygmunta Nowakowskiego mam na myśli szerszy proces powrotu całej formacji intelektualnej i moralnej - twórców, którzy byli ukształtowani przez Polskę niepodległą, ale odmawiając prawa bytu Polsce Ludowej wybrali emigrację - mówił na antenie Polskiego Radia 24 Paweł Chojnacki, pisarz, autor książki "Kiedy Zygmunt Nowakowski wróci wreszcie do Krakowa?".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mieczysław Grydzewski. Największy redaktor emigracyjnego Londynu

Ostatnia aktualizacja: 27.12.2023 05:40
– Swoje miejsce w polskiej kulturze zyskał jako twórca tygodnika uważanego powszechnie za najlepszy w całych dziejach naszej prasy, czyli "Wiadomości Literackich" – oceniał dr Janusz Osica na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń