Umowa handlowa między ZSRR a III Rzeszą. Pierwszy pakt pomiędzy Hitlerem i Stalinem

Pakt Ribbentrop-Mołotow został poprzedzony zawarciem umowy dotyczącej wymiany handlowej. Sowieckie surowce były niezbędnym elementem w planie podboju Europy przez III Rzeszę. – Do końca Związek Sowiecki wywiązywał się ze swoich obowiązków handlowych – mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Polskiego Radia z 1997 roku.

Wiaczesław Mołotow (trzeci z lewej) podczas wizyty w Berlinie, towarzyszą mu minister spraw zagranicznych Rzeszy Joachim von Ribbentrop (drugi z lewej) oraz marszałek Wilhelm Keitel (pierwszy z lewej)

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

19 sierpnia 1939 roku w Berlinie podpisana została niemiecko-sowiecka umowa handlowo-kredytowa.

Warunki umowy

– Sojusz Stalina z Hitlerem, skonsumowany zbrojnie 17 września 1939 roku, był małżeństwem z rozsądku dla Adolfa Hitlera, który do ostatniej chwili wzdragał się przed nim – mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia. – Stalin odwrotnie, marzył o ścisłym sojuszu z Niemcami od dawna i podziwiał Hitlera.

Posłuchaj

10:09 1939-1941 - owocna współpraca radziecko-niemiecka___4023_97_iv_tr_0-0_998750422c9f3a6[00].mp3 W audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Związek Radziecki" o współpracy radziecko-niemieckiej opowiadał prof. Paweł Wieczorkiewicz. (PR, 10.10.1997) 

Zbliżenie dyplomatyczne pomiędzy Związkiem Sowieckim a III Rzeszą zaproponował Józef Stalin, kiedy w marcu 1939 roku na obradach XVIII Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego zapowiedział, że jest otwarty na rozmowy ze wszystkimi.

Pierwszym etapem współpracy pomiędzy dwoma totalitaryzmami było zawarcie umowy handlowej. Zgodnie z jej postanowieniami Związek Sowiecki zobowiązywał się do dostarczenia towarów o łącznej wartości 180 milionów marek niemieckich, z kolei III Rzesza w zamian udzielała kredytu na sumę 200 milionów marek. Niemcy mieli dostarczyć Sowietom także broń, technologię wojskową i urządzenia techniczne.

Zawarcie traktatu handlowego było jedynie wstępem do podpisania 23 sierpnia 1939 roku paktu o nieagresji, uzupełnionego tajnym traktatem o podziale wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej.

Pakt Ribbentrop-Mołotow jak czwarty rozbiór Polski

Dalsza współpraca

Współpraca gospodarcza ze Związkiem Sowieckim była kluczowym warunkiem dla dalszej ekspansji III Rzeszy, która bez niej o wiele dotkliwiej by odczuła blokadę handlową wprowadzoną przez Wielką Brytanię we wrześniu 1939 roku.

– Związek Sowiecki oddawał Hitlerowi wszystko to, czego Rzesza żądała. Surowce strategiczne, bardzo ważne dla izolowanych przez brytyjską blokadę morską Niemiec, także żywność. W zamian dostawano trochę broni niemieckiej, zapłatę w gotówce, ewentualnie nowoczesne technologie – powiedział prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Polskiego Radia z 1997 roku.

Umowa została renegocjowana 11 lutego 1940 roku. Do zawartych już wcześniej warunków dołączono wzajemne wizyty gospodarcze, które miały na celu wymianę technologii i organizacji produkcji w lotnictwie. Sowieci również udostępnili Niemcom bazę wojskową na Morzu Barentsa, która została wykorzystana w trakcie niemieckiej inwazji na Norwegię.

Owocna wymiana handlowa pomiędzy Związkiem Sowieckim a III Rzeszą trwała aż do wybuchu wojny pomiędzy oboma państwami.

– Stalin był tak lojalnym partnerem Hitlera, że ostatnie transporty przeszły przez mosty graniczne 22 czerwca 1941 roku, na minuty dosłownie przed uderzeniem niemieckim. Do końca Związek Sowiecki wywiązywał się ze swoich obowiązków handlowych – stwierdził prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Koniec przyjaźni

Stosunki pomiędzy Związkiem Sowieckim a III Rzeszą zaczęły się pogarszać wraz ze wzrostem potęgi Niemiec. – Załamanie nastąpiło po klęsce Francji. Stalin chciał sojuszu z Hitlerem, ale nie tak potężnym – wyjaśniał prof. Paweł Wieczorkiewicz.

III Rzesza starała się jednak umocnić swój pakt ze Związkiem Sowieckim. W tym celu jesienią 1940 roku zostały podjęte negocjacje w sprawie dołączenia Sowietów do osi pomiędzy Niemcami, Włochami i Japonią.

– Szło o podział Imperium Brytyjskiego i de facto podział świata. Stalin postawił warunki nie do przyjęcia dla Hitlera. Mianowicie wejścia do Turcji i Bułgarii. Oznaczało to nie tylko aneksję terytorialną, ale kontrolę sowiecką nad rumuńską ropą naftową, a bez niej Wehrmacht nie był w stanie prowadzić wojny. Innymi słowy oznaczało to zdanie Hitlera na łaskę albo niełaskę Stalina – stwierdził prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Wobec fiaska negocjacji Hitler nakazał przygotowania do inwazji na Związek Sowiecki. Plan o kryptonimie "Barbarossa" wszedł w życie w czerwcu 1941 roku.

sa