Teatr Wielki w Warszawie - perła w dorobku Antonia Corazziego

Włoch uważał się za specjalistę w budowaniu teatrów. Zaprojektował teatr dla Aleksandrii w Egipcie, narysował piękny projekt dla teatru w Kopenhadze. Jednak to nasz teatr uważa się za perłę w jego dorobku. Architekt działał w Królestwie Polskim w latach 1819–1847, a projektowane przez niego budowle reprezentują styl neoklasyczny. 

Antonio Corazzi i dzieło jego życia Teatr Wielki w Warszawie

Foto: Forum/Archiwum i Mitzo/shutterstok

Corazzi w Warszawie

Po kongresie wiedeńskim Warszawa miała urosnąć do roli stolicy Królestwa Polskiego. Chciano uczynić z niej centrum informacyjne i nowoczesną metropolię. Zaproszony przez ministra stanu Stanisława Staszica Antonio Corazzi szybko stał się głównym budowniczym miasta. Do momentu wybuchu powstania listopadowego zrealizował co najmniej kilka budynków użyteczności publicznej. Zaczął od Towarzystwa Dobroczynności na Krakowskim Przedmieściu, przez wspaniały Pałac Staszica, który ugruntował jego pozycję, uregulowanie placu Bankowego, aż po gmach Teatru Wielkiego.

Antonio Corazzi zrealizował w Polsce 50 własnych projektów, z czego większość w Warszawie. Prawie wszystkie obiekty o charakterze monumentalnym projektował przed 1831, przeważnie na zamówienie zlecenie ówczesnych władz rządowych i na użytek władz publicznych (wśród nich wyróżnia się dawny gmach Komisji Województwa Sandomierskiego w Radomiu). Projektował też w Radzyminie, Suwałkach i Siedlcach. Po wyjeździe z Polski i powrocie do Florencji Corazzi dużo projektował, ale w większości te projekty nie były. wykonywane. Powstały jedynie budynek parlamentu we Florencji (ok. 1860), Panteon di Dante (ok. 1865), teatry w Aleksandrii oraz w Kopenhadze. - Sam uważał się za projektanta teatrów i pierwszą jego pracą, jeszcze przed przyjazdem do Polski był Arena Goldoniego we Florencji - mówił kustosz wystawy "Antonio Corazzi". Podkreślał, że sam Corazzi uważał, że najpiękniejszym jego dziełem był Teatr Wielki w Warszawie, który budowano w latach 1825-1833.

Posłuchaj

29:26 teatr wielki_.mp3 Teatr Wielki w Warszawie - archiwalna audycja (PR, 2002)

Najwspanialsze osiągnięcie architekta

Projektując Teatr Wielki, Corazzi zdecydował się na rozwiązanie architektoniczne niezwykłe i dziś chyba nawet niemożliwe. Zaadaptował on bowiem w całości istniejący już budynek domu Pod Kolumnami i włączył go do bryły powstającego teatru jako jego lewe skrzydło pomiędzy ulicą Moliera i Senatorską. Drugie, prawe skrzydło pomiędzy ulicą Wierzbową a Senatorską zaprojektował jako zwierciadlane odbicie domu Pod Kolumnami. Oba te skrzydła połączył niezwykle harmonijnie skomponowanym centralnym członem elewacji, gdzie w sposób niezwykle udany pomieszał trzy porządki architektoniczne: joński, dorycki i koryncki. Tak powstała elewacja jedyna w swoim rodzaju, szeroka na 169 metrów, tworzy całą południową pierzeję placu Teatralnego, który właściwie do II wojny światowej był centrum kulturalnym Warszawy.

Waldemar Dąbrowski wspominał, że w 1998 roku kiedy został dyrektorem Teatru Wielkiego w Warszawie, jedną z pierwszych rzeczy, które zrobił, było zbadanie sprawy pustej półki na fasadzie budynku. - Kiedy oglądałem otwarcie tej placówki w 1965, miałem dziwne wrażenie, że jest niemożliwe, żeby architekt tej rangi, co Antonio Corazzi pozostawił pustą półkę. Bo oto mamy wspaniałą kolumnadę, imponującą fasadę i półkę, na której nic nie stoi - opowiadał w Dwójce  były minister kultury. Po objęciu dyrektorskiego fotela sprawa się wyjaśniła. Jego współpracownik Andrzej Kruczyński odnalazł w archiwach rzymskich teczkę Corazziego i rysunek przedstawiający Kwadrygę Apollina, która miała ozdobić warszawski gmach.

Kwadryga Apollina nad wejściem głównym Teatru Wielkiego Fot. Andriy Blokhin/shutterstock

Okazało się, że brak tej rzeźby wiązał się z carskimi represjami po powstaniu listopadowym. Wykonanie rzeźby zlecono Pawłowi Malińskliemu, profesorowi Katedry Rzeźby Uniwersytetu Warszawskiego. Spod jego dłuta wyszły też płaskorzeźby nad głównym wejściem do gmach teatru. 

- Idea corazziańska jest zachowana w pełni, natomiast oczywistą rzeczą jest to, że dzieło ma charakter oryginalny i współczesny. W końcu wyszło spod dłuta wybitnych, żyjących i tworzących dzisiaj artystów - mówił.

Posłuchaj

14:15 Dąbrowski Dwójka Zapiski ze wspolczesnosci 18.04.2018.mp3 Waldemar Dąbrowski opowiada o przywróceniu kwadrygi nad wejściem do Teatru Wielkiego w audycji "Zapiski ze współczesności" autorstwa Betay Stylińskiej (PR2, 18.04.2018)

Burzliwe lata budowy

Teatr powstawał w latach w latach 1825–1833. Na jakiś czas prace przy jego budowie przerwał wybuch powstania listopadowego. Na początku teatr służył jako koszary wojskowe, potem jako lazaret, a już po upadku powstania listopadowego, nowo mianowany namiestnik władz cesarskich szukał możliwości przekształcenia teatru na cerkiew. Odstąpiono jednak od tego pomysłu i dokończono budowę teatru, ale znacznie ograniczając jego objętość i wystrój zarówno malarski, jak i rzeźbiarski.

Otwarcie teatru miało miejsce 24 lutego 1833 roku. Trzy lata później na zapleczu prawego skrzydła wybudowano drugi teatr pod nazwą Rozmaitości, przechodził on różne koleje losu i w efekcie powstała tam scena dramatyczna, która do dziś działa jako Teatr Narodowy. Nazwa Teatr Wielki nawiązywała do historycznej nazwy teatru w Łazienkach w  Pomarańczarni. Weszła ona na stałe do podręczników historii architektury i historii teatru, jest znana w Europie i na świecie.

Została tylko elewacja

W 1939 roku teatr był bombardowany i ostrzeliwany przez artylerię niemiecką. Zniszczenia były duże, ale jeszcze była szansa odbudowy gmachu w tym kształcie. Niestety po powstaniu warszawskim w 1944 roku teatr został doszczętne wyburzony przez specjalne komando, które podkładało ładunki wybuchowe i wysadzało kolejne elementy gmachu. Elewacja od strony placu Teatralnego również miała zostać wysadzona, otwory pod ładunki wybuchowe były już wywiercone. Ocalała dlatego, że hitlerowcy nie zdążyli tego dokonać.

Nowe oblicze gmachu

Odbudowa po zniszczeniach, którym teatr uległ w czasie II wojny światowej, bardzo zmieniła wygląd budynku. Elewacja, choć bardzo zniszczona, dała się jeszcze odtworzyć, w przeciwieństwie do wnętrz, które nie nadawały się do żadnej rekonstrukcji. Teatr został rozbudowany. O ile w 1939 roku gmach teatru miał około 146 tysięcy m³, to po odbudowie urósł do prawie 500 tysięcy, a powierzchnia zabudowy wzrosła ponad dwukrotnie. Obecnie wynosi ponad 2 hektary.

ag