Historia

Archeolog-amator pomógł złamać jaskiniowy szyfr sprzed 20 tysięcy lat

Ostatnia aktualizacja: 09.01.2023 05:50
Rysunkom jaskiniowym z epoki lodowcowej towarzyszą tajemnicze kropki i kreski. Naukowcy od dawna podejrzewali, że te symbole coś znaczą, ale nie umieli ich odczytać. Na trop rozwiązania zagadki naprowadził ich Bennett Bacon, konserwator mebli z Londynu.
Odtworzone malowidła naskalne w wykonanej współcześnie replice jaskini Lascaux. Widoczne na wizerunku zwierzęcia kropki to element najwcześniejszego systemu protopisma
Odtworzone malowidła naskalne w wykonanej współcześnie replice jaskini Lascaux. Widoczne na wizerunku zwierzęcia kropki to element najwcześniejszego systemu protopismaFoto: Philippe Wojazer / Reuters / Forum

lascaux malowidła 1200.jpg
Lascaux. Prehistoryczna galeria sztuki, którą otworzył pies

Zaczęło się od "Y"

Bennett Bacon to tytan pracy. Aby rozwikłać tajemnicę prehistorycznych oznaczeń, nie wahał się poświęcić niemal całego wolnego czasu na prawdziwie benedyktyńską robotę. Codzienne po zamknięciu swego warsztatu szedł do Biblioteki Brytyjskiej, gdzie udostępniono mu wyniki badań archeologicznych oraz zdjęcia i reprodukcje. Tam godzinami studiował obrazy w poszukiwaniu powtarzalnych wzorów wśród symboli umieszczonych obok rysunków zwierząt w takich jaskiniach, jak hiszpańskie La Pasiega i Pindal czy francuskie Lascaux i Chauvet.

Obrazy te, powstałe około 20 tysięcy lat temu, są dziełem artystów żyjących w górnym paleolicie, m.in. przedstawicieli kultury magdaleńskiej, tworzonej na obecnych terenach Francji i Hiszpanii przez grupy myśliwych-zbieraczy. Tego rodzaju przedstawienia zaczęto malować i rzeźbić około 47 tysięcy lat temu, zastępując wcześniejszą sztukę naskalną złożoną z odbić dłoni, kropek i prostokątów.

shutterstock_1311428465 jaskinia denisowa 1200.jpg
W syberyjskiej jaskini odkryto najstarsze kości tajemniczych praludzi zwanych denisowianami

Nowe dzieła były niemal bez wyjątku wizerunkami roślinożernych zwierząt, na które polowano i których mięso następnie zjadano, a więc tych, bez których przetrwanie człowieka na euroazjatyckich stepach nie byłoby możliwe. Doniosłość tematu malarskiego podkreśla fakt, że prehistoryczni plastycy wkładali bardzo wiele pracy w swoje obrazy - wiele z nich to ogromne freski wykonywane na sufitach grot w jaskiniowych ciemnościach. Dlatego naukowcy nie mieli wątpliwości, że symbole, którymi oznaczono namalowane zwierzęta, muszą przekazywać jakąś istotną treść. Żaden archeolog nie miał jednak tyle samozaparcia, by systematycznie zająć się tym problemem.

Przejrzawszy stos fotografii i konfrontując swoje obserwacje z dostępną wiedzą i dotychczasowymi hipotezami, Bennett Bacon zwrócił uwagę na towarzyszący wielu wizerunkom zwierząt symbol w kształcie litery "Y". Wysnuł teorię, że znak ten - krótka linia wychodząca z dłuższej - może odnosić się do porodu. Z tym pomysłem zwrócił się następnie do dwóch profesorów z Durham University i jednego z University College London. Ci na szczęście nie zbagatelizowali odkrycia archeologa-amatora, tylko połączyli z nim siły, by rozwikłać sprawę do końca.

czaszki homo sapiens 1200.png
Nasi przodkowie rośli z zimna. Naukowcy zbadali wpływ klimatu na rozmiary ciał pierwszych Homo sapiens

Trop okazał się słuszny. Zagadka, która przez dziesięciolecia była odporna na akademickie dociekania, została rozwiązana. Archeolog z Durham University prof. Paul Pettitt powiedział "Guardianowi", że "cieszy się, że potraktował poważnie teorię Bacona".

Pierwszy kalendarz człowieka

Ustalenia interdyscyplinarnego zespołu badawczego zostały opublikowane 5 stycznia 2023 roku w internetowym wydaniu "Cambridge Archaeological Journal". Autorzy artykułu przedstawili odkrycie systemu tzw. protopisma, składającego się z sekwencji kropek, kresek, a także innych kształtów i oznaczeń, pojawiającego się na ponad 600 obrazach z epoki lodowcowej w całej Europie. Jaskiniowe protopismo wyprzedza o co najmniej 10 tysięcy lat najstarszy znany dotąd system znaków powstały podczas neolitu na Bliskim Wschodzie.

Symbole pojawiają się obok przedstawień m.in. reniferów, dzikich koni, ryb, żubrów i wymarłych dziś turów. Używając jako punktu odniesienia cykli rozrodczych żyjących dziś gatunków zwierząt, zespół badawczy doszedł do wniosku, że liczba znaków była zapisem daty kalendarza księżycowego i zawierała informację, kiedy dane zwierzę się rozmnaża.

shutterstock_652807705.jpg
Wyginięcie neandertalczyków wyglądało inaczej, niż dotychczas sądzono

Paul Pettitt i Robert Kentridge, dwaj profesorowie z Uniwersytetu w Durham, z którymi współpracował Bennett Bacon, to specjaliści w dziedzinie paleopsychologii wizualnej - naukowego badania procesów psychicznych leżących u podstaw najwcześniejszego rozwoju ludzkiej kultury wizualnej.

W wywiadzie dla BBC prof. Paul Pettitt powiedział, że "myśliwi-zbieracze z epoki lodowcowej byli pierwszymi, którzy używali systematycznego kalendarza, a także znaków do zapisywania informacji o najistotniejszych ekologicznie zdarzeniach według tego kalendarza".

Psycholog prof. Robert Kentridge dodał, że wbrew wcześniejszym teoriom "myśliwi-zbieracze z epoki lodowcowej nie żyli wyłącznie w swojej teraźniejszości". – Zapisywali wspomnienia o przeszłych wydarzeniach, a potem używali ich do przewidywania, kiedy podobne wydarzenia wystąpią w przyszłości. To zdolność, którą badacze pamięci nazywają "psychiczną podróżą w czasie" – mówił naukowiec.

Neve jaskinia EurekaAlert 1200.png
Odkryto prawdopodobnie najstarszy znany w Europie pochówek dziewczynki w wieku niemowlęcym. Ma 10 tys. lat

W zespole naukowym znaleźli się także Tony Freeth, honorowy profesor University College London, oraz dwóch niezależnych badaczy - doktor filozofii Azadeh Khatiri i emerytowany nauczyciel historii Clive James Palmer. Wszyscy autorzy odkrycia mają nadzieję, że to nie koniec wspólnej pracy na polu protopisma.

Bennet Bacon opowiadał BBC, że w swoich bibliotecznych poszukiwaniach posłużył się metodą, którą przyjęli kiedyś badacze wczesnej formy greckiego pisma. – To było doprawdy surrealistyczne doświadczenie: usiąść w British Library i mozolnie odkrywać, co mieli do powiedzenia ludzie sprzed 20 000 lat. Myślę jednak, że godziny ciężkiej pracy były tego warte – mówił.

– Im bardziej zagłębiamy się w tę sprawę, tym bardziej uderza nas odkrycie, że nasi prehistoryczni przodkowie są dużo bardziej podobni do nas, niż wcześniej sądziliśmy. Choć dzieli nas od nich tak wiele tysiącleci, nagle stali się nam bardzo bliscy – zauważył Bennet Bacon.

BBC/Guardian/mc

Czytaj także

W rytmie zębów łosia - czy tak tańczono w epoce kamiennej?

Ostatnia aktualizacja: 08.06.2021 05:30
Fińscy badacze reprezentujący gałąź archeologii zwaną "archeoakustyką" przeprowadzili niecodzienny eksperyment, który pozwolił im wysnuć hipotezę na temat ozdób z zębów łosia znalezionych w prehistorycznych grobach na wyspie Jużny Olenij w Karelii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ostatni neandertalczycy mogli ukryć się na Gibraltarze

Ostatnia aktualizacja: 05.10.2021 05:30
W jaskini Vanguard Cave na Gibraltarze archeolodzy odkryli grotę, która była zasypana piaskiem przez około 40 tysięcy lat, zaś odnalezione tam obiekty mogą ujawnić nowe fakty o neandertalczykach żyjących na tych terenach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Naukowcy potwierdzają: ludzie przyspieszyli wyginięcie mamutów

Ostatnia aktualizacja: 23.11.2021 05:30
Ludzie odegrali znaczącą rolę w wyginięciu mamuta włochatego na obszarze Eurazji – informują naukowcy na łamach najnowszego numeru periodyku "Ecology Letters".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bielsko-Biała. Odkryto wyroby z brązu i żelaza. "Mogą być najstarsze na tych ziemiach"

Ostatnia aktualizacja: 21.04.2022 05:40
Wyroby z brązu i żelaza sprzed 2600 lat odkryli archeolodzy podczas badań w rejonie podbielskich Kobiernic i Porąbki. Bogusław Chorąży z działu archeologii bielskiego Muzeum Historycznego powiedział PAP, że to mogą być najstarsze przedmioty na tych ziemiach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Hiszpańskie Stonehenge". Susza odsłoniła megality sprzed 7000 lat

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2022 05:40
Nasilająca się w Hiszpanii susza doprowadziła do całkowitego odsłonięcia na zachodzie kraju megalitycznego pomnika. Znalezisko potocznie nazywane jest "hiszpańskim Stonehenge" ze względu na podobieństwo do prastarej konstrukcji o tej nazwie z Anglii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rodzina sprzed 54 tysięcy lat rozpoznana dzięki badaniom DNA

Ostatnia aktualizacja: 20.10.2022 05:30
Po raz pierwszy udało się zidentyfikować rodzinę neandertalczyków. Umożliwiły to badania genetyczne próbek kości, pobranych z jaskini na Syberii. Poinformowali o tym naukowcy na łamach tygodnika "Nature".
rozwiń zwiń