Ekscentryczna siostra królowej. Księżniczka Małgorzata nie tylko w serialu "The Crown"

W "The Crown" poznajemy ją w trzech odsłonach - najpierw grały ją Beau Gadsdon i Vanessa Kirby, potem Helena Bonham Carter, a na końcu Lesley Manville. Finałowy sezon produkcji opowiada o ostatnich latach jej życia, które było dosyć niekonwencjonalne jak na konserwatywną brytyjską monarchię.

Z lewej: Księżniczka Małgorzata na fotografii z 1995 roku. Z prawej: Lesley Manville wcielająca się w księżniczkę w piątym i szóstym sezonie serialu "The Crown"

Foto: Mary Evans/Allstar / Mary Evans Picture Librar / Forum / materiały prasowe

Za czym kolejka ta stoi?

Los księżniczki Małgorzaty Windsor, tak samo jak innych członków brytyjskiej rodziny królewskiej, kształtowany był w znacznym stopniu poza jej wolą. O jej życiu decydowały protokoły, dawne tradycje oraz surowe prawa spisane przed setkami lat, których Zjednoczone Królestwo, pomimo oczywistych przemian społecznych i obyczajowych, kurczowo trzymało się jeszcze przez niemal cały XX wiek.

Więzy krępujące księżniczkę zacieśniły się nagle, gdy miała zaledwie sześć lat. Nieoczekiwanie skróciła się wówczas linia sukcesji do brytyjskiego tronu. Gdy Małgorzata się rodziła, była czwarta w kolejności - po wuju Edwardzie, ojcu Albercie i starszej o cztery lata Elżbiecie. Edward nie miał jeszcze dzieci, ale wówczas należało raczej zakładać, że kiedyś zostanie ojcem, co odsunie obie jego bratanice na znacznie dalsze pozycje. Czas pokazał, że te przypuszczenia były pochopne.

***

Czytaj więcej:

• Szósty sezon "The Crown". Ostatnie dni i śmierć "królowej ludzkich serc"
• Wywiad, który skrzywdził wszystkich. Prawda i fikcja w serialu "The Crown"
• Diana, Hasnat, Dodi i Mohamed. Prawdziwe losy bohaterów "The Crown"

***

W 1936 roku po abdykacji Edwarda VIII ojciec Małgorzaty został królem Jerzym VI i wtedy wskoczyła ona na drugie miejsce, zaraz za księżniczką Elżbietą, przyszłą królową. Pozostała tam przez trzynaście lat, aż do narodzin księcia Karola, syna Elżbiety. To był początek stopniowego oddalania się Małgorzaty od korony. Wraz z pojawieniem się kolejnych siostrzeńców i siostrzenicy została przesunięta na piąte miejsce. Potem, gdy dzieci Elżbiety miały już swoje dzieci, spadła na ósmą pozycję.

W chwili śmierci była na jedenastym miejscu w kolejce do tronu. Dziś jej syn David Armstrong-Jones jest ma na tej liście numer 25, przy czym jest pierwszy wśród osób niebędących bezpośrednimi potomkami królowej Elżbiety II. Dwa kolejne miejsca zajmują jego dzieci, wnuczęta księżniczki Małgorzaty.

Od pewnego momentu jej szanse na koronę były więc nikłe, ale nawet takie mogły zostać jej odebrane, gdyby w pewnym momencie życia postanowiła słuchać bardziej głosu serca niż królewskiego prawa. Moment ten został przez twórców "The Crown" potraktowany jako jeden z głównych wątków dotyczących postaci księżniczki Małgorzaty.

***

Czytaj więcej:

• "The Crown": Rosjanie mordują, a Anglicy pobierają krew
• Jego Wysokość w kryzysie. Książę Filip w serialu "The Crown"

***

Duchy, imprezy i nałogi

Księżniczka Małgorzata Róża (ang. Margaret Rose) przyszła na świat 21 sierpnia 1930 roku w szkockim zamku Glamis i już sam ten fakt był nietuzinkowy, bowiem był to pierwszy od 300 lat przypadek narodzin członka rodziny królewskiej w Szkocji. Miejsce również jest oryginalne. W Glamis zamordowano w 1034 roku króla Szkocji Malkolma II, który według niektórych kronikarzy miał być dziadkiem króla Makbeta. Źródła te zainspirowały Szekspira, który w swoim "Makbecie" nadał tytułowemu bohaterowi tytuł "tana Glamis".

Ponadto wiekowe zamczysko w Glamis, rodowa siedziba królowej matki Elżbiety Bowes-Lyon, jest według legend jednym z najbardziej nawiedzonych miejsc na Wyspach. W przewodnikach mówi się, że stale rezyduje tu od sześciu do dziewięciu duchów, więc nocami na zamkowych korytarzach panować musi straszny tłok.

Z lewej: księżniczki Małgorzata i Elżbieta razem z babcią królową Marią Teck, wdową po królu Jerzym V, w maju 1938 roku. Z prawej: księżniczki Elżbieta i Małgorzata jako aktorki w pantomimie "Alladyn" w 1943 roku. Fot, domena publiczna

Przez pierwsze lata życia Małgorzata i Elżbieta były uczone przez guwernantkę, lecz gdy w 1936 roku okazało się, że Elżbieta zasiądzie kiedyś na tronie Wielkiej Brytanii i musi rozpocząć odrębną edukację, Małgorzata została z guwernantką sama. Od wczesnego dzieciństwa wykazywała zainteresowanie muzyką, co w późniejszym okresie w naturalny sposób przerodziło się w miłość do sztuki oraz tych, którzy ją uprawiali, a przez to także w skłonność do zabaw towarzyskich i nocnego życia.

Powyższe doprowadziło pośrednio do problemu alkoholowego, z którym księżniczka zmagała się aż do wieku podeszłego (jej przyjaciele, wzdragając się przed słowem "alkoholizm", który ich zdaniem nie przystawał do monarszego majestatu, mówili, że po prostu przyzwyczaiła się do picia, a poza tym w tamtej epoce wszyscy pili tak samo, jak ona).

Znaczki z 1939 (po lewej u góry) i z 1947 roku (po lewej na dole) z portretami księżniczek Elżbiety i Małgorzaty. Z prawej: wizerunek księżniczki Małgorzaty namalowany przez Williama Timyma około 1944 roku. Fot. domena publiczna

***

Czytaj więcej:

• Piąty sezon "The Crown", czyli jak książę Karol nie został królem
• Karol i Diana – bajka bez szczęśliwego zakończenia

***

Inną zmorą Małgorzaty był nałóg nikotynowy, który niejako odziedziczyła po ojcu, zatwardziałym palaczu, zmarłym w wieku 56 lat wskutek powikłań związanych z rakiem płuc. Sama księżniczka miała w pewnym okresie życia palić nawet 60 papierosów dziennie, co zrujnowało jej zdrowie w podobny sposób, jak wcześniej zniszczyły organizm króla Jerzego. Zresztą podobno to właśnie śmierć ojca sprawiła, że Małgorzata tak łatwo wpadła w szpony nałogu.

W serialu "The Crown" szklaneczka whisky i papieros (koniecznie w długiej lufce) to nieodłączne atrybuty postaci księżniczki i jest to jedno z najwierniej odtworzonych realiów biografii kobiety, która często dawała się przy różnych okazjach sfotografować z takim właśnie niezdrowym zestawem w dłoniach.

W 1985 roku Małgorzata przeszła operację guza płuc, który na szczęście okazał się łagodny. W latach 1998-2001 doznała jednak serii udarów, które przypieczętowały jej los. Z trybem życia, jaki prowadziła, przegrać musiały geny długowieczności, przekazane Elżbiecie i Małgorzacie przez matkę, Elżbietę Bowes-Lyon, która nota bene zmarła niecały miesiąc po śmierci Małgorzaty. Królowa matka przeżyła jednak prawie 102 lata, a jej córka w chwili śmierci miała 71 lat.

***

Czytaj więcej:

• Luksus, cisza i galaretki. Jacht Britannia nie tylko w "The Crown"
• Eton College i Gordonstoun. Królewskie szkoły w serialu "The Crown"

***

Zakazana miłość

Jeśli wierzyć scenarzystom "The Crown", jednym z wydarzeń najsilniej kształtujących postawę życiową księżniczki Małgorzaty była sprawa jej romansu ze starszym o kilkanaście lat kapitanem Peterem Townsendem, pilotem Królewskich Sił Powietrznych, bohaterem II wojny światowej, a w latach 1944-1952 koniuszym króla Jerzego VI. 20-letnia księżniczka wdała się z nim w potajemny romans, a gdy ten wkrótce wyszedł na jaw, para ogłosiła, że chce się pobrać. I wtedy rozpętało się piekło.

Peter Townsend był rozwodnikiem, a prawo zakazywało członkom rodziny królewskiej wchodzić w związki małżeńskie z taki osobnikami. Uważano to wręcz za zagrożenie dla stabilności monarchii. Nie wiadomo do końca, czego się obawiano, ale według władz brytyjskich, zarówno świeckich, jak i duchownych, niechybnie nastąpiłaby jakaś katastrofa, dlatego należało wyperswadować księżniczce takie wywrotowe pomysły.

Nie było to zresztą szczególnie trudne, bowiem tradycja monarsza przewidywała na taką okoliczność odpowiednią karę dla każdego, kto ośmieliłby się zakochać w rozwodniku, którą zresztą niespełna 20 lat wcześniej wymierzono królowi Edwardowi VIII, nie mogącemu żyć bez Wallis Simpson, rozwiedzionej Amerykanki. To właśnie z powodu braku zgody brytyjskiego parlamentu na poślubienie kochanki Edward abdykował.

Księżniczka Małgorzata na fotografii z 1965 roku. Fot. CC0 1.0/domena publiczna

Małgorzacie złożono podobną propozycję - jeśli zrzeknie się wszelkich praw do tronu, może robić, co jej się podoba, ale zarówno arcybiskup Canterbury, jak i premier Churchill i tak będą ją usilnie namawiać na rezygnację z małżeństwa z kapitana Townsendem, a jako dodatkowego argumentu użyje się przydziału niedoszłego męża na stanowisko attaché lotniczego w ambasadzie brytyjskiej w Brukseli i związanego z tym natychmiastowego wylotu koniuszego z Londynu, bez możliwości pożegnania z księżniczką.

Opór stawiany przez zatroskanych polityków oraz dbający o swą czcigodność dwór wpłynął na postawę Małgorzaty. 31 października 1955 roku, ku ogromnej uldze arcybiskupa, parlamentu i samej królowej Elżbiety, księżniczka ogłosiła koniec związku z Peterem Townsendem i rezygnację z planów zamążpójścia. Uznanie prymatu obowiązku nad uczuciem spodobało się również ludowi Zjednoczonego Królestwa. Scenarzyści "The Crown" uznali tymczasem, że to właśnie owa matrymonialna porażka uczyniła Małgorzatę zgorzkniałą i pełną zgryźliwej ironii postacią, która odtąd będzie na każdym kroku kwestionować skostniałe reguły rządzące rodziną królewską, jednocześnie się im podporządkowując.

***

Czytaj więcej:

• Książka, jajka, pożar i podatki. Najgorszy rok Elżbiety II w serialu "The Crown"
• Zapomniane kuzynki i zagubione dzieci Elżbiety II. Tajemnice rodziny królewskiej w "The Crown"

***

Od czasu rozstania z Townsendem księżniczka nie zaznała już szczęścia w miłości, mimo że próbowała. W 1960 roku, po dwóch latach sekretnego związku, wyszła za mąż za artystę fotografii Antony'ego Armstronga-Jonesa, mianowany wkrótce lordem Snowdon. Małżeństwo było z początku idyllą, a jej owocem było dwoje dzieci: David i Sarah. Dekadę później uczucia wygasły, a oboje państwo Snowdon zaczęli nawiązywać jawne związki pozamałżeńskie. Oczywiście konserwatystów bardziej oburzało to, co robiła Małgorzata, ponieważ jej bliskie relacje ze światem artystów i dekadenckie odrzucenie zasady, że noc jest od spania, a nie od tańczenia, groziły (znowu!) destabilizacją monarchii.

Na pierwszym planie księżniczka Małgorzata, na drugim planie po lewej Antony Armstrong-Jones jeszcze jako jej mąż na fotografii z 1965 roku. Fot. CC0 1.0/domena publiczna

W 1978 roku ogłoszono rozwód księżniczki z lordem Snowdon - pierwszy w rodzinie królewskiej od 400 lat. Tym złamaniem wielowiekowej tradycji nierozwodzenia się Małgorzata zaczęła jednak przecierać szlaki liberalizacji prawa dotyczącego królewskich związków małżeńskich. Wkrótce rozwody w najbliższej rodzinie Elżbiety II stały się niemal równie powszechne, jak śluby.

Z zakazem, który tak unieszczęśliwił księżniczkę, skończono już po jej śmierci. Książę Karol, wówczas pierwszy w kolejce do tronu syn królowej Elżbiety, ożenił się w 2005 roku z rozwódką Camillą Parker Bowles. Sam też wcześniej rozwiódł się z księżną Dianą, ale w świetle prawa kościelnego był raczej wdowcem, bo Diana zmarła w 1997 roku. Jednak upór Karola, by doprowadzić do ślubu z Camillą, w pewnym sensie dokończył dzieła jego ciotki, zawsze niechętnej absurdalnym konwenansom.

***

Czytaj więcej:

• Epoka premiera Johna Majora. Tego nie zobaczycie w "The Crown"
• Elżbieta II i Margaret Thatcher. Dystans i szacunek

***

Śmierć komodora

W poświęconej Małgorzacie notce w na stronie encyklopedii Britannica czytamy: "przez całe życie usiłowała zachować równowagę między niezależnym duchem i artystycznym temperamentem a obowiązkami członkini brytyjskiej rodziny królewskiej". Gdy więc nie imprezowała lub nie muzykowała, angażowała się w działalność publiczną. Już jako siedmiolatka związała się z organizacją dziewczęcego skautingu Girl Guides, a jako dorosła do końca życia była przewodniczącą Rady Stowarzyszenia Girl Guides.

Pociągało ją też wojsko. Podczas II wojny światowej, podobnie jak księżniczka Elżbieta, wstąpiła w szeregi młodzieżowej organizacji żeglarskiej Sea Rangers (Strażniczki Morskie), a w 1949 nadano jej stopień komodora Strażniczek. W dorosłym życiu była wielokrotnie mianowana na honorowego szefa pułku, zarówno w armii brytyjskiej, jak i wojskach krajów podlegających koronie. Była również honorowym komodorem lotnictwa RAF Coningsby.

Dopóki dopisywało jej zdrowie, Małgorzata składała oficjalne wizyty w państwach należących do Wspólnoty Narodów jako reprezentantka królowej Elżbiety (po raz pierwszy była nią na Karaibach w 1955 roku). Powoływała do istnienia lub zostawała patronką wielu instytucji i przedsięwzięć, przede wszystkim zajmujących się opieką zdrowotną, a także dobrostanem dzieci i młodzieży, takich jak Królewskie Szkockie Stowarzyszenie na rzecz Przeciwdziałania Okrucieństwu wobec Dzieci (Royal Scottish Society for Prevention of Cruelty to Children). Jako muzykująca artystka wspierała działalność placówek oraz szkół muzycznych i baletowych.

Księżniczka Małgorzata podczas wizyty na Jamajce w 1955 roku. Fot. domena publiczna

***

Czytaj więcej:

• Ameryko, ratuj królową! Ile prawdy w "The Crown"?
• "The Crown" i tragedia w Aberfan. Gdzie jest królowa?

***

W ostatnich latach życia z powodu pogarszającego się stanu fizycznego udzielała się mniej. Na niektóre uroczystości przybywała na wózku inwalidzkim. Ostatnim publicznym wystąpieniem księżniczki były obchody 100. urodzin swojej ciotki Alicji, księżnej Gloucester, w grudniu 2001 roku.

Małgorzata Róża Windsor zmarła 9 lutego 2002 roku w Szpitalu Króla Edwarda VII w Londynie. Przyczyną śmierci były rozwijające się od wielu lat schorzenia płuc i serca. Według doniesień prasowych jeszcze na tydzień przed zgonem doznała kolejnego udaru mózgu.

Nawet po śmierci księżniczka nie przestała się buntować. Wbrew wiekowej tradycji brytyjskiej monarchii zdecydowała w testamencie, że jej  ciało ma zostać skremowane. Wprawdzie zmienione w XX wieku prawo dotyczące królewskich pochówków dopuszczało taką możliwość, ale to właśnie Małgorzata była pierwszą, która ośmieliła się na ten rewolucyjny krok. Podobno księżniczka podjęła taką decyzję, by urna z jej prochami zmieściła się obok grobu jej ojca - w Kaplicy Pamięci Króla Jerzego VI w St George's Chapel w Windsorze.

W ten sposób niemal równo 50 lat po śmierci króla Jerzego (zmarł 6 lutego 1952 roku) ojciec i córka, którzy za życia z podobną pasją pielęgnowali nałóg nikotynowy, połączyli się na powrót w miejscu wiecznego odpoczynku.

Lesley Manville jako księżniczka Małgorzata w szóstym sezonie serialu "The Crown". Fot. Netflix/materiały prasowe

***

Czytaj więcej:

• Włamanie po królewsku. Pogawędka intruza z Elżbietą II w "The Crown"
• Romans w rządzie, szpieg w pałacu. Historia w trzecim sezonie "The Crown"

***

Podczas pogrzebu księżniczki Małgorzaty królowa Elżbieta II, zazwyczaj po królewsku powściągliwa w okazywaniu emocji, miała łzy w oczach. Straciła w końcu najważniejszą towarzyszkę życia, osobę, którą znała od chwili narodzin do dnia śmierci, kogoś, kto zawsze, nawet w chwilach nieporozumień, był obok i kto dawał jej poczucie bezpieczeństwa.

Tak samo uważają twórcy serialu "The Crown". W drugim odcinku trzeciego sezonu księżniczka Małgorzata (Helena Bonham Carter), cierpiąca po rozwodzie z Antonym Armstrongiem-Jonesem (Ben Daniels) podejmuje próbę samobójczą, na szczęście nieudaną. Gdy wraca do zdrowia, odwiedza ją Elżbieta II (Olivia Colman), która mówi:

"Na całym świecie nie ma nikogo, kto byłby mi tak bliski, jak ty. Jeśli robiąc to, chciałaś, żebym przez minutę poczuła, jak wyglądałoby życie bez ciebie, to ci się udało. To byłoby nie do zniesienia".

Na co Małgorzata odpowiada: "Więc musimy obie żyć dalej".

A w pompatycznym zwiastunie drugiej części ostatniego sezonu "The Crown" na tle migawek z serialowego pogrzebu księżniczki Małgorzaty (Lesley Manville) słyszymy z offu jej słowa kierowane do królowej (Imelda Staunton): "Zawsze będę po twojej stronie".

***

mc