Historia

5 września

Ostatnia aktualizacja: 05.09.2011 00:00
Urodził Ludwik XIV

1638 - Urodził się Ludwik XIV, król Francji od 1643, syn Ludwika XIII, przedstawiciel dynastii Burbonów. Najwybitniejszy europejski reprezentant absolutyzmu i najdłużej panujący monarcha europejski (72 lata). Uporządkował finanse państwa, popierał rozwój handlu i rzemiosła, otoczył mecenatem kulturę. Dzięki stworzeniu silnej armii i floty prowadził liczne wojny i powiększył terytorium Francji. Znany z powiedzenia "Państwo to ja". Zmarł 1 września 1715 roku.

Pozostałe wydarzenia:

1568 - W Kalabrii urodził się Tommaso Campanella, włoski filozof, teolog i poeta, uważany za jednego z pierwszych przedstawicieli komunizmu utopijnego. W słynnej pracy "Miasto słońca" zawarł wizję społeczeństwa doskonałego. Propagował kult pracy, równość społeczną, wspólnotę dóbr i likwidację rodziny. Zmarł 21 maja 1639 roku w Paryżu.

1735 - Urodził się Johann Christian Bach, zwany mediolańskim lub londyńskim Bachem, niemiecki kompozytor i organista, najmłodszy z synów Johanna Sebastiana. Pisał przede wszystkim utwory instrumentalne, np. Symphonie concertante a plusieurs instruments A-dur. Zmarł 1 stycznia 1782 roku.

1774 - rozpoczął się I Kongres Kontynentalny w Filadelfii. Był to początek uniezależniania się kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej od metropolii. Kongres trwał do 26 października tego samego roku.

1774 - Urodził się Caspar David Friedrich, niemiecki malarz znany z nastrojowych pejzaży o romantycznej symbolice. Zasłynął z obrazów przedstawiających morze: "Morze lodowe", "Wschód księżyca na morzu", a także ruin i cmentarzy "Krzyż w górach", "Pogrzeb mnicha". Jest uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli malarstwa romantycznego. Zmarł 7 maja 1840 roku.

1791 - Urodził się Giacomo Meyerbeer, niemiecki kompozytor, przedstawiciel paryskiej opery heroicznej. Do jego najważniejszych utworów należą "Robert Diabeł", "Hugenoci", "Prorok" i "Afrykanda". Zmarł 2 maja 1864 roku. 220 rocznica

1817 - Urodził się Aleksiej Tołstoj, rosyjski poeta, dramaturg, prozaik, autor powieści "Srebrny książę" i "Śmierć Iwana Groźnego". Zmarł 10 października 1875 roku. 

1838 - Zmarł Charles Percier, francuski architekt, współtwórca stylu empire, projektant Łuku Triumfalnego w Paryżu i skrzydła Luwru zwanego "Pavillon Marsan".

1850 - Urodził się Eugen Goldstein, niemiecki fizyk, odkrywca promieniowania anodowego. Konstruktor lamp katodowych, które są wykorzystywane do badań struktury atomu. Zmarł 25 grudnia 1930 roku.

1857 - Urodził się Konstanty Ciołkowski, uczony rosyjski polskiego pochodzenia, twórca naukowych podstaw lotu rakiet. Zmarł 19 września 1935 roku.

1857 - Zmarł Auguste Comte, francuski filozof, pisarz i socjolog, twórca nazwy "socjologia" i pierwszego socjologicznego systemu.

1897 - Urodził się Kazimierz Iranek-Osmecki, pułkownik, legionista. W czasie II wojny światowej członek Związku Walki Zbrojnej, później AK, uczestnik powstania warszawskiego. Wspólnie z podpułkownikiem Zygmuntem Dobrowolskim podpisał 2 października 1944 roku układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Od 1945 roku przebywał na emigracji. Zmarł 22 maja 1984 roku.

1897 - Urodził się Wacław Solski, właściwe nazwisko Wacław Pański, pisarz. Jest autorem opowiadań: "Przy świetle księżyca", 'Rękopis znaleziony pod dywanem", "Bajki na co dzień" i powieści - "Władza", "Rysy twarzy". Zmarł 19 września 1990 w Nowym Jorku.

1902 - Zmarł Rudolf Virchow, niemiecki patolog i antropolog, profesor uniwersytetów w Würzburgu  i Berlinie. Twórca patologii komórkowej, która, choć błędna, przyczyniła się do rozwoju współczesnej patologii. Jako jeden z pierwszych wykonał biopsje, sformułował pojęcie białaczki. Pozostawił prace na temat nowotworów, zakrzepów i gruźlicy. Urodził się 13 października 1821 roku.

1905 - Rosja i Japonia podpisały traktat pokojowy w Portsmouth, który zakończył wojnę między państwami. Rosja straciła Port Artur, południowe odgałęzienie kolei wschodniochińskiej i połowę wyspy Sachalin.

1906 - Zmarł Ludwig Boltzmann, austriacki fizyk, profesor uniwersytetów w Grazu, Wiedniu, Monachium i Lipsku; zajmował się fizyką teoretyczną, głównie termodynamiką; w 1884 r. sformułował prawo promieniowania ciał o danej temperaturze oraz prawo rozkładu prędkości cząstek gazu doskonałego; podał statystyczną interpretację II zasady termodynamiki. 105 rocznica

1906 - Urodził się Marian Wnuk, rzeźbiarz, profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 28 września 1967 roku. 105 rocznica

1908 - Urodziła się Maria Rzewuska, historyk literatury, członkini Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Zajmowała się historią literatury polskiego modernizmu, metodologią historii literatury i współczesną literaturą anglosaską. Autorka prac "Reforma polonistyki", "O metodę analizy językoznawczej gwary dzieła literackiego". Zmarła 20 maja 1982 roku.

1910 - Maria Skłodowska-Curie i Andre Debierne zgłosili swoje nowe osiągnięcie w Akademii Nauk - uzyskali rad w postaci metalu.

1914 - Podczas I wojny światowej początek uderzenia wojsk francuskich, dowodzonych przez gen. Josepha Jacques’a Joffre’a, na armię niemiecką pod dowództwem gen. Alexandra von Klucka nad Marną, zakończonego 9 listopada odparciem Niemców i zmuszeniem ich do wojny pozycyjnej.

1915 - Zmarł Stanisław Witkiewicz, malarz, literat, krytyk sztuki, filozof. Inspirowany sztuką ludową i budownictwem góralskim stworzył zasady stylu zakopiańskiego, którego przykładem są między innymi wille: Koliba, Pod Jedlami w Zakopanem i kaplica w Jaszczurówce. Autor książki "Na przełęczy", nazywanej "Ewangelią Tatr". Ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza - Witkacego. Urodził się 8 maja 1851 roku. 

1917 - Zmarł Marian Smoluchowski, wybitny fizyk teoretyk, profesor Uniwersytetu we Lwowie i Jagiellońskiego w Krakowie. Urodził się 28 maja 1872 roku.

1919 - Zmarł Wasilij Czapajew, rosyjski i radziecki dowódca, w czasie I wojny światowej trzykrotnie odznaczony za odwagę Orderem św. Jerzego. Od 1917 roku w partii bolszewickiej, dowódca 138. pułku piechoty a później 25. dywizji strzeleckiej. Zginął w potyczce z wojskami "białych".

1929 - Urodził się Mieczysław Stoor, aktor filmowy i teatralny, grał w filmach: "Nikodem Dyzma", "Król Maciuś I", "Krzyżacy", "Westerplatte", "Piątka z ulicy Barskiej", "Pierwszy dzień wolności", "Brzezina". Zmarł 5 października 1973 roku.

1936 - Pierwsza kobieta, Amerykanka Beryl Markham pokonała samotnie Atlantyk za sterami samolotu. 75 rocznica

1939 - Stany Zjednoczone ogłosiły neutralność w II wojnie światowej.

1940 - Urodziła się Raquel Welch, amerykańska aktorka, która w latach 60. i 70. XX wieku była uważana za symbol seksu. Zagrała w wielu filmach, między innymi: "Milion lat przed naszą erą", "Ukochany", "Legalna blondynka", "Rodzina, ach rodzina".

1940 - Premier Winston Churchill ogłosił publicznie, że Wielka Brytania nie uzna zmian terytorialnych dokonanych siłą podczas II wojny światowej.

1942 - Urodził się Werner Herzog, niemiecki reżyser filmowy, teatralny i operowy. Autor filmów: "Stroszek", "Fitzkarraldo", "Nosferatu wampir", "Woyzeck", "Szklane serce", "Niezwyciężony".

1942 - Urodziła się Teresa Tuszyńska, aktorka. Grała między innymi w filmach: "Do widzenia, do jutra", "Rozwodów  nie będzie", "Praskie noce", "Kto wierzy w bociany", "Tarpany". Zmarła 19 maja 1997 roku.

1948 - We Fromborku otwarto Muzeum im. Mikołaja Kopernika.

1946 - Na Zanzinbarze w Tanzanii urodził się Freddie Mercury, brytyjski piosenkarz, kompozytor,  wokalista grupy Queen.  Zmarł na AIDS, 24 listopada 1991 roku.  65 rocznica

1948 - We Fromborku otwarto Muzeum Mikołaja Kopernika.

1948 - Zmarł Richard Chace Tolman, amerykański matematyk, fizyk i chemik; jako pierwszy zmierzył masę elektronu i wykazał, że w strumieniu prądu elektrycznego elektrony są nosicielami ładunku.

1954 - Urodził się Sal Solo, brytyjski wokalista, gitarzysta, klawiszowiec i producent muzyczny, założyciel grupy Classix Nouveaux. W 1987 roku zaprzestał nagrywania muzyki komercyjnej i skupił się na tworzeniu albumów z muzyką chrześcijańską.

1959 - Urodził się Waldemar Pawlak, polityk PSL, prezes Zarządu Głównego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, premier w latach 1993 - 1995, od 16 listopada 2007 roku minister gospodarki i wiceprezes Rady Ministrów.

1964 - Brytyjska królowa Elżbieta II dokonała otwarcia najdłuższego mostu w Europie nad zatoką Firth of Forth w Szkocji. Była to wówczas największa, poza Stanami Zjednoczonymi, budowla wykonana z betonu.

1965 - Zmarł Bohdan Pniewski, architekt, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Politechniki Warszawskiej, projektant gmachów Polskiego Radia, Ministerstwa Komunikacji, przebudowy i rozbudowy budynków Sejmu.

1972 - Zmarł Tadeusz Ważewski, matematyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, twórca polskiej szkoły równań różniczkowych. Urodził się 24 września 1896 roku.

1972 - Radykalna palestyńska organizacja terrorystyczna "Czarny Wrzesień" podczas olimpiady w Monachium dokonała zamachu na 11 izraelskich sportowców - dwóch zabito w hotelu, zaś pozostali zakładnicy zginęli podczas nieudanej próby ich odbicia na lotnisku przez niemiecką policję.

1977 - Z Centrum Kosmicznego imienia Kennedy'ego w USA wystrzelona została sonda kosmiczna Voyager 1, która po 20 latach dotarła na krawędź Układu Słonecznego. Obecnie jest najdalszym i ciągle działającym obiektem wysłanym w przestrzeń kosmiczną przez człowieka.

1980 - W Szwajcarii został otwarty najdłuższy w świecie, 16-kilometrowy tunel św. Gotharda

1981 - Pierwsza tura ogólnokrajowego Zjazdu Delegatów NSZZ "Solidarność" w Gdańsku; uchwalono m.in. "Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej" zachęcające do walki o prawa obywatelskie i pracownicze; trwał do 10 września. 30 rocznica

1987 - Zmarł Wiktor Niekrasow, rosyjski pisarz i publicysta , autor powieści wojennych i reportaży. Urodził się 17 lipca 1911 roku.

1990 - Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność" odebrała "Gazecie Wyborczej" prawo posługiwania się symbolem Solidarności na pierwszej stronie gazety.

1991 - Nadzwyczajny Zjazd Deputowanych Ludowych w Moskwie uznał deklaracje o suwerenności i akty o niepodległości republik; zjazd uchwalił też Deklarację Praw Człowieka dającą m.in. prawo do wolności słowa i dowolnego wyboru miejsca zamieszkania. 20 rocznica

1992 - Zmarł Bohdan Korzeniewski, reżyser, tłumacz, pedagog, krytyk i historyk teatru, autor rozważań "O wolność dla pioruna...  w teatrze". Urodził się 12 kwietnia 1905 roku.

1993 - Zmarł Julian Siemionow, rosyjski pisarz, scenarzysta filmowy. Sławę przyniósł mu cykl książek o Stirlitzu - radzieckim agencie działającym w szeregach nazistowskiej generalicji, który pojawił się w 12 powieściach. Na podstawie jednej z nich "Siedemnaście mgnień wiosny" nakręcono serial telewizyjny. Urodził się 8 października 1931 roku.

1995 - W Londynie zmarł Zygmunt Lechosław Szadkowski, żołnierz Brygady Karpackiej, przedstawiciel polskiej emigracji  niepodległościowej, minister w rządzie Rzeczpospolitej na Uchodźstwie, członek Prezydium Rady Narodowej RP. Urodził się 5 stycznia 1912 roku.

1996 - Zmarł Jerzy Wdowczyk, fizyk, profesor Uniwersytetu Łódzkiego i Instytutu Badań Jądrowych w Świerku; zajmował się zagadnieniami z dziedziny fizyki wysokich energii i astrofizyki promieniowania kosmicznego, oraz problemami propagacji promieniowania kosmicznego wysokich energii w przestrzeni kosmicznej; autor prawie 300 publikacji naukowych.  

1996 - Zmarł Olgierd Billewicz, radiolog, kierownik Zakładu Radiologii uniwersyteckiego szpitala w Krakowie, od 1988 r. profesor Gdańskiej Akademii Medycznej; autor prac naukowych i podręczników; międzynarodowe uznanie przyniosły mu prace z dziedziny neuroradiologii i radiologii układu naczyniowego; w 1977 r. zespół radiologów z Katedry Radiologii AM pod kierunkiem profesora rozpoczął rutynowe wykonywanie koronarografii. 15 rocznica

1997 - Zmarła Matka Teresa z Kalkuty, misjonarka albańska, założycielka kongregacji sióstr Miłosierdzia Bożego, laureatka pokojowej Nagrody Nobla. Beatyfikowana 19 października 2003 roku przez papieża Jana Pawła II. Urodziła się 27 sierpnia 1910 roku.

1999 - Zmarł Zdzisław Szymański, fizyk atomowy, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i członek Polskiej Akademii Nauk,  twórca polskiej szkoły teoretycznej fizyki jądrowej, autor wielu prac naukowych z zakresu fizyki jądrowej, jak monografia "Fast Nuclear Rotation".

2000 - Zmarł Stanisław Rychlicki, aktor Teatru Cricot 2 i Teatru Lalki i Maski Groteska w Krakowie. Grał m.in. w spektaklu "Wielopole, Wielopole" i "Umarła klasa. Seans Tadeusza Kantora". Urodził się 1 listopada 1926 roku.

2002 - Zmarł Vlado Perlemuter, francuski pianista polskiego pochodzenia, jeden z najlepszych wykonawców muzyki Maurycego Ravela. Urodził się 26 maja 1904 roku.

2003 - Zmarł Kir Bułyczow właściwie: Igor Wsiewołodowicz Możejko, rosyjski historyk i pisarz fantastyki naukowej, autor powieści "Ludzie jak ludzie", "Rycerze na rozdrożach", "Było to za sto lat", "Pole bitwy z lotu ptaka". Urodził się 8 października 1934 roku.

 2010  - Zmarł David Dortort, amerykański producent i scenarzysta, twórca serialu telewizyjnego "Bonanza", który w latach 1964 - 1967 był najchętniej oglądanym programem amerykańskiej telewizji; w telewizji polskiej wyświetlany był na przełomie lat 60. i 70. 

Czytaj także

4 września

Ostatnia aktualizacja: 04.09.2011 00:00
Urodził się Juliusz Słowacki.
rozwiń zwiń