Książka Sienkiewicza stanowi kompendium wiedzy o najnowszej historii Polski. Publikacja ma charakter syntezy, a jej głównym celem - jak podkreśla autor - jest systematyzacja i popularyzacja wiedzy o kluczowym dla dziejów niepodległego kraju i narodu okresie, jakim są lata 1914-1989.
NAJNOWSZA HISTORIA POLSKI - ZAPRASZAMY DO SŁUCHANIA
Treść książki ma układ chronologiczno-tematyczny. W publikacji omówiono lata 1914-1918, okres Polski międzywojennej, czasy II wojny światowej oraz okres PRL oraz umieszczono kalendarium dat. Pod względem tematycznym opisano zagadnienia z zakresu polityki, gospodarki, społeczeństwa, religii, kultury (literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuki), nauki i sportu.
Sienkiewicz zwraca uwagę na fakt, że odzyskanie niepodległości przez Polskę było procesem, na który składało się wiele lat dążeń i walk o wolność. Dlatego też cezurą wstępną książki jest rok 1914. Zdaniem autora data ta stanowi granicę, "która zapoczątkowała szybki marsz społeczeństwa ku niepodległości".
Jak pisze Sienkiewicz, po zakończeniu I wojny światowej polskie dążenia do niepodległości zostały umiędzynarodowione. Odzyskanie wolności było wówczas "kwestią czasu, kwestią dni". Jak tłumaczy: "Jedni odzyskanie niepodległości uzależniali od czynników zewnętrznych, od państwa koalicji (...) inni akcentowali znaczenie wysiłku własnego Polaków".
Po odzyskaniu wolności nastał okres walk o granice, m.in. konfliktu polsko-ukraińskiego 1918-1919, powstania wielkopolskiego 1918-1919, wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921 oraz trzech powstań śląskich z lat 1919-1921.
Oprócz tematyki polityczno-wojskowej w części poświęconej II RP omówione zostały także m.in.: populacja ówczesnej Polski, system partyjny, mniejszości narodowe i etniczne.
Centralne miejsce w publikacji zajmuje tematyka związana z II wojną światową. Sienkiewicz przybliża okoliczności wybuchu wojny na tle ówczesnej sytuacji międzynarodowej, po czym przechodzi do przedstawienia walk w trakcie kampanii 1939 r., z omówieniem istotnych dla przebiegu działań zbrojnych bitew (m.in. bitwy nad Bzurą).
W książce opisane zostało życie codzienne na ziemiach polskich podczas sowieckiej i niemieckiej okupacji, polityka okupacyjna wobec Żydów. Przedstawiono także istotne dla Polaków wydarzenia z czasów wojny m.in., Powstanie Warszawskie, zbrodnie katyńską i wołyńską, a także scharakteryzowano strukturę i działalność Polskiego Państwa Podziemnego. Dużą rolę w kształtowaniu "ducha polskości" w okresie okupacji odgrywało wojsko. Sienkiewicz opisał m.in. formowanie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Armii Polskiej w ZSRR.
Ostatnią część książki stanowi omówienie dziejów PRL, a więc czasu, gdy Polska - jak pisze Sienkiewicz - znajdowała się "pod sowieckim protektoratem". W tej części książki autor wyodrębnia kilka okresów: lata 1948-1956 nazwane "sowietyzacją", 1956-1968 - tzw. mała stabilizacja, lata 1971-1980 określone mianem "dekady nadziei".
Treść dotycząca okresu PRL koncentruje się wokół takich zagadnień jak m.in. instalowanie nowego systemu władzy, wystąpienia wolnościowe (w Poznaniu w 1956 r., w Warszawie w 1968 r., na Wybrzeżu w 1970 r., w Radomiu w 1976 r.), stan wojenny, rola Kościoła i Solidarności w upadku komunizmu.
"Eksperyment z komunizmem - prowadzony na żywym organizmie państwa i narodu - doprowadził pacjenta do stanu krytycznego. Trzeba było kuracji szokowej i lat rehabilitacji, by odsunąć ostatecznie zagrożenie" - podsumowuje polskie "doświadczenie z komunizmem" Sienkiewicz.
