Зянон Пазняк у Варшаве расказаў, як з 14 гадоў займаецца фатаграфіяй, а з 44-х — палітыкай

Фотаархіў Зянона Пазняка — каля 100 тыс. здымкаў, у т.л. помнікаў архітэктуры Мінска, — захоўваецца ў сталіцы Беларусі.

У будынку фонду «Беларускі дом у Варшаве» адкрыта выстаўка фатаграфій Зянона Пазняка «Мінск. Адлюстраванне часу».

Viktar Korbut

У будынку фонду «Беларускі дом у Варшаве» (ul. Kryniczna 6) адкрыта выстаўка фатаграфій аднаго з заснавальнікаў сучаснага беларускага нацыянальнага руху Зянона Пазняка — «Мінск. Адлюстраванне часу». Вядомы грамадскі і палітычны дзеяч рана праявіў сябе як выдатны фатограф — яшчэ ў канцы 1950-х гг.

Выстаўка фатаграфій Зянона Пазняка ў будынку фонду «Беларускі дом у Варшаве» — першая індывідуальная экспазіцыя яго твораў, як паведамляюць арганізатары вернісажа. Яна прымеркавана да 80-годдзя славутага беларускага дзеяча, які нарадзіўся 24 красавіка 1944 г. у в. Суботнікі сучаснага Іўеўскага раёна, на самай граніцы з Літвой.

На адкрыцці выстаўкі 28 красавіка Зянон Станіслававіч расказаў, як авалодаў мастацтвам фатаграфіі.

Зянон Пазняк: — У мяне ляжыць душа да дзвюх рэчаў, заняткаў: пісаць вершы і рабіць фатаграфі. Фатаграфіяй я пачаў займацца з 14 гадоў, з 1958 г. Я закончыў прыватныя фатаграфічныя курсы. Калі я вучыўся ў інстытуце, у мяне на шыі вісеў фотаапарат «Зенит-С». У мяне было натрэніравана вока.

...Аднойчы я ішоў каля мінскага цэнтральнага кніжнага магазіна. Спыніўся тралейбус, выйшлі людзі. Усе ў асноўным у шэрым і чорным адзенні, а сярод іх — высокая белая дзяўчына. Я толькі паспеў пстрыкнуць камерай — гэта толькі секунды.

Зянон Пазняк падзяліўся ўспамінамі пра гісторыю свайго першага фотаапарата.

Зянон Пазняк: — У маладосці, калі я жыў у Суботніках, я здымаў сваё асяроддзе: пахаванні, дзяўчат маладых... Маці купіла мне апарат. А я вырашыў адпрацаваць гэтыя грошы. Пад касцёлам фатаграфаваў людзей за 20 капеек. А потым здымаў архітэктуру, асабліва старыя гарады, здымаў людзей, пейзажы.

За многія гады фатаграфавання ў Зянона Пазняка сабраўся вялізарны архіў — фоталетапіс Беларусі другой паловы ХХ — пачатку ХХІ ст.

Зянон Пазняк: — У мяне маса негатываў: я не лічыў, але прыблізна 100 тыс. Я пачаў рабіць картатэку...

У Яна Булгака, які працаваў у 1910-1940-я гг., было 50 тыс. негатываў. За той жа перыяд, што і ў мяне — за 30 гадоў. У 1944 г. архіў Булгака згарэў у Вільні. Толькі частка ўцалела і пераехала разам з ім у Варшаву. Я думаю, тое самае будзе і са мной...

Дарэчы, у інтэрнэце кружыцца фатаграфія Максіма Танка з маці. Яна не падпісана. А гэта мая фатаграфія.

Прадстаўленыя цяпер у Варшаве фатаграфіі ўзяты з альбома Пазняка «Мінск», выдадзенага ў 1968 г. у выдавецтве «Беларусь» тыражом 20 тыс. экз. Гэта выданне — бібліяграфічная рэдкасць.

Зянон Пазняк: — Я здымаў стары Мінск, каб зафіксаваць старую архітэктуру, бо разумеў, што ўсё гэта будзе знішчана. Я ўдзельнічаў у дзейнасці Таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мы пісалі маскоўскаму начальству. Ішла вялікая барацьба, каб захаваць горад. Удалося захаваць — не ўсё, але частку. Таму што знішчылі частку Траецкага прадмесця, поўнасцю знішчылі Нямігу. Нават аднаго з нас, майго сябра Лявона Баразну, забілі. Таму што нішчылі нас пад корань — тое, што робіцца і цяпер. Але пачыналася гэта даўно.

Мінск я здымаў зімой, вясной і летам, днём і ноччу — тыя самыя сюжэты. Для рэстаўрацыі гэта неацэнны матэрыял. Многага (з адзнятага. — Рэд.) ужо няма. І ўсё гэта (фотаархіў. — Рэд.) там, у Мінску.

 У альбом «Мінск» увайшла толькі частка адзнятага матэрыялу. Выдавецтва патрабавала «хрушчоўскіх мікрараёнаў», як успамінае Пазняк. За адлюстраванне старой архітэктуры трэба было змагацца з цэнзурай. А ўсё вырашаў аддзел культуры ЦК КПБ — далёкія ад мастацтва і гісторыі людзі.

Альбом «Мінск» Зянона Пазняка можна было б перавыдаць. Можна было б выдаць новы альбом са здымкамі Пазняка — вядомымі і невядомымі. Я нават звяртаўся да Пазняка з такой ідэяй, але ён адказваў, што цяпер час на іншае.

Гэты асаблівы час у жыцці Зянона Станіслававіча пачаўся ў 1989 г., калі ён прыйшоў са сферы культуры і мастацтва ў вялікую палітыку. Праўда, тады ён не адклаў фотаапарат у шуфляду, аднак сам трапіў пад «прыцэл» рэпарцёраў і палітычных апанентаў.

Зянон Пазняк: — У актыўную палітыку, калі я ўжо ўплываў на працэсы, я ўступіў у 44 гады, калі адкрыў Курапаты. З таго часу ўсё пачалося: я ўступіў у жорсткую барацьбу і апынуўся пад агнём крытыкі, якая ідзе па сённяшні дзень.

Віктар Корбут

Слухайце аўдыё