25 сакавіка 2021 года Анджэя Пачобута затрымалі ў Гродне пасля ператрусу ў кватэры, а затым адвезлі ў мінскі ізалятар. З мая мінулага года Пачобут адбывае васьмігадовае зняволенне ў калоніі ў Наваполацку.
«Прайшло тры гады, як Анджэй за кратамі. Мы ўсе памятаем дзень, калі яго затрымалі і адвезлі ў Менск. Гэта быў пачатак гісторыі ягонага пераследу і т.зв Польскія справы», – заявіў Барыс Гарэцкі, намеснік старшыні ліквідаванай уладамі Беларускай асацыяцыі журналістаў (БАЖ).
Пачобута працяглы час трымалі пад вартай – спачатку ў Жодзіне і Мінску, а потым у Гродне, дзе пасля завяршэння «следства» яго чакаў «суд». Першае паседжанне адбылося 16 студзеня 2023 года, а прысуд быў вынесены 8 лютага 2023 года. Суддзя Дзмітрый Бубенчык, які зрабіў працэс закрытым, асудзіў Пачобута да васьмі гадоў калоніі ўзмоцненага рэжыму. Апеляцыя ў Вярхоўны суд была фармальнасцю – прысуд пакінулі ў сіле, бо «беларускія суды не памыляюцца».
Пачобут знаходзіцца за кратамі ўжо тры гады і з'яўляецца, як неаднаразова падкрэслівалі суразмоўцы PAP, «закладнікам рэжыму», «спецвязнем Лукашэнкі». Вядома, што перамовы наконт ягонага вызвалення вяліся – і, магчыма, працягваюцца – паміж Мінскам і Варшавай. Міністэрства замежных спраў Польшчы неаднаразова запэўнівала, што пастаянна прымае меры для вызвалення Пачобута.
Пасля абвяшчэння прысуду Польшча закрыла памежны пераход «Баброўнікі – Бераставіца», наўпрост заявіўшы, што адкрые яго пасля таго, як улады ў Мінску адмовяцца ад палітычнага пераследу Пачобута.
Аляксандр Лукашэнка даў зразумець, што ставіцца да вязня як да палітычнай разменнай манеты, напрыклад, публічна заявіўшы, што яго могуць абмяняць на беларускіх апазіцыянераў, якія зʼехалі з краіны, ратуючыся ад яго помсты.
Суд над Пачобутам, а таксама рэпрэсіі супраць польскіх арганізацыяў у Беларусі былі часткай канфрантацыйнай палітыкі краіны ў дачыненні да Польшчы, якая ўзмацнілася пасля хвалі масавых пратэстаў супраць фальсіфікацыі выбараў у 2020 годзе ў Беларусі, а потым – пасля таго, як Расія пачала вайну з Украіна. Польшча як тады, так і цяпер падаецца беларускімі ўладамі як адзін з галоўных ворагаў Беларусі, а таксама патэнцыйная крыніца пагрозы яе бяспецы.
«Анджэй фактычна знаходзіцца ў турме, таму што ён быў у Саюзе палякаў, абараняў правы меншасцяў і польскую пазіцыю. Яшчэ больш раззлавала ўладу тое, што ён быў журналістам і не саступіў ім дарогу», – кажа Гарэцкі.
Пачобут – гродзенскі актывіст і журналіст. Шмат гадоў супрацоўнічаў з польскімі СМІ, у тым ліку з «Gazeta Wyborcza» і TVP Polonia, асвятляючы сітуацыю ў Беларусі. За крытычныя выказванні пра ўрад Беларусі з 1994 году Лукашэнка быў арыштаваны і судзімы; у канчатковым выніку ён атрымаў умоўны тэрмін. Будучы актывістам непрызнанага беларускімі ўладамі і забароненага ў 2005 г. Саюза палякаў на Беларусі, Пачобут, аматар гісторыі, шмат часу прысвячаў, у тым ліку, даследуючы лёс палякаў у сённяшняй Беларусі.
На палітычным працэсе ўлады абвінавацілі грамадзяніна Беларусі, дзеяча польскай меншасці Пачобута ў «распальванні варожасці», а яго дзеянні па культываванні польскасці і публікацыі ў СМІ расцанілі як «рэабілітацыю нацызму». Пачобута таксама абвінавацілі ў закліках да дзеянняў на шкоду Беларусі.
Разам з Пачобутам у сакавіку 2021 году былі арыштаваныя старшыня забароненага ў Беларусі Саюзу палякаў Беларусі Анжаліка Борыс, сябры Саюзу Ірэна Бернацкая і Марыя Цішкоўская, актывістка нацыянальнай меншасці з Брэста Ганна Панішава.
Бернацкай, Цішкоўскай і Панішавай удалося пакінуць Беларусь у 2021 годзе дзякуючы намаганням польскіх уладаў. Аднак яны не маюць магчымасці вярнуцца ў краіну свайго грамадзянства.
Анжаліка Борыс выйшла з турмы і знаходзіцца ў Беларусі пасля таго, як у красавіку 2023 года стала вядома аб зняцці з яе абвінавачанняў.
Паводле наяўнай інфармацыі, Пачобуту прапаноўвалі прасіць Лукашэнку аб памілаванні, але той адмовіўся.
«Тры гады яго выпрабоўвалі, правяралі яго на трываласць, правяралі сямʼю. За кратамі ён фактычна адарваны ад інфармацыі. Практычна ўвесь час з моманту адпраўкі ў калонію ён знаходзіўся ў памяшканні камернага тыпу (ПКТ)», – паведаміла крыніца PAP.
«Гэта паказальныя рэпрэсіі. Магчыма, сэнс у тым, каб яго зламаць. Каб ён прызнаў сябе вінаватым або адмовіўся ад сваіх меркаванняў. Рэжым, безумоўна, хацеў бы, каб ён прасіў аб памілаванні», – лічыць Гарэцкі.
Як ён падкрэслівае, «Анджэй не толькі паляк». «Ён таксама беларус, журналіст. Ён шмат зрабіў для журналістыкі ў Беларусі і таму мы яго таксама памятаем», – падкрэслівае намеснік старшыні БАЖ.
PAP/вх