Multiartysta - Józef Szajna i jego teatr otwarty na eksperyment artystyczny

Był człowiekiem teatru, twórcą osobistej formuły teatru plastycznego, widzianego obrazem. Chociaż sam nie odrzucał słowa i tekstu, dawał pole aktorom do ekspresji - gestem i słowem. Jak pamiętamy Józefa Szajnę?

Józef Szajna - scenograf, reżyser teatralny, autor scenariuszy, teoretyk teatru, malarz, grafik. 

Foto: NAC

W swoim reportażu o Józefie Szajnie Agnieszka Berlińska przygląda się, jak artysta i reżyser najpierw w miejscu "zwykłego" Teatru Klasycznego powołał do istnienia otwarty na eksperyment artystyczny Teatr Studio, a potem doprowadził do powstania Centrum Sztuki, nowoczesnej, multiartystycznej instytucji, porównywanej z paryskim Centre Pompidou.

Posłuchaj

47:53 2024_12_18 19_10_24_PR2_OWZK.mp3 Multiartysta - Józef Szajna i jego teatr otwarty na eksperyment artystyczny (O wszystkim z kulturą? Dwójka)

 

Z Rzeszowa po teatry świata

Józef Szajna urodził się w Rzeszowie. Grafikę i scenografię studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. To tam współzakładał i prowadził Teatr Ludowy. Z początkiem lat 70. założył i prowadził w Warszawie Centrum Sztuki "Studio" - słynne teatr i galerię w północno-wschodnim alkierzu Pałacu Kultury, stojącym nieopodal wejścia głównego, naprzeciw siedziby Teatru Dramatycznego. Jednak miejscem licznych inscenizacji i wystaw były sceny całej Europy, a nawet świata.

Czytaj także:

• Listowne ślady po Zbigniewie Herbercie
• Jeden z najbardziej cenionych fotoreporterów europejskich. Chris Niedenthal w roli narratora
• Surrealizm ciągle żywy

Traumatyczny czas wojny 

Jednym z najważniejszych okresów życia Józefa Szajny były czasy II wojny światowej. Jako uczestnik ruchu oporu, działający w Związku Walki Zbrojnej, został aresztowany i osadzony w obozie KL Auschwitz. Dwukrotnie trafiał do komory śmierci. Później został przeniesiony do Buchenwaldu.

Obóz wywarł ogromny wpływ na jego twórczość. Jej częstymi wątkami czy finałami było przemijanie naznaczone zagładą i zniszczeniem. W wielu sztukach ukazywał kruchość życia ludzkiego. Jego scenografie zdawały się obrazować śmietniki, zbiory rzeczy do cna zużytych, wysłużonych. 

Kolaż i asamblaż

Józef Szajna upodobał sobie techniki kolażu i asamblażu, gdzie sztuka staje się trójwymiarowa, używa gotowych przedmiotów codziennego użytku, doklejonych do obrazu czy posklejanych ze sobą tworząc swoiste niejednorodne "płótno". Oprócz malarstwa, grafiki i scenografii, Szajna pisał także scenariusze swoich sztuk i następnie je reżyserował i zawsze były to sztuki wielu sezonów, a na widowni wielu było widzów, którzy przychodzili na nie kilka razy.

"Szajna. Szajnisko. Portret zakulisowy" autorstwa Agnieszki Berlińskiej

Reporterska opowieść o Szajnie i Studio składa się z rozmów przeprowadzonych z artystami, krytykami, widzami i uczestnikami życia kulturalnego Warszawy lat siedemdziesiątych. Wśród ponad kilkudziesięciu rozmówców Berlińskiej są znani aktorzy i aktorki, reżyserzy, postaci kultury i sztuki, krytycy oraz rodzina i współpracownicy Szajny (m.in.: Stanisław Brudny, Waldemar Dąbrowski, Irena Jun, Zygmunt Krauze, Lech Majewski, Helena Norowicz, Marian Opania, Łukasz Szajna, Józef Wieczorek), a także ci, którzy z różnych stron świata przyjechali do Polski, aby z bliska obserwować Szajnę przy pracy. 

***

Tytuł audycji: O wszystkim z kulturą

Prowadzenie: Katarzyna Sanocka

Gość: Agnieszka Berlińska (autorka książki "Szajna. Szajnisko. Portret zakulisowy") oraz Natalia Korczakowska (dyrektor artystyczna Teatru Studio)

Data emisji: 18.12.2024

Godz. emisji: 19.10

zch