Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny
Do walczących warszawiaków popłynęły pamiętne słowa, wypowiedziane przez spikera Polskiego Radia Zbigniewa Świętochowskiego:
- Halo, tu mówi "Błyskawica"! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie, na fali 32,8 oraz 52,1 m. Duch Warszawy jest wspaniały. Wspaniałe są kobiety Warszawy. Są wszędzie; na linii razem z żołnierzami lub jako sanitariuszki albo też łączniczki. Nawet dzieci ożywione są cudownym duchem męstwa. Pozdrawiamy wszystkich wolność miłujących ludzi świata! Żołnierzy Polski walczących we Włoszech i we Francji, polskich lotników i marynarzy.
Posłuchaj i zobacz:
Twórcą radiostacji był Antoni Zębik, ps. Biegły, krótkofalowiec, żołnierz Armii Krajowej.
67:57 rozmowa z antonim zębikiem___22033 kop_tr_0-0_115132355a31fbe5[00].mp3 Rozmowa Ireny Piłatowskiej z Antonim Zębikiem. Okoliczności zbudowania radiostacji "Błyskawica". (PR, 23.04.2004)
Dlaczego "Błyskawica"?
- Dlaczego nasza radiostacja, radiostacja AK została nazwana "Błyskawicą"? - mówił Jan Georgica, komendant radiostacji. - Wydaje się, że była to nazwa nieco egzaltowana, taka młodzieńcza, tymczasem było to uznanie, był to hołd złożony naszej Marynarce Wojennej. Wzięliśmy tę nazwę od znanego powszechnie polskiego okrętu Błyskawica.
- Radiostacja zaczęła powstawać na kilka miesięcy przed wybuchem powstania – powiedział historyk Grzegorz Mazur. - Tworzyli ją ludzie związani z Biurem Informacji i Propagandy AK. W tym Biurze powstał Wydział Propagandy. Na jego czele stanął Tadeusz Żenczykowski, który przed wojną był szefem propagandy Obozu Zjednoczenia Narodowego, posłem na Sejm z ramienia tej partii.
44:30 Historia Polskiego Radia - aud. Elizy Bojarskiej.mp3 Działalność powstańczej radiostacji Armii Krajowej "Błyskawica. Wspomnienia osób, które tworzyły rozgłośnię. Aud. Elizy Bojarskiej z cyklu "Historia Polskiego Radia". (PR, 19.03.1995)
Opóźniony start
Dlaczego radiostacja "Błyskawica" wystartowała z kilkudniowym opóźnieniem. O perypetiach związanych z jej uruchomieniem opowiadał w audycji Jan Georgica. Mówił o tym, jak trudno było w warunkach okupacyjnych zgromadzić tak duże ilości sprzętu, który początkowo był przechowywany w różnych skrytkach, rozrzuconych po mieście. O umówionej godzinie wszystko miało zostać dostarczone dwoma dorożkami na Stare Miasto.
- Na miejsce, w terminie dojechała tylko ta dorożka, którą ja jechałem – wspominał Jan Georgica. - Druga dorożka wypełniona odbiornikami radiowymi i dużą ilością sprzętu, została skierowana ul. Królewską do Nowego Światu i tam utknęła. Tą dorożką jechała moja kuzynka, starsza, słaba kobieta. Wyładowała to wszystko na Nowym Świecie. Pod ogniem, bardzo ofiarnie dotarła na miejsce zbiórki.
- Ja nie przywiozłem ze sobą radiostacji – kontynuował swą opowieść komendant "Błyskawicy". - Było umówione z moimi dowódcami, że stację dostarczy mój zastępca, Stefan Chojnacki, ale on poległ w pierwszej godzinie powstania.
Nowe adresy
Początkowo siedziba powstańczej radiostacji mieściła się w budynku PKO (Pocztowa Kasa Oszczędności) przy ul. Jasnej 9. 25 sierpnia 1944 r. została przeniesiona do kawiarni "Adria", przy ul. Moniuszki 10.
4 września trafiła do byłej ambasady ZSRR, przy ul. Poznańskiej 15, a następnie do Biblioteki Publicznej, przy ul. Koszykowej 26. - Słyszalność była dobra, bo to była moc ok. 200 Watów – stwierdził Jan Georgica.
Kłopoty z uruchomieniem "Błyskawicy" wynikały również z tego, że aparatura radiostacji przyjechała z Częstochowy do Warszawy zawilgocona. Trzeba ją było jakoś osuszyć, brakowało niektórych części. Uzyskano je z niemieckiej radiostacji zdobytej przy ul. Kredytowej, inne znaleziono w gmachu Poczty Głównej i dopiero 7 sierpnia na dachu gmachu PKO przy ul. Jasnej 9 rozpięto antenę i następnego dnia rozpoczęto próbne nadawanie programu, a wieczorem została wyemitowana pierwsza audycja.
- BBC pokwitowała odbiór, stwierdzając dobrą słyszalność tego programu – powiedział Grzegorz Mazur.
Radiowy zespół powstańczy
Kierownikiem zespołu powstańczej radiostacji był Stanisław Zadrożny, zastępcą – Zofia Rutkowska, która objęła kierownictwo nad wykonaniem programu. Audycje w języku angielskim prowadzili Jan Nowak-Jeziorański i pilot RAF-u John Ward. Pracę spikerów podjęli: Zbigniew Świętochowski, Stefan Sojecki, Zbigniew Jasiński, Jeremi Przybora i Mieczysław Ubysz. Dzienniki i reportaże prowadził Jacek Wołowski.
- Powstańczy program był przede wszystkim nastawiony na zagranicę – mówił historyk radia, Maciej Kwiatkowski. – Chodziło o to, by w świat poszedł komunikat, że to nie bandy walczą w Warszawie, ale normalne odziały wojskowe, bo przecież propaganda niemiecka głosiła, że to są niepokoje, a potem twierdzono, że walczą bandy, które robią to wbrew ludności.
Komentarze Edmunda Osmańczyka
Na antenie emitowany był program "Dzień walki" - codzienny komentarz Edmunda Osmańczyka, który jako Jan Gor donosił co dzieje się w walczącej Warszawie. - Mam wszystkie te teksty w moim pamiętniku, którego nie ogłosiłem i jeszcze nieprędko ogłoszę - stwierdził po latach Osmańczyk. Pod datą 21 września 1944 zanotował: "Warszawa wciąż jeszcze walczy. Przez 52 dni wołamy o pomoc dla żołnierzy i dla ludności cywilnej. Pomoc wciąż niewystarczająca, a ofiar coraz więcej".
- Ja słuchałem audycji radiostacji Błyskawica codziennie – wspominał Maciej Kwiatkowski. – Ten tekst wrył mi się w pamięć. Przypominam sobie ten dzień, to był tekst, w którym pan Edmund Osmańczyk powiedział o śmierci swego dziecka.
Spiker Jeremi Przybora
Jeremi Przybora wracał pamięcią do dni spędzonych w studiu powstańczej rozgłośni: - Nie były to pomieszczenia w jakiś sposób izolowane czy zabezpieczane – opowiadał współautor późniejszego "Kabaretu Starszych Panów". – Po prostu było się spikerem i dyżurowało, to wszystko. Dowodził wtedy nami dyr. Edmund Rudnicki. Trudno mu było powiedzieć: przepraszam, ale źle na mnie działają te detonacje, więc ja bym chciał zrezygnować. Nie do pomyślenia było coś takiego – stwierdził Przybora.
Ostatni komunikat
4 października, gdy Powstanie dobiegło końca nadany został ostatni, tym razem 10-minutowy komunikat, tej radiostacji.
07:03 Fragmenty audycji nadawanych przez powstańczą radisotację Błyskawica.mp3 Fragmenty audycji nadawanych przez powstańczą radiostację "Błyskawica"
- Wyłamałem się z rozkazu wygaszenia radiostacji zaraz po podpisaniu kapitulacji – powiedział Jan Georgica. – Pracowaliśmy do 4 października, informując świat o tym, co się działo w Warszawie, o gehennie ludności stolicy, o bestialstwie Niemców, o ogromnych zniszczeniach miasta.
im
