Historia

Edmund Biernacki. Niedoceniony ekspert od krwi i filozofii

Ostatnia aktualizacja: 29.12.2023 05:45
Ten wybitny lekarz jest twórcą badania umożliwiającego określenie szybkości opadania czerwonych krwinek w osoczu. Test ten - zwany odczynem Biernackiego, w skrócie OB - pozwala stwierdzić, czy w organizmie ludzkim rozwija się choroba. 29 grudnia mija 112. rocznica jego śmierci. 
Zdjęcie portretowe Edmunda Biernackiego z 1905 roku
Zdjęcie portretowe Edmunda Biernackiego z 1905 roku Foto: Polona/Domena publiczna

Wybitny uczeń

Edmund Faustyn Biernacki przyszedł na świat 19 listopada 1866 roku w Opocznie, znajdującym się wówczas w granicach zaboru rosyjskiego (ob. województwo łódzkie). Miał młodszego brata Wiktora – fizyka, pioniera badań z zakresu fal radiowych.

Po ukończeniu pierwszych etapów nauki, w 1884 roku rozpoczął studia lekarskie na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Od samego początku Biernacki wyróżniał się na tle swoich kolegów niezwykłą pracowitością i zaangażowaniem w prowadzenie badań naukowych – jeszcze w trakcie studiów opublikował kilka artykułów w polskich i niemieckich czasopismach medycznych. W 1888 roku uczelnia przyznała mu nawet nagrodę za rozprawę "Wpływ zgromadzonych pod skórą rozczynów solnych".

W 1889 roku Biernacki uzyskał dyplom lekarza i wkrótce potem wyjechał za granicę. Jako asystent odbywał staże w klinikach w niemieckim Heidelbergu i w Paryżu. Świetnie przygotowany, po powrocie do kraju został mianowany ordynatorem Kliniki Diagnostycznej Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

Odczyn Biernackiego

Przez kolejne lata Biernacki prowadził intensywne badania z zakresu m.in. neurologii, kardiochirurgii i chorób zakaźnych. Do końca lat 90. XIX opublikował ponad czterdzieści artykułów naukowych. Prawdziwie wybitna okazała się jednak jego praca z 1897 roku, poświęcona sedymentacji erytrocytów, czyli opadaniu czerwonych krwinek w niekrzepnącej krwi.

Jak tłumaczył hematolog prof. Grzegorz Basak na antenie Polskiego Radia, na początku lat 90. XIX Biernacki spostrzegł interesujące zjawisko. Gdy umieścił w probówkach próbki krwi żylnej (pobrane od różnych osób) i następnie rozcieńczył je cytrynianem sodu, odkrył, że znajdujące się w osoczu czerwone krwinki (erytrocyty) opadają z różną szybkości zależną od stanu ogólnego danego organizmu. Poczyniona przez Biernackiego obserwacja stała się później niezwykle ważna dla rozwoju diagnostyki medycznej – pomiar prędkości opadania krwinek pozwala bowiem ustalić, czy w ciele człowieka nie rozwija się jakaś choroba. Badanie – nazywane odczytem Biernackiego (OB) – jest wykorzystywane do dziś.

Posłuchaj
04:28 [CZWORKA]Zaklinacze czasu 4 sierpień 2018 sto wynalazków.mp3 Hematolog prof. Grzegorz Basak wyjaśnia, czym jest wskaźnik OB i dlaczego na świecie odczyn Biernackiego nazywany jest odczynem Westergrena. Audycja Ani Hardej i Jakuba Jamrozka "Zaklinacze czasu" z cyklu "100 na 100". (PR, 04.08.2019) 

Jak piszą lekarze prof. Andrzej Grzybowski i prof. Jarosław Sak w artykule "Setna rocznica śmierci Edmunda Biernackiego (1866-1911) — filozofa medycyny i wynalazcy metody pomiaru szybkości sedymentacji erytrocytów", rewolucyjne odkrycie badacza nie od razu zostało jednak docenione. Po śmierci Biernackiego polskie środowisko medyczne nie zadbało o utrwalenie jego osiągnięć. Z czasem więc praca lekarza została zapomniana. Z tego też powodu w zagranicznej literaturze fachowej za odkrywców sedymentacji krwi do tej pory uchodzą szwedzcy lekarze Robin Fåhræus i Alf Vilhelm Albertsson Westergren, którzy na początku XX wieku (nie wiedząc nic o pracach polskiego naukowca) również zaobserwowali zjawisko opadania czerwonych krwinek.

W samej Polsce wkład Biernackiego w rozwój diagnostyki medycznej został doceniony w latach 20. XX wieku - wtedy też wspomniane wyżej badanie zostało nazwane jego imieniem. 

Filozof

W 1897 roku Biernacki został ordynatorem warszawskiego Szpitala Wolskiego. Publikował kolejne prace naukowe, większość z nich poświęcona była filozofii medycyny. W 1899 roku ukazała się jego monografia "Istota i granice wiedzy lekarskiej", a w 1902 roku "Zasady poznania wiedzy lekarskiej". Dzieła Biernackiego nie zostały jednak ciepło przyjęte. Niektórzy badacze zarzucali mu, że nie powinien zajmować się tą tematyką, skoro nie ukończył studiów filozoficznych. 

W 1902 roku naukowiec wyjechał z Warszawy i osiadł we Lwowie, znajdującym się wówczas w granicach zaboru austriackiego. Jednym z najwybitniejszych dzieł Biernackiego z tamtego okresu jest praca "Zarys patologii krwi" (1908), uznawana za pierwszy polski podręcznik do hematologii (dziedzina medycyny zajmująca się układem krwiotwórczym i chorobami krwi).

Edmund Biernacki zmarł nagle w grudniu 1911 roku. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

jb

Podczas pracy korzystałam z artykułu prof. Andrzeja Grzybowskiego i prof. Jarosława Saka "Setna rocznica śmierci Edmunda Biernackiego (1866-1911) — filozofa medycyny i wynalazcy metody pomiaru szybkości sedymentacji erytrocytów", który ukazał się w 2011 roku na łamach pisma "Archiwum Historii i Filozofii Medycyny" (nr 74). 

Czytaj także

Alzheimer – od ponad 100 lat zagadka dla neurochirurgów

Ostatnia aktualizacja: 19.12.2022 05:35
107 lat temu, 19 grudnia 1915 roku, zmarł Alois Alzheimer, lekarz psychiatra, neuropatolog. Jako pierwszy sporządził raport pośmiertny z badania mózgu pacjentki, która cierpiała na zaburzenia pamięci, mowy i innych funkcji życiowych, stwierdzając u niej "rozległą przedstarczą atrofię mózgu", którą nazywa się oficjalnie do dziś chorobą Alzheimera.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ludwik Gąsiorowski. Lekarz nazywany ojcem polskiej medycyny

Ostatnia aktualizacja: 09.12.2023 05:35
Nie jest przesadą zdanie doktora Koehlera o Ludwiku Gąsiorowskim, iż był on jedną z najwybitniejszych postaci swoich czasów w Wielkopolsce. Nie jest również przesadnym stwierdzenie profesora Skobla, że Gąsiorowski może służyć za wzór lekarza.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kazimierz Funk w Google Doodle. 140. rocznica urodzin wybitnego polskiego uczonego

Ostatnia aktualizacja: 23.02.2024 05:35
23 lutego 1884 roku w Warszawie urodził się Kazimierz Funk – światowej sławy twórca nauki o witaminach, a także autor samego terminu "witamina".
rozwiń zwiń
Czytaj także

55. rocznica pierwszej próby przeszczepu serca w Polsce. Posłuchaj wspomnień lekarza, który przeprowadził operację

Ostatnia aktualizacja: 04.01.2024 05:47
Pionier polskiej kardiochirurgii prof. Jan Moll rok po pierwszym na świecie przeszczepie serca sam podjął próbę transplantacji tego narządu w Polsce. Próbę niestety nieudaną. Posłuchaj archiwalnej rozmowy z prof. Mollem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rewolucja pod szkiełkiem. Robert Koch i jego bakterie

Ostatnia aktualizacja: 27.05.2024 05:45
Zarazki wywołujące choroby? W XIX wieku większość lekarzy odrzucało taką możliwość. Bardziej atrakcyjna wydawała się teoria samorództwa sprzed 2200 lat. Ideę tę obalił Ludwik Pasteur, ale dopiero Robert Koch w naukowy sposób udowodnił chorobotwórczość niektórych drobnoustrojów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

35 lat temu Zbigniew Religa dokonał pierwszego udanego przeszczepu serca w Polsce

Ostatnia aktualizacja: 05.11.2020 12:00
To był zabieg ratujący życie, jedyna szansa dla Piotra Macury, któremu zawał zniszczył serce. Podjął się tego zabrzański zespół, wtedy jeszcze docenta, Zbigniewa Religi. To było dokładnie 35 lat temu.
rozwiń zwiń