Izabela, królowa Hiszpanii. Koronacja i małżeńskie spory

W grudniu 1474 roku 23-letnia Izabela została ogłoszona królową Kastylii i Leónu. Okoliczności tej koronacji były jednak skomplikowane – zwłaszcza że w uroczystościach nie uczestniczył mąż Izabeli, Ferdynand Aragoński.

Fragment współczesnego malowidła Carlosa Muñoz de Pablosa przedstawiający koronację Izabeli na królową Kastylii i Leónu, umieszczonego w alkazarze w Segowii

Foto: EAST NEWS/ALBUM

Wszystkie najważniejsze wydarzenia związane z przejęciem tronu Kastylii przez Izabelę rozegrały się w Segowii – starym grodzie położonym na północny zachód od Madrytu (stolicą Kastylii było jeszcze wówczas Toledo).

W Segowii, pięknie usytuowanej na wzgórzach, do dziś wyróżnia się alkazar – potężna twierdza, ulubiona rezydencja królewska Henryka IV, brata przyrodniego Izabeli, miejsce, w którym król umieścił swój skarbiec.

W mieście tym (współcześnie chętnie odwiedzanym przez turystów ze względu również na ogromny rzymski akwedukt i wspaniałą późnogotycką katedrę) doszło do spotkania Henryka IV z Izabelą. Rok później księżniczka Kastylii została ogłoszona tu królową.

Alakazar w Segowii, widok współczesny. Fot. Shutterstock

Pojednanie z przyrodnim bratem

Ślub Izabeli Kastylijskiej oburzył jej przyrodniego brata, ówczesnego króla Henryka IV, który sam chciał wybrać męża dla księżniczki.

Jednak bardzo zręczna gra dyplomatyczna Izabeli – podkreślającej na każdym kroku, że dopóki żyje Henryk, dopóty ona nie zamierza ubiegać się o kastylijską koronę – oraz sprzyjające polityczne okoliczności doprowadziły do oczekiwanego rezultatu. Królewskie rodzeństwo doszło do porozumienia.

Pozytywną rolę w tym procesie odegrał również Andrés de Cabrera, zaufany sługa króla Henryka IV, opiekujący się w Segowii królewskim skarbem. Co istotne, Cabrera był mężem najwierniejszej przyjaciółki Izabeli - Beatriz de Bobadilla, która rzecz jasna pośredniczyła w rokowaniach między małżonkiem a księżniczką.

Andrés de Cabrera – otrzymawszy od Izabeli zapewnienie, że za życia Henryka IV nie będzie rościła pretensji do tronu Kastylii – przyczynił się do tego, że księżniczka mogła przybyć do Segowii i spotkać z przyrodnim bratem.

W Boże Narodzenie 1473 roku mieszkańcy Segowii mogli zobaczyć razem - pogodzonych - Izabelę i Henryka. Na uroczystość zdążył również przybyć, przebywający wówczas w swojej ojczystej Aragonii, Ferdynand.

Wydarzenia w 1473 roku w Segowii mogły przypominać te z 1468 r., kiedy to po ogłoszeniu przez Henryka IV, że Izabela jest prawowitą następczynią tronu, wprowadził ją uroczyście segowiańskimi ulicami. Obraz "Manifestación del rey don Enrique IV de Castilla al pueblo segoviano" autorstwa Juana Garcíi Martíneza, 1862 r. Fot. Wikimedia/domena publiczna

Śmierć króla

Wielki przeciwnik Izabeli – przebiegły królewski doradca Juan de Pacheco – próbował jeszcze zawiązać spisek, który miałby na celu uwięzienie Izabeli, jej męża oraz Andrésa de Cabrery. Jednak plany te nie powiodły się.

Co więcej, kilka miesięcy później, w październiku 1474 roku, Juan de Pacheco zapadł na poważną chorobę i umarł. Śmierć ta zwiastowała inną, dla królestwa Kastylii i Leónu o wiele bardziej donioślejszą w skutkach.

12 grudnia 1474 roku (lub, wg innych źródeł, 11 grudnia) w Madrycie zmarł – już wcześniej zdradzający objawy wycieńczenia i chorób - król Henryk IV.

***

Czytaj także:

• Pedro i Inês. Makabryczny koniec romantycznej miłości

***

Nowa monarchini

Izabela postanowiła działać natychmiast. Z jednej strony była prawowitą następczynią tronu, księżniczką Asturii, z drugiej strony jednak nieprzychylne jej stronnictwa kastylijskiej szlachty (a wśród nich syn Juana de Pacheco) uważało, że to Joanna, córka Henryka IV, powinna przejąć władzę.

Nie można było zatem tracić ani chwili, zwłaszcza że okoliczności były sprzyjające: Izabela przebywała w bezpiecznej Segowii, w potężnej jej twierdzy, w której krył się również królewski skarbiec.

13 grudnia 1474 roku odbyła się, na polecenie Izabeli, uroczystość koronacyjna. Najpierw Segowia, a potem całe królestwo miały się dowiedzieć o nowej władczyni.

Na głównym placu miasta ustawiono prowizoryczny tron, na którym zasiadła – wśród okrzyków powitalnych przychylnego jej tłumu - Izabela. Przybyła tu w orszaku, w którym – co istotne – poprzedzający ją dworzanin niósł wniesiony ostrzem w niebo miecz, symbol monarszej władzy sądowniczej. Po uroczystościach na placu Izabela udała się do pobliskiego kościoła san Miguel - tam odbyła modły i złożyła swój nowy królewski proporzec.

Oficjalne wieści o koronacji zostały rozesłane po całym królestwie – nakazywano w nich oddanie posłuszeństwa władczyni. A wśród tych, którzy pospieszyli z okazaniem hołdu Izabeli, byli dwaj potężni kościelni przedstawiciele: kardynał Diego de Mendoza i arcybiskup Alfonso Carrillo.

Mąż Izabeli, Ferdynand, był w tym czasie w swoich rodzinnych stronach, pomagając ojcu Janowi II Aragońskiemu w walce z Francuzami. Kiedy doszły do niego wiadomości z Segowii, nie krył swojego niezadowolenia.

Dziś widok z głównego placu w Segowii zdominowany jest przez wielką późnogotycką, zbudowaną już po śmierci królowej Izabeli, katedrę. Fot. Shutterstock

Irytacje męża królowej

Izabela, ogłaszając się królową Kastylii i Leónu, nie pomijała Ferdynanda: dodawała, że to on jest jej "prawowitym małżonkiem". Ale na pierwszym miejscu, jako "właścicielkę korony", umieszczała siebie. I to najprawdopodobniej było źródłem rozgoryczenia dumnego Aragończyka. Ponoć Ferdynanda zirytowało również to, że Izabela nie poczekała na niego (po śmierci Henryka IV nie wysłała mu natychmiast listu!), tym samym święty symbol monarszej władzy, miecz wniesiony ku niebu, był prowadzony jedynie przed nią.

Nie bez znaczenia był tu fakt, że w królestwie Aragonii, z którego pochodził Ferdynand, obowiązywało tzw. prawo salickie (zresztą wzięte z Francji), które nie pozwalało kobiecie na samodzielne królewskie władanie. W Kastylii takiego prawa nie wprowadzono.

I mimo że - jak podkreślają historycy - gest koronacyjny Izabeli przebiegał zgodnie z warunkami umowy małżeńskiej zawartej przed ślubem w 1469 roku, relacje między dwojgiem młodych władców wyraźnie się ochłodziły.

Portret ślubny Izabeli i Ferdynanda, autor nieznany, XV w.

Ugoda z Segowii

Izabela, wykazująca się od wczesnej młodości wielką determinacją i odwagą, nieustannie walcząca o możliwość samostanowienia – z pewnością chciała zrobić wszystko, by w relacji z Ferdynandem nie stracić przynależnego jej równego statusu. Nigdy nie zgodziłaby się na rolę "żony króla". Dlatego, jak oceniają historycy, swoimi decyzjami od początku władania podkreślała, że zależy jej na współpanowaniu, na ustaleniu właściwych – z jej punktu widzenia - monarszych relacji. Wszak w planach było połączenie królestw Kastylii i Aragonii, gra była zatem o najwyższą stawkę, o potężną nową domenę, i o to, w jaki sposób będzie zarządzana.

Izabeli zależało na realizacji tych planów, ale i, po prostu, na jak najlepszych relacjach z mężem. Dlatego – gdy Ferdynand przybył w końcu, prawie miesiąc po koronacji, do Segowii – przywitała go po królewsku.

Lud Segowii z ulgą zobaczył, że małżonkowie okazują sobie przychylność. A Izabela i Ferdynand, by oprzeć przyszłe panowanie na jasnym i zadowalającym obie strony fundamencie, postanowili – przy pomocy doradców – spisać raz jeszcze zasady regulujące ich wspólne władanie.

Traktat "ugody z Segowii", Archivo General w Simancas. Fot. Wikimedia/domena publiczna

Tak powstała, podpisana 15 stycznia 1475 roku, "ugoda z Segowii". Powtarzała ona zapisy umowy przedmałżeńskiej z 1469 roku, jednak – co dla Ferdynanda było jedną ze spraw kluczowych – podkreślała, że król-małżonek będzie posiadał udział w sprawowaniu władzy sądowniczej w Kastylii. Ponadto imię Ferdynanda miało w dokumentach urzędowych poprzedzać imię Izabeli, jednak już godło Kastylii miało być w tych kontekstach umieszczane przed godłem Aragonii.

Według "ugody z Segowii" królewska para, będąc razem, rządzi wspólnie. Przebywając osobno, królewscy małżonkowie posiadają również te same prawa.

***

Czytaj także:

• Izabela, królowa Hiszpanii. Świat, w którym przyszło jej żyć
• Izabela, królowa Hiszpanii. Ślub, którego miało nie być

***

Wszystko to, by wypełniły się słowa (trudnej do przetłumaczenia) dewizy umieszczonej jeszcze w umowie z 1469 roku. Dewizy, która przyświecać miała, jak pokazała przyszłość, całemu panowaniu królów hiszpańskiej monarchii.

"Tanto monta, monta tanto, Isabel como Fernando". To, co Izabela, to i Ferdynand. To, co Ferdynand, to i Izabela.

jp

Źródła: Warren H. Carroll, "Izabela Katolicka. Królowa Hiszpanii", tł. Jerzy Morka, Warszawa 2007; Manuel Fernández Álvarez, "Izabela Katolicka", tł. Jacek Antkowiak, Warszawa 2012.