Historia

Stanisław Skwarczyński. Komendant Oleandrów

Ostatnia aktualizacja: 08.08.2023 05:48
Przebył wzorcową dla piłsudczyka drogę, której najjaśniejszym punktem była karta legionowa. Jako jeden z ostatnich świadków tamtych dni dzielił się – aż do swojej śmierci 42 lata temu, 8 sierpnia 1981 – barwnymi wspomnieniami z okresu formowania zalążków Wojska Polskiego. 
Stanisław Skwarczyński
Stanisław SkwarczyńskiFoto: Polskie Radio na podstawie zbiorów NAC (dp)

W młodości bliżej mu było do endeków niż socjalistów. Należał nawet do organizacji młodzieżowej o sympatiach narodowych. Początkiem zmiany poglądów było dla niego uczestnictwo w tajnym spotkaniu Organizacji Promień (wykład agitacyjny na spotkaniu wygłaszał wówczas student historii, późniejszy generał, Marian Kukiel). W kierunku lewicy niepodległościowej ewoluowały także poglądy jego młodszego brata, Adama, który po latach da się poznać jako jeden z głównych ideologów obozu piłsudczykowskiego.

PILSUDSKI_663x364_ss.jpg
Józef Piłsudski - zobacz serwis specjalny

W "Kadrówce" i Legionach 

Jeszcze przed ukończeniem studiów architektonicznych na Politechnice Lwowskiej Skwarczyński wstąpił do tajnego Związku Walki Czynnej, a następnie do Związku Strzeleckiego – kuźni kadr przyszłego wojska, które w wielkiej wojnie miało, zgodnie z zamysłem Józefa Piłsudskiego, przynieść Polsce niepodległość.

Podobnie jak wielu wychowanków tych organizacji, po wybuchu I wojny światowej zasilił szeregi Pierwszej Kompanii Kadrowej, a później Legionów Polskich.

- Staraliśmy się być żołnierzami, może nawet żołdakami. Uczucia ideowo-patriotyczne przechowywane były gdzieś głęboko, w tajnych, skrywanych nawet przed sobą samym, zakątkach duszy. Broń Boże, ujawniać je w patetycznym frazesie. Nawet nasze piosenki były beztroskie i często bezsensowne – tak Skwarczyński wspominał początki w "Kadrówce". 


Posłuchaj
14:08 Stanisław Skwarczyński 1.mp3 Wypowiedź gen. Stanisława Skwarczyńskiego na temat Związku Walki Czynnej oraz Związku Strzeleckiego i Pierwszej Kompanii Kadrowej. (RWE, 30.11.1972)

 

W innym nagraniu weteran przyznawał jednak, że niełatwo było skryć emocje związane z historyczną chwilą.  

- Wybuch wojny i świadomość roli, jaką mamy w niej odegrać my, strzelcy, rozbudziły we mnie ogromny zapał. Miałem wrażenie, że nasz zapał promieniuje i udziela się społeczeństwu ówczesnej Galicji - wspominał. 


Posłuchaj
13:41 Stanisław Skwarczyński 2.mp3 "Oleandry krakowskie w 1914 roku" - wspomnienia gen. Stanisława Skwarczyńskiego - jednego z ostatnich żyjących w chwili nagrania żołnierzy Pierwszej Kadrowej - dotyczące atmosfery panującej w drużynach strzeleckich w przededniu I wojny światowej. (RWE, 22.02.1973)

 

Początkowo nie trafił do służby frontowej. Przydzielono mu rolę żywieniowca i zaopatrzeniowca. Później służył jako komendant Oleandrów. Był świadkiem fenomenu zaciągu do Legionów, które już wówczas postrzegano jako zalążek Wojska Polskiego. Przyjmował do służby tak odległe sobie sylwetki jak Stefan Żeromski i Feliks Kon, późniejszy członek Polrewkomu, który z nadania bolszewików miał rządzić Polską po jej podboju.

pierwsza-kompania-kadrowa_663.jpg
Pierwsza Kompania Kadrowa - zalążek Wojska Polskiego

Ku niepodległości

Po kryzysie przysięgowym Skwarczyński został przymusowo wcielony do armii austriackiej, z której zdołał jednak zdezerterować. Objął wówczas komendę nad łódzkim okręgiem Polskiej Organizacji Wojskowej. W latach formowania się II Rzeczpospolitej brał udział w walkach z Ukraińcami o rodzinny Lwów.  Służył też w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Jego kariera nabrała tempa po przewrocie majowym, kiedy objął dowództwo 3 Dywizji Piechoty (1929), a rok później prestiżową funkcję dowódcy 1 Dywizji Piechoty Józefa Piłsudskiego. W tym samym roku został mianowany generałem. 

Na czele "Ozonu"

W 1938 roku przeszedł jako wojskowy w stan spoczynku. Razem z bratem, Adamem, należeli wówczas do politycznego kręgu Adama Koca, desygnowanego rok wcześniej przez Edwarda Rydza-Śmigłego na przywódcę Obozu Zjednoczenia Narodowego. Kierowanie  tzw. "Ozonem", który miał być z jednej strony politycznym zapleczem Śmigłego, z drugiej próbą zawarcia sojuszu między sanacją a środowiskami narodowymi, okazało się ponad siły schorowanego już wówczas Koca. Jego następcą został właśnie Skwarczyński, który do nowego ugrupowania miał zachęcić kombatantów.

"Choć w wojsku uchodził za intelektualistę, nie miał niezbędnego daru wymowy ani żadnego doświadczenia, a jak się rychło okazało, nie umiał też opanować zupełnie mu nieznanej dziedziny - działalności politycznej", oceniał prof. Paweł Wieczorkiewicz w "Historii politycznej Polski 1935-1945". Skwarczyńskiego zastąpił sanacyjny "młody wilk" Zygmunt Wenda.

Skwarczyński przemawia podczas zebrania "Ozonu". Fot.: NAC Skwarczyński przemawia podczas zebrania "Ozonu". Fot. NAC

II wojna światowa

W sierpniu 1939 roku został przywrócony do służby. Objął dowództwo Korpusu Interwencyjnego, którego pierwotnym zadaniem było (przy założeniu, że konflikt z Niemcami będzie miał charakter lokalny) wkroczenie do Gdańska. Początek września radykalnie zrewidował te plany. Korpus i Armia "Pomorze" znalazły się w szczypcach niemieckiej machiny wojennej. Na dodatek rozkaz Naczelnego Wodza nakazywał Skwarczyńskiemu wycofanie sił, a jemu samemu przedostanie się w rejon Warszawy, gdzie miał objąć Grupy Operacyjnej "Wyszków". W już i tak tragiczną sytuację wkradł się dodatkowy czynnik zamętu.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

W wojnie obronnej Skwarczyński zdążył jeszcze – w charakterze dowódcy autonomicznej południowej grupy Armii "Prusy" - wziąć udział w obronie środkowej Wisły. Jego siły zostały doszczętnie rozbite pod Iłżą. Dowódca nakazał żołnierzom przedarcie się małymi grupkami na wschód.

Epigon

Ewakuował się do Rumunii, gdzie został internowany. W 1941 roku władze rumuńskie przekazały go w ręce Niemców. Resztę wojny spędził w oflagu. Wyzwolony przez wojska alianckie zdecydował się pozostać na emigracji. Nie wstąpił jednak do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Stronił też od angażowania się w życie emigracyjne. Wyjątek stanowiły pogadanki i wystąpienia z okazji kolejnych rocznic wymarszu Kadrówki z Oleandrów.

bm

Czytaj także

Michał Tokarzewski-Karaszewicz

Ostatnia aktualizacja: 16.12.2010 12:49
Ur. 1893, zm. 1964. Generał Wojska Polskiego, wolnomularz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pierwsza Kompania Kadrowa – zalążek wojska polskiego

Ostatnia aktualizacja: 03.08.2023 05:40
"Żołnierze! Spotkał was ten zaszczyt, że pierwsi pójdziecie do Królestwa i przestąpicie granicę rosyjskiego zaboru, jako czołowa kolumna wojska polskiego, idącego walczyć za oswobodzenie ojczyzny" – pisał w rozkazie z 3 sierpnia 1914 Józef Piłsudski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stulecie Legionów Polskich

Ostatnia aktualizacja: 29.07.2014 12:30
3 sierpnia 1914 roku w krakowskich Oleandrach powstała Pierwsza Kompania Kadrowa, która potem zmieniła się w Legiony Polskie. Rozpoczynają się obchody stulecia Legionów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

104 lata temu Józef Piłsudski otrzymał stopień Marszałka Polski

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:55
19 marca 1920 roku na prośbę Ogólnej Komisji Weryfikacyjnej Józef Piłsudski przyjął stopień Pierwszego Marszałka Polski. Oficjalna uroczystość wręczenia buławy marszałkowskiej odbyła się dopiero po zwycięskiej wojnie polsko-bolszewickiej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lucjan Żeligowski - żołnierz, polityk, zdobywca Wilna

Ostatnia aktualizacja: 17.10.2023 05:50
17 października 1865 roku w Oszmianie urodził się Lucjan Żeligowski - żołnierz I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Zasłynął jednak buntem, który - na polecenie Józefa Piłsudskiego - wywołał w Wilnie w 1920 roku. Rewolta doprowadziła do powstania nowego państwa - Litwy Środkowej, a w konsekwencji do przyłączenia Wileńszczyzny do Polski. 
rozwiń zwiń