Historia

Dzierżyński - czerwony kat obalony

Ostatnia aktualizacja: 17.11.2023 05:45
- Feliks Dzierżyński uosabiał policję polityczną, więc cała nienawiść do niej skierowała się przeciwko niemu, przeciwko jego wizerunkom, przeciwko jego pomnikom. To, że można było podnieść rękę na ów symbol i tej ręki nikt nie odrąbał, oznaczało, że zmieniła się cała historyczna epoka - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz.
Demontaż pomnika Dzierżyńskiego w Warszawie.
Demontaż pomnika Dzierżyńskiego w Warszawie. Foto: PAP/Witold Rozmysłowicz

17 listopada 1989 roku zdemontowano pomnik Feliksa Dzierżyńskiego na placu Bankowym w Warszawie.

- Dla wielu ludzi dopiero ten moment symbolizował ostateczny upadek komunizmu – stwierdził historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz, gość audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku", nadanej w Polskim Radiu w czerwcu 1997 roku.

Posłuchaj
28:31 Feliks Dzierżyński - aud. Sławomira Szofa z cyklu Postacie XX w.mp3 O Feliksie Dzierżyńskim w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku" opowiada prof. Paweł Wieczorkiewicz. (PR, 22.06.1997)

Pomnik odsłaniano 20 lipca 1951 roku z wielką pompą i z udziałem najwyższych dostojników partyjnych i państwowych. Do zebranych na placu, który od tego dnia miał nosić imię rewolucjonisty, przemówił sekretarz KC PZPR, ówczesny wicepremier Aleksander Zawadzki:

- Towarzysze! W sercu stolicy Polski Ludowej na dawnym pl. Bankowym, z woli polskiej klasy robotniczej narodu polskiego wzniesiony został pomnik wielkiego Polaka. Przez całe dziesięciolecia burżuazja polska i międzynarodowa fałszowała prawdę o Feliksie Dzierżyńskim, fałszowała z nienawiścią, do jakiej zdolna jest tylko klasa skazana przez historię na zagładę. Jednocześnie w ciągu tych dziesięcioleci w szeregach polskiej i międzynarodowej klasy robotniczej rosła sława Feliksa Dzierżyńskiego i legenda o jego życiu i czynach – z entuzjazmem w głosie mówił Zawadzki.

I kontynuował:

- Feliksa Dzierżyńskiego cechował głęboki patriotyzm i przeniknięty szeroką, rewolucyjną perspektywą proletariacki internacjonalizm. Cechy te łączyły się w jego osobie z rewolucyjnym rozmachem, z bezgraniczną ofiarnością partyjnika-konspiratora, a jednocześnie płomiennego i natchnionego trybuna ludu. Był człowiekiem nieustraszonej odwagi, przenikniętej czujnością rewolucyjną, połączona ze szlachetną wiarą w człowieka Pracy. Oto cechy, dzięki którym Feliks Dzierżyński jest nam dziś tak bliski, drogi i zrozumiały - przemawiał Zawadzki.

Posłuchaj
22:23 Odsłonięcie pomnika F. Dzierżyńskiego 1951.mp3 Odsłonięcie pomnika Feliksa Dzierżyńskiego - transmisja z uroczystości nadana w Polskim Radiu. (PR, 20.07.1951) 

W archiwach zachowała się transmisja z tej uroczystości. Posłuchaj, jak relacjonowali to wydarzenie dziennikarze Polskiego Radia, którzy też nie szczędzili peanów zachwytu nad postacią wielkiego bohatera rewolucji. - W tej chwili prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bolesław Bierut dokonuje odsłonięcia pomnika. Spada płótno, odsłaniając statuę Feliksa Dzierżyńskiego, wielkiego patrioty, płomiennego rewolucjonisty i znów Feliks Dzierżyński jest razem z nami, w sercu naszego kraju, w Warszawie – słyszymy w relacji.

Pomnik był pomysłem rzeźbiarza Zbigniewa Dunajewskiego. Jego projekt zajął I miejsce w konkursie  jesienią 1950 roku. - Statua wielkiego Polaka i rewolucjonisty stoi na cokole obłożonym białym marmurem, na cokole 4 płaskorzeźby wyobrażające epizody z życia Feliksa Dzierżyńskiego – komentowali sprawozdawcy. - Feliks Dzierżyński będzie patrzeć na Warszawę, o której pisał z więzienia w marcu 1915 roku:

"Gdybym miał pisać o tym, czym żyję, to nie pisałbym ani o tyfusie, ani o kapuście i wszach, lecz o tęsknotach naszych. Sądzę, że Warszawa, która wszystkich nas pociąga ku sobie zbierze nas wszystkich w innych warunkach, w innym życiu".

Warszawiacy ten znienawidzony symbol z hukiem w 1989 roku obalili. Prof. Paweł Wieczorkiewicz przedstawił w audycji z cyklu "Postacie XX wieku" najważniejsze fakty z życia twórcy poprzedniczki NKWD, Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Czeka).

- Z punktu widzenia Lenina, Dzierżyński wyróżniał się dwoma cechami. Był fanatycznym ideowcem rewolucji i jako Polak nie miał żadnych osobistych, narodowych uprzedzeń przed tym, żeby unurzać Rosję we krwi i żeby eksterminować całe grupy społeczeństwa rosyjskiego - stwierdził historyk.

Posłuchaj, kim był człowiek, którego pomniki obalano z taką satysfakcją w Polsce i Rosji.

Czytaj także

Poprawki nanosił Stalin, ostateczną wersję opracował Bierut

Ostatnia aktualizacja: 22.07.2014 06:00
Dziś mijają 62 lata od uchwalenia Konstytucji PRL. Posłuchaj archiwalnych oraz współczesnych nagrań radiowych poświęconych temu fasadowemu dokumentowi.
rozwiń zwiń
Czytaj także

WiN. Walczyli z sowietyzacją Polski, zostali skazani na śmierć

Ostatnia aktualizacja: 03.02.2021 05:50
75 lat temu, 3 lutego 1947 roku, przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie zapadły wyroku w procesie IV Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN. Zapadło siedem wyroków śmierci.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Plan sześcioletni – propaganda komunistów

Ostatnia aktualizacja: 21.07.2023 05:30
Plan sześcioletni, jak mówił Bolesław Bierut, to program nie tylko gospodarczy, lecz równocześnie ideologiczny, polityczny, społeczno-ustrojowy. Plan, który stworzy mocne i niewzruszone podstawy nowego ustroju społecznego w Polsce – podstawy socjalizmu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Dekret Bieruta, czyli jak odebrać mieszkańcom Warszawę

Ostatnia aktualizacja: 26.10.2023 05:50
Jeden dokument wystarczył, by odebrać prywatnym właścicielom 95 procent stołecznych gruntów przedwojennej stolicy. Skutki tego procederu odczuwalne są do dziś.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Śmierć za zamach na pomnik Dzierżyńskiego - mały sabotaż czasu stanu wojennego

Ostatnia aktualizacja: 10.02.2024 05:50
10 lutego 1982 roku 16-letni Emil Barchański wraz z grupą uczniów stołecznych szkół średnich oblali farbą i podpalili pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie. Kilka miesięcy później, na początku czerwca, Barchański zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. 5 czerwca 1982 roku, odnaleziono zwłoki chłopca.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Śmierć Stalina – ulga dla świata i krokodyle łzy komunistów

Ostatnia aktualizacja: 05.03.2024 05:45
Józef Stalin zmarł 71 lat temu, 5 marca 1953 roku. Ludzie w wolnym świecie odetchnęli z ulgą. W krajach zniewolonych przez komunizm również, chociaż oficjalnie musieli zaakceptować ostatnie tchnienie kultu jednostki wykorzystane w propagandowej żałobie.
rozwiń zwiń