Historia

Z Małopolski na Mazowsze. O tym, jak Warszawa stała się stolicą Polski

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2024 05:55
18 marca 1596 roku król Polski Zygmunt III Waza zadecydował o przeniesieniu stolicy z Krakowa do Warszawy. Ponieważ postanowienie władcy nie zostało poparte żadnym aktem prawnym, przez kolejne stulecia małopolska aglomeracja wciąż pozostawała jednak oficjalnym miastem stołecznym Rzeczpospolitej. Warszawa natomiast była określana mianem "Miasta Rezydencjonalnego Jego Królewskiej Mości". 
Panorama Warszawy (fragm.) wykonana przez Nicolasa Perelle ok. 1696 roku
Panorama Warszawy (fragm.) wykonana przez Nicolasa Perelle ok. 1696 rokuFoto: Polona

Wizyty Zygmunta Augusta, wolne elekcje i sejmy walne

Na decyzję polskiego króla wpłynęły przede wszystkim względy praktyczne. Inkorporacja Mazowsza do Rzeczpospolitej, która została zatwierdzona 24 grudnia 1529 roku na sejmie walnym w Piotrkowie, zaowocowała rozwojem Warszawy. Na znaczeniu zyskał handel wiślany, który przyciągnął do miasta licznych kupców, rzemieślników oraz szlachtę wraz z ich kapitałem. Rosnący dobrobyt obywateli doprowadził do rozbudowy przyszłej polskiej stolicy - XVI wieku powstał m.in. barbakan (oryginalna budowla nie zachowała się do naszych czasów, obecnie możemy podziwiać jedynie jej powojenną rekonstrukcję).

zygmunt august 663.JPG
Zygmunt II August – ostatni Jagiellon na polskim tronie

Pod koniec stulecia Warszawa z małego, prowincjonalnego ośrodka miejskiego przeistoczyła się w jedno z ważniejszych centrów artystycznych i kulturalnych Rzeczpospolitej. W mieście coraz częściej i dłużej przebywał król Zygmunt August wraz ze swoim dworem, co podniosło rangę Warszawy. W 1569 roku natomiast zawarto unię lubelską, która doprowadziła do scalenia Litwy oraz Korony i utworzenia nowego państwa - Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Powołano do życia wspólny sejm walny, którego głównym miejscem obrad stała się właśnie Warszawa (co trzeci sejm miał się odbywać w Grodnie). Oba te elementy sprawiły, że do miasta zaczęło przyjeżdżać coraz więcej wybitnych przedstawicieli polskiej kultury, nauki i polityki - m.in. pisarz Jan Frycz Modrzewski czy historyk Stanisław Orzechowski.

Posłuchaj
14:20 warszawa stolica.mp3 Audycja Elizy Bojarskiej poświęcona wydarzeniom związanym z przeniesieniem stolicy Rzeczpospolitej do Warszawy. (PR, 03.09.1980) 

Warto podkreślić, że w okolicach Warszawy odbywały się także wolne elekcje – w 1573 roku we wsi Kamion (obecnie część Pragi Południe) powołano na polski tron Henryka Walezego, a dwa lata później na polu koło wsi Wielka Wola (obecnie jedna z dzielnic Warszawy) na nowego władcę Rzeczpospolitej wybrano Stefana Batorego.

Anna Jagiellonka i Batory 1200 dp.jpg
Elekcja 1575 roku. Stefan Batory i Anna Jagiellonka zasiadają na polskim tronie

Nieoficjalna polska stolica

Na przełomie XVI i XVII wieku Warszawa była więc już miastem o wysokiej randzie. Pod względem geograficznym była także dużo lepiej położona niż Kraków – z Mazowsza można szybciej dotrzeć na Litwę lub Pomorze niż z Małopolski. Bezpośredni wpływ na przeniesienie stolicy Rzeczpospolitej do Warszawy miał jednak wielki pożar, który dotknął zamek wawelski w 1595 roku. Niemal doszczętnie spłonęły wówczas m.in. królewskie apartamenty.

Decyzja o przeprowadzce została podjęta przez króla Zygmunta III Wazę wiosną 1596 roku. Ostatecznie władca wraz z rodziną i dworem zamieszkali jednak w mieście dopiero kilka lat później, gdy zakończyła się rozpoczęta w 1598 roku przebudowa Zamku Królewskiego.

Zygmunt III Waza 663.JPG
Zygmunt III Waza – król niefortunny

Co ciekawe, Zygmunt III Waza nie wydał żadnego aktu prawnego uznającego Warszawę za miasto stołeczne. Oficjalnie stolicą państwa wciąż pozostawał Kraków, tam też odbywały się niemal wszystkie koronacje i pogrzeby kolejnych polskich władców. Na Wawelu dalej przechowywano również insygnia królewskie.

Posłuchaj
24:43 hasło_ warszawa xvii wieku___pr iii 38619_tr_0-0_b2d16936[00].mp3 Audycja Wiesława Zychowicza z cyklu "Radiowa encyklopedia kultury" poświęcona XVII-wiecznym dziejom Warszawy. (PR, 13.09.1972)

I chociaż z biegiem lat Warszawa stopniowo przejmowała od Krakowa wszystkie funkcje dyplomatyczne i polityczne, stając się ostatecznie centrum polskiego państwa, aż do końca istnienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów funkcjonowała jedynie jako "Miasto Rezydencjonalne Jego Królewskiej Mości". Co ciekawe, zapis o stołeczności Warszawy znalazł się dopiero w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z 1952 roku


jb
 

Czytaj także

Canaletto młodszy - malarz Warszawy

Ostatnia aktualizacja: 30.01.2024 05:35
Urodzony we Włoszech Bernardo Bellotto zwany Canalettem młodszym, nie spodziewał się tego, że swoją karierę zawodową zwiąże z Warszawą. Na swych obrazach uwiecznił stolicę Polski w momencie jej rozkwitu w XVIII wieku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak zostać królową? Ludwika Maria Gonzaga i polski tron

Ostatnia aktualizacja: 18.08.2024 05:56
18 sierpnia 1611 roku urodziła się Ludwika Maria Gonzaga de Nevers. Była to kobieta pod wieloma względami nietypowa - pierwsza Francuzka na polskim tronie, żona dwóch polskich królów. Obok m.in. Bony Sforzy to jedna z tych królowych, które miały wpływ na rządy w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław IV. Jako "król okazał się wspaniałym wodzem"

Ostatnia aktualizacja: 20.05.2024 05:40
20 maja 1648 roku w Mereczu zmarł król Polski Władysław IV Waza. Był szanowanym i lubianym przez polską szlachtę władcą. Nie tylko odnosił wielkie sukcesy w działaniach wojennych, lecz także był szczodrym mecenasem sztuki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Epilepsja, zdrada i ser parmeński. Tragiczne losy Elżbiety Habsburżanki

Ostatnia aktualizacja: 15.06.2024 05:40
15 czerwca 1545 roku w Wilnie zmarła Elżbieta Habsburżanka – pierwsza żona króla Zygmunta II Augusta. Królowa spędziła na polskim dworze zaledwie dwa lata, podczas których musiała się zmierzyć z wieloma przykrościami - między innymi zdradą męża i nienawiścią teściowej. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Król Jan III Sobieski. Autor wiktorii wiedeńskiej

Ostatnia aktualizacja: 17.06.2024 05:58
17 czerwca 1696 roku w Wilanowie zmarł Jan III Sobieski. Król był autorem między innymi spektakularnego zwycięstwa z wojskami tureckimi podczas odsieczy wiedeńskiej. Należy do panteonu najwybitniejszych polskich wodzów i monarchów. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ze Lwowa do Wilanowa i Gdańska. Peregrynacje pomnika Jana III Sobieskiego

Ostatnia aktualizacja: 20.11.2023 05:50
Monument przedstawiający jednego z najsłynniejszych polskich królów odsłonięto we Lwowie 20 listopada 1898 roku. Tam pomnik stał do 1945 roku, następnie przez kilkanaście lat znajdował się w Warszawie. I chociaż już od ponad pół wieku można go podziwiać w Trójmieście, do dziś nie wiadomo, dlaczego monument trafił akurat na Pomorze. 
rozwiń zwiń