Długie i barwne życie księdza Jędrzeja Kitowicza
Dr Maria Czeppe (historyk) kreśli sylwetkę Jędrzeja Kitowicza. Urodził się w roku 1728, a księdzem został przed 50. rokiem życia. - Od młodości robił notatki, aż wreszcie postanowił sam dać świadectwo epoki i opracował dzieło, które nazwał "Pamiętnikami" lub "Historią Polski" - mówi w PR3. Pod koniec życia zredagował część od roku 1750 do czasów konfederacji Barskiej. Dalsza część pozostała w wersji brulionowej i była doprowadzona do 1798 roku. - Opublikowana została dopiero w naszych czasach - zaznacza.
Pamiętniki księdza J. Kitowicza do panowania Stanisława Poniatowskiego. T. 3
Historia składa się z krótkich opisów zdarzeń bądź ludzi, nakreślonych - w jej opinii - barwnym i wyrazistym językiem, bliskim mówionemu, pełnym współczesnych mu aluzji. Królowi Stanisławowi Augustowi zarzucał brak rycerskiego ducha i pokpiwał z braku męstwa. Badacze zarzucają opracowaniu, że w pamiętnikach jest wiele nieścisłości, napisane zostały też subiektywnie. - Dlatego nie należy w nich szukać weryfikacji faktów, a atmosfery zdarzeń. Mistrzowskich, choć subiektywnych sylwetek opisywanych postaci, czy realiów życia codziennego - mówiła. Natomiast sztandarowe dzieło, czyli "Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III" do dziś jest nieocenionym źródłem do badań historyczno-socjologicznych.
06:29 pamiętniki kitowicza___2258_01_iv_tr_0-0_07027559[00].mp3 "Pamiętniki Kitowicza" w audycji z cyklu "Kronika polska" (PRBis, 31.05.2001)
Wnioski księdza Kitowicza są aktualne również obecnie
Przemysław Nowakowski (reżyser, scenarzysta, historyk sztuki, znawca i miłośnik dawnej Polski) podkreślał, że Jędrzej Kitowicz swój talent do oglądania i opisywania świata dość wcześnie zaczął opisywać. Rozumie niechęć do rodziny Poniatowskich, a szczególnie króla Stanisława Augusta. - Miał do niego dużą awersję, a w końcu był świadkiem upadku Rzeczypospolitej - mówił. Kiedy czyta się dzieła Kitowicza, to widać w nich refleksję historyczną i socjologiczną. Porównuje Polskę z czasów, które opisuje i do czasów, w których żyje.
- To jest istotne i ciekawe również w kontekście tego, co jest polskie, a tego, co jest cudzoziemskie, czyli najczęściej francuskie albo niemieckie - podkreślał. Historyk zaznaczył, że chodzi o zmiany w stroju, zmiany tego, co się pije, czy tego co się je. Zwraca uwagę, że Kitowicz nie jest krytykiem tego co opisuje. Jest raczej obserwatorem, który często się czemuś dziwi, posługuje się ironią, czasami nawet ciętym dowcipem, ale rzadko mówi w sposób oczywisty, że coś jest złe.
Przemysław Nowakowski jest zdania, że wnioski Kitowicza są aktualne również obecnie. - Strasznie dużo z tych rzeczy, które opisuje, które dotyczą jego czasów, tego co było modne, nowe i zagraniczne, przypomina te przemiany obyczajowe, które wydarzyły się w Polsce przez lata 90-te i do 2010 roku i to, jak my na nie reagujemy - mówił Łukaszowi Modelskiemu.
″Dalej jeszcze panowie polscy, powracający z cudzych krajów przywieźli z sobą montkochów to jest: górnych (?) kucharzów. Ci, montkochowie nie mieli do siebie ciżby od miernych panów, mieścili się rzadko gdzie po najpryncypalniejszych kuchniach, gdyż to już był zbytek nad zbytkami. Montkoch brał na miesiąc dukatów 12, przyjmując służbę wymawiał sobie, żeby nie należał do wszystkiej roboty kuchennej, tylko, do tylu potraw, do wielu się zgodził, najwięcej do sześciu, i to dla samego pana, a gdy ten nie miał być u siebie na obiedzie, montkoch nie zajrzał do kuchni, choć w niej dla innych domowników albo familii pańskiej obiad gotowano, przysławszy do kuchni po swoją porcyą, siedział w domu, albo się spacerem bawił.
Potem montkochowi musiało być nagotowane wszystko pod ręką, co on miał gotować, tak, żeby nie miał więcej pracy, tylko włożyć w rondel, i z niego wyłożyć na półmisek, a potem umaczawszy palec w sosie i oblizawszy, powiedzieć: bon sos. Co też i kuchmistrzowie przy zastawianiu stołów robili, rekomendując jaką osobliwą potrawę, i naprawując do niej apetyt tym sposobem”
Z "Opisu obyczajów za panowania Augusta III"
"Opis obyczajów za panowania Augusta III" kreśli kompleksowo obraz życia codziennego i obyczaje różnych stanów w Polsce w połowie XVIII wieku za panowania Augusta III Sasa. Wykracza poza ówczesną konwencję opisywania historii jako dziejów władców i sławnych postaci. Jędrzej Kitowicz szczegółowo omawia kulturę materialną (ubiory, sprzęt, pojazdy, potrawy, broń) i zachowania (rodzinne, oficjalne, codziennie, świąteczne). Dzięki "Opisowi obyczajów..." Kitowicz bywa traktowany jako jeden z prekursorów polskiej etnografii.
"Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III" T. 1
- Osoba kucharza-artysty jest czymś, co jest bardzo współczesne, co się dzieje teraz - zauważył historyk nawiązując do powyższego fragmentu. Wskazał, że już za czasów Kitowicza kucharz zagraniczny, egzotyczny, górny, jak go nazwał, miał szczególną pozycję. Jednocześnie autor dzieła prowadzi refleksję historyczną, którą nałożył na proces ostatecznego rozpadania się pewnych obyczajowych i politycznych struktur starej Rzeczypospolitej. - Zaobserwował silne wchodzenie obyczaju cudzoziemskiego, obyczaju niemieckiego i tego, co później w XIX wieku stanie się normą - mówił.
29:50 jędrzej kitowicz___v2013000033_tr_0-0_070104d1[00].mp3 Jędrzej Kitowicz w audycji Łukasza Modelskiego "Droga przez mąkę" (PR2, 31.12.2012)
Opis przemian
Oprócz jedzenie i picia Jędrzej Kitowicz opisuje też przemiany, jakie zachodziły w stroju. Odnotował, że w pewnym momencie nastał obyczaj ubierania się po niemiecku, a decydowały o tym głównie panny. - Bo kiedy zjawiło się dwóch kawalerów, z których jeden był ubrany po polsku, a drugi po niemiecku, panny ku temu drugiemu się skłaniały - opowiada Przemysław Nowakowski. Jednym z powodów mogło być to, że ubrany po polsku musiał mieć wąsy.
"A jednej szklanki pili za koleją lub z jednego puchara nie brzydząc się kroplami napoju, które z wąsów jednego spadały w puchar podany drugiemu. Biała płeć nie miała nawet mierziączki przytykać swoich ust delikatnych do puchara w kole idącego po wąsach uszarganych. Jak zaś nastały kielichy szklane i kieliszki nastała zarazem obrzydliwość cudzej gęby. Kto spełnił kielich nim go drugiemu podał wytarł go czysto serwetą, dalej zaś za ochędustwem postępującym w górę przepłukiwano go po każdym pijącym wodą w kredensie. Kieliszki zaś małe do wina stawiano z osobna przed każdego, tudzież butelkę z winem i wodą i szklankę do niej przed każdą osobę". (Z "Opisu obyczajów za panowania Augusta III")
Przemysław Nowakowski zauważył, że w czasach opisywanych przez Kitowicza jedzono i pito w sposób wręcz niespotykany. - Nigdy wcześniej i nigdy później nie pito i nie jedzono w sposób tak agresywny - mówił. Zaznaczył, że do naszych czasów ostał się zwyczaj toastów, też opisany szczegółowo w dziele.
55:03 ojczyzna szlachecka___493_10_ii_tr_0-0_0701e751[00].mp3 "Ojczyzna szlachecka" w audycji "Sezon na Dwójkę" (PR2, 18.10.2010)
Doktor Anna Grześkowiak-Krwawicz (historyk) przypomina obraz sarmaty w literaturze nakreślony przez księdza Jędrzeja Kitowicza. Nawiązuje do opisywanych przez niego wyznań religijnych w Rzeczypospolitej szlacheckiej. W swym dziele ksiądz wymienia kilkanaście wyznań, jakie istniały w ówczesnej Polsce. Na pierwszym miejscu wiara rzymsko-katolicka, ale na kolejnych żydowska, karaimska, czy luterańska.
- Rzeczpospolita była chyba jedynym krajem w Europie, gdzie spotkały się trzy wielkie, monoteistyczne religie. U nas byli chrześcijanie, Żydzi i muzułmanie - zaznaczyła.
ag
