Historia

Konrad Krzyżanowski i jego tajemnicze portrety

Ostatnia aktualizacja: 15.02.2023 05:30
151 lat temu, 15 lutego 1872 roku, urodził się w Krzemieńczuku, pięknej miejscowości nad Dnieprem, położonej między Zaporożem i Kijowem, znany polski malarz wczesnego impresjonizmu, Konrad Krzyżanowski.
Przy fortepianie, fragment obrazu Konrada Krzyżanowskiego z 1904 r.
Przy fortepianie, fragment obrazu Konrada Krzyżanowskiego z 1904 r.Foto: Wikipedia/domena pubiczna

Znany był głownie ze swych, pełnych tajemniczości, portretów, które dla takiego właśnie wyrazu malował głównie przy sztucznym świetle, a jako kolorystyki używał ciemnych barw szarości i czerni. Drugim, niezwykle sugestywnym nurtem jego malarstwa były magiczne wprost pejzaże z powtarzającym się motywem chmur na niebie, gdzie ziemia stanowiła jedynie skrawek u dołu obrazu, na którym chmury grały główną rolę i przedstawiane były w co najmniej dziwnej kolorystyce (np. obraz pt. Chmury w Finlandii). Krzyżanowski był również znanym pedagogiem i wykładowcą malarstwa - głównie w swojej prywatnej szkole artystycznej w Warszawie.

Wykształcony głównie w szkołach rosyjskich, najpierw Kijowie, a później w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, przerwał tam studia. Wydalony po sporze z władzami uczelni wyjechał do Monachium, gdzie kontynuował studia w prywatnej szkole malarstwa Simona Hollósy’ego. W tym czasie podróżował też do mekki europejskiego malarstwa pejzażowego w Nagybánya na Węgrzech.

W 1900 roku, osiedlił się w Warszawie, wtopił się w środowisko malarskiej bohemy, ale i pisarstwa i poezji, gdzie poznał choćby Stanisława Przybyszewskiego czy Zenona Przesmyckiego. Został współpracownikiem czasopisma "Chimera". Wykładał również w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Liczne podróże na Wołyń, Polesie, do Kijowa, ale też do Paryża i Londynu znalazły swój wyraz w malowanych pejzażach.

Ten Wołyń dodatkowo zagrał w sercu artysty, bo w 1906 roku ożenił się ze swoją pochodzącą z Wołynia studentką Michaliną Piotruszewską. Później namalował jej liczne portrety, a szczególnie ulubionym motywem współgrającym z przedstawianą postacią stał się fortepian. W dziełach tych jednak najważniejszy dla malarza był kolor i to on tworzył swoisty wyraz obrazu. Nie inaczej było z pejzażami, gdzie przedstawiane w przedziwnej kolorystyce chmury tworzyły swoiste przedstawienie odgrywające się na niebie, zajmującym znaczącą część obrazu.

Konrad Krzyżanowski, fotografia z ok. 1915-1920 r. Źr. Wikipedia/domena publiczna Konrad Krzyżanowski, fotografia z ok. 1915-1920 r. Źr. Wikipedia/domena publiczna

Irena Kossowska, na łamach portalu Culture.pl, tak opisuje dwa nurty malarskie w twórczości Konrada Krzyżanowskiego: "Krzyżanowski, zaliczany do najwybitniejszych reprezentantów sztuki Młodej Polski, był twórcą oryginalnej, ekspresjonistycznej stylistyki malarskiej i znakomitym portrecistą. Głębia psychologicznej charakterystyki współgrała w malowanych przez artystę wizerunkach z darem chwytania zasadniczych rysów fizjonomicznych za pomocą paru szybkich, dynamicznych uderzeń pędzla sumarycznie oddających formy. Swobodny, niekiedy wręcz brawurowy sposób malowania opanował Krzyżanowski w środowisku malarzy petersburskich pozostających pod wpływem sztuki skandynawskiej".

W dalszej części odnosi się o malowanych z impresjonistyczną manierą pejzaży: "Ekspresjonistycznej deformacji ulegały w twórczości Krzyżanowskiego także motywy pejzażowe syntetycznie malowane szybkimi, szerokimi pociągnięciami pędzla, aluzyjnie tylko nawiązujące do form natury (Chmury, 1906; Widok Istebnej, 1906). Podobnie jak wielu polskich symbolistów artysta z zamiłowaniem konfrontował teatr nieba z wąskim skrawkiem ziemi lub morza (Chmury w Finlandii, 1908). W malowanych przez Krzyżanowskiego widokach wnętrz przestrzeń utraciła trójwymiarowość i statyczność by wraz z duktem pędzla rozciągać się i rozpływać na boki przeobrażając się w obraz "wnętrza duszy" (Pokój, 1902)".

O portretach dowiadujemy się ciekawych analiz wywodzących się z dwu okresów ich tworzenia. Kossowska wyszczególnia tu: "Portrety powstałe we wczesnym okresie jego twórczości noszą piętno dekadenckiego pesymizmu; wydobyte zamaszystymi smugami farby postacie ulegają w nich dematerializacji wtapiając się w abstrakcyjne tło (Portret rosyjskiej aktorki, 1897). Siła wyrazu koncentruje się w twarzach modeli, jakby nieobecnych, zasłuchanych i zapatrzonych w swój wewnętrzny świat (Portret Marii Krzymuskiej, ok. 1900)"

W dalszej części zauważa jednak zmienione już podejście do portretowanych postaci: "Portretowa formuła Krzyżanowskiego ewoluowała z czasem. Po 1903 artysta zaczął nadawać twarzom modeli cechy zmysłowości subtelnie różnicując modelunek karnacji (Portret Aliny z Bondych Glassowej, ok. 1903; Portret Janiny z Korsaków Dziekońskiej, 1908-1910); do kompozycji wprowadził też przedmioty, szkicowo potraktowane, lecz niekiedy decydujące o ekspresji obrazu (Narzeczona przy lampie, ok. 1905; Portret Romana Laskowskiego, 1905-1906)".

Znany i lubiany malarz zmarł w Warszawie pod koniec maja 1922 roku i pochowany został na warszawskich Powązkach. Wspomnijmy jego dzieła, których wiele można znaleźć w Internecie.

PP

Czytaj także

Józef Mehoffer. Malarz, który poszukiwał światła

Ostatnia aktualizacja: 08.07.2024 05:40
Józef Mehoffer jest obok Stanisława Wyspiańskiego jednym z czołowych twórców Młodej Polski. Związki między obydwoma artystami były bardzo silne, jednocześnie jednak równie wiele ich dzieli. Mehoffer - malarz, grafik i witrażysta zmarł 8 lipca 1946 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Stanisławski. "W nowatorski, wręcz fotograficzny sposób kadrował swoje obrazy"

Ostatnia aktualizacja: 06.01.2024 05:40
- Po pierwsze umiejętność odczytywania pejzażu, umiejętność dostrzeżenia pewnego fragmentu pejzażu, który w pewnym momencie mu się wydawał niesłychanie interesujący. Poprzez bardzo delikatne ale pewne siebie muśnięcie pędzla powstawało skończone dzieło sztuki – mówiła W Polskim Radiu krytyk sztuki Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska. 6 stycznia 1907 roku zmarł w Krakowie malarz Jan Stanisławski. Był wybitnym pejzażystą, reprezentantem polskiego modernizmu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ferdynand Ruszczyc. Pejzaż i symbol

Ostatnia aktualizacja: 30.10.2024 05:40
Ferdynand Ruszczyc, wybitny malarz i grafik okresu Młodej Polski, zmarł 30 października 1936 roku. Artysta wzbogacał poruszające pejzaże warstwą symboliczną. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Pankiewicz. Pierwszy polski impresjonista

Ostatnia aktualizacja: 04.07.2022 05:40
82 lata temu, 4 lipca 1940 roku we Francji, zmarł wybitny malarz Józef Pankiewicz. Był prekursorem impresjonizmu, symbolizmu i koloryzmu w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Włodzimierz Tetmajer. Malarz życia wiejskiego

Ostatnia aktualizacja: 26.12.2022 05:40
26 grudnia 1923 roku zmarł wybitny malarz Włodzimierz Tetmajer. Był przedstawicielem nurtu Młodej Polski, przyjacielem Lucjana Rydla i Stanisława Wyspiańskiego, bratem poety Kazimierza Przerwy-Tetmajera, działaczem politycznym i poetą.
rozwiń zwiń