Podczas wojny obronnej 1939 roku generał Władysław Anders był więźniem sowieckim, następnie twórcą i dowódcą Armii Polskiej w Związku Radzieckim, z której został wydzielony 2. Korpus Polski. Formacja ta wsławiła się walkami we Włoszech, między innymi o Monte Cassino. Od lutego do maja 1945 roku generał Anders pełnił obowiązki Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. Po wojnie pozostał na emigracji w Londynie. Komunistyczne władze pozbawiły go polskiego obywatelstwa i stopnia generała. Zmarł w 1970 roku.
Władysław Anders walczył w powstaniu wielkopolskim, później w wojnie polsko-bolszewickiej. Podczas kampanii wrześniowej trafił do niewoli sowieckiej. Po odmowie wstąpienia do Armii Czerwonej, spędził blisko 2 lata w więzieniach. Wyszedł w sierpniu 1941 roku na mocy układu Sikorski-Majski.
Został organizatorem i dowódcą Armii Polskiej w Związku Sowieckim, o czym dowiedział się w więzieniu na Łubiance. Rozmawiali z nim Ławrentij Beria, druga po Stalinie osoba w Rosji, i zastępca Berii - Wsiewołod Mierkułow.
Generał Władysław Anders utworzył armię złożoną z Polaków zwolnionych z sowieckich więzień i łagrów. Żołnierze ci weszli następnie w skład 2. Korpusu Polskiego na Bliskim Wschodzie, a potem walczyli do końca wojny we Włoszech. Wyzwolili dziesiątki miejscowości, w tym Ankonę i Bolonię, i przyczynili się do skrócenia czasu walk aliantów z Niemcami na froncie zachodnim.
Wspominając zwycięskie natarcie Polaków pod Monte Cassino w maju 1944 roku, które otworzyło aliantom drogę na Rzym, generał Anders mówił, że losy tej bitwy ważyły się do końca.
W 80. rocznicę sformowania Armii generała Władysława Andersa w 2021 roku we włoskim miasteczku Cassino uczczono pamięć generała. W uroczystości wzięli udział ostatni weterani 2. Korpusu Polskiego, władze i mieszkańcy Cassino.
Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk powiedział, że generał Anders był jednym z najwybitniejszych dowódców w dziejach polskiej wojskowości, który stworzył też niezwykłą armię.
2. Korpus Polski, którym generał Anders kierował w kampanii włoskiej, walczył z Niemcami w ramach 8. Armii Brytyjskiej. Jego najbardziej spektakularnym sukcesem było zdobycie w maju 1944 roku twierdzy Monte Cassino. Ale 2. Korpus prowadził też samodzielne operacje na froncie zachodnim, jak wyzwolenie Loreto, a potem Ankony. Polacy zajęli miasto i port nad Adriatykiem 18 lipca 1944 roku bez jednego wystrzału artyleryjskiego, ocalając tamtejszą ludność, a także dużą część infrastruktury.
Plan natarcia opracował generał Władysław Anders i jego sztab, któremu podporządkowane były jednostki brytyjskie oraz Włoski Korpus Wyzwolenia. Operacja powiodła się dzięki manewrowi, który pozwolił na utrzymywanie Niemców w niepewności co do właściwego kierunku uderzenia - wspominał w audycji Polskiego Radia w 1969 roku pułkownik Władysław Bobiński.
Generał Władysław Anders przez lata konsekwentnie domagał się ujawnienia prawdy o zbrodni katyńskiej. Jeszcze tworząc armię w ZSRR, prowadził poszukiwania polskich oficerów więzionych wcześniej w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, jak się później okazało - ofiar NKWD. Sowieci unikali odpowiedzi na pytania o zaginionych i utrudniali polskie działania.
Po wojnie na emigracji generał Anders nadal walczył z kłamstwem katyńskim, a także uczestniczył w kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach sowieckich. W 1959 roku apelował o ustalenie, co stało się z rodakami wywiezionymi kilka tysięcy kilometrów na Wschód.
Władysław Anders pozostał na uchodźstwie w Londynie. Komunistyczne władze pozbawiły go polskiego obywatelstwa i stopnia generała. Na emigracji cieszył się wielkim szacunkiem rodaków.
Mówił: "Nikt tak jak Polacy nie kocha swej ojczyzny." Był przeciwnikiem porządku jałtańskiego narzuconego ojczyźnie. Potępiał próby kompromisu z komunistami, co podkreślał w licznych wystąpieniach.
Generał Władysław Anders współorganizował Światowy Zjazd Polski Walczącej, związany z obchodami Millennium Chrztu, który odbył się w 1966 roku w Londynie. W przemówieniu radiowym do rodaków na emigracji i w kraju wyraził nadzieję na powrót demokratycznej i niepodległej Polski.
Z myślą o wolnej Polsce, publikując w 1949 roku wspomnienia wojenne, generał Władysław Anders zatytułował je "Bez ostatniego rozdziału".
Zmarł na emigracji 12 maja 1970 roku. Zgodnie z jego wolą, spoczął wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino we Włoszech, jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej. W 2011 roku została tam także pochowana wdowa po generale Irena Anders.
IAR/PP