Władysław Kopaliński - jeszcze za 100 lat będziemy korzystać z jego słowników

– To nie jest prawda, że moje mieszkanie składa się z szuflad. I nie jest również prawdą, że to, co ja mawiam w "Odpowiedziach z różnych szuflad" mieści się wyłącznie w mojej głowie – mówił Władysław Kopaliński.

Warszawa, 2006-10-26, Klub Księgarza. Wieczór promocyjny Władysława Kopalińskiego.

Foto: PAP/Andrzej Rybczyński

5 października 2007 roku zmarł Władysław Kopaliński, tłumacz, wydawca, felietonista, a nade wszystko wybitny leksykograf.

– Był postacią jedyną w swoim rodzaju, przedstawicielem formacji intelektualnej, która przynosi zaszczyt przedwojennym szkołom. Był człowiekiem, który w jakiejś mierze uzupełniał luki edukacyjne generacji powojennych niedouków – mówił o Władysławie Kopalińskim, krytyk literacki i eseista, Jan Gondowicz w audycji Iwony Malinowskiej nadanej krótko po śmierci autora popularnego "Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych".

"Odpowiedzi z różnych szuflad"

Sam Kopaliński, opowiadając o swojej pracy na antenie Polskiego Radia, stwierdzał lakonicznie: – To wszystko pochodzi od innych, mądrzejszych ode mnie ludzi. Sztuką jest umieć szukać właściwych źródeł. I dodawał: – Audycja "Odpowiedzi z różnych szuflad" w ogóle nie może korzystać z encyklopedii, bo odpowiedzi tam zawarte są przeciwieństwem radia. Tu potrzebna jest forma osobistej gawędy.

W Archiwum Polskiego Radia zachowała się pierwsza gawęda z cyklu "Odpowiedzi z różnych szuflad" z 21 listopada 1963 roku.

- Nie będzie ten program biurem informacyjnym – wyjaśniał słuchaczom zasady nowego programu Władysław Kopaliński. - Nie będzie podawał rozkładów jazdy pociągów ani adresów przedsiębiorstw usługowych, nie poinformuje, jaka jest powierzchnia stożka ściętego ani kto jest naszym konsulem w Rzymie. Nie będzie również konkurował z Małą Encyklopedią Powszechną, a tym bardziej z książką telefoniczną. Krótko mówiąc, nie będzie odpowiadać na każde zadane pytanie. Wybierze tylko te z nich, które mogą zainteresować szerszy ogół.

Posłuchaj

13:35 Pierwsza gawęda prof. Władysława Kopalińskiego.mp3 Dlaczego coś działa na kogoś jak czerwona płachta na byka? Kim był Lucyfer? Który król polski miał najwięcej żon? - 1. gawęda prof. Władysława Kopalińskiego z cyklu "Odpowiedzi z różnych szuflad". (PR, 21.11.1963)

 

Mistrz słowa

Lubili go słuchacze, cenili też czytelnicy. Przez wiele lat współpracował z "Życiem Warszawy". To właśnie na łamach tej gazety po raz pierwszy w maju 1959 roku użył słowa "nastolatki" w artykule pt. "Autentyczny widz".

– Felietonista zazwyczaj pisze o wszystkim – komentował drugi gość audycji Iwony Malinowskiej, historyk literatury prof. Jan Tomkowski. – On też pisał o różnych sprawach, o adaptacjach filmowych, o Ameryce, telewizji, o współczesnej polszczyźnie, czytelnictwie. Filozofią Kopalińskiego był oświeceniowy racjonalizm. Stąd tak bardzo cenił sobie Boya-Żeleńskiego i Słonimskiego.

Przeżycia wojenne

Przyszedł na świat 14 listopada 1907 w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Rozpoczął studia na anglistyce na Uniwersytecie Warszawskim, ale naukę przerwał i pomagał ojcu w prowadzeniu drukarni. W czasie II wojny światowej przebywał w stolicy, nie poszedł do getta, był żołnierzem organizacji PLAN. W czasie wojny stracił nieomal całą rodzinę. Tuż przed wybuchem powstania warszawskiego przedostał się do Lublina.

– Przechodził różne metamorfozy – mówił w audycji Jan Gondowicz. – Wykluczył całkowicie z naszych rozmów temat września 1939 roku i Powstania Warszawskiego. Na własnej skórze poznał, co to jest totalitaryzm.

Tłumacz i leksykograf

Władysław Kopaliński tłumaczył literaturę anglosaską, był autorem opracowań dzieł literatury klasycznej i współczesnej, ale powszechne uznanie zyskał jako leksykograf. – Traktował to czysto pozytywistycznie, jako swoją misję, jako zadanie spełniane nie dla sławy czy zarobku. Robił to z potrzeby serca – komentował Jan Gondowicz.

A sam Kopaliński mówił: – Moim głównym zajęciem jest leksykografia. I tak wędruję od jednej grubej książki do drugiej, od słownika do leksykonu, od leksykonu do księgi cytatów z polskiej literatury pięknej.

Książki do czytania

Posłuchaj

29:37 Od słowa do słowa.mp3 "Władysława Kopalińskiego od słowa do słowa" - aud. Iwony Malinowskiej z udziałem krytyka literackiego, eseisty Jana Gondowicza oraz historyka literatury Jana Tomkowskiego. (PR, 14.10.2007)

Był autorem m.in.: "Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych", "Słownika mitów i tradycji kultury", "Księgi cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku" (wspólnie z Pawłem Hertzem), "Leksykonu wątków miłosnych".

– Robił coś, z czym nie dawały sobie rady całe zespoły naukowe. Leksykony czy słowniki jego autorstwa są książkami do czytania, publikacjami, do których zagląda się z przyjemnością – stwierdził prof. Jan Tomkowski.

Władysław Kopaliński żył blisko 100 lat.

Posłuchaj archiwalnej audycji Iwony Malinowskiej pt. "Władysława Kopalińskiego od słowa do słowa".

bs