Portret Kościuszki i szabla z ormiańskimi ornamentami. Nowe nabytki Zamku Królewskiego

Dwa nowe eksponaty wzbogaciły kolekcję Muzeum na Zamku Królewskim w Warszawie. Oba mają charakter unikatowy. 

Nowe nabytki Zamku Królewskiego.

Foto: Zamek Królewski/mat.prasowe

Głownia zdobiona w warsztatach Ormian lwowskich

Szable na Zamku Królewskim. Fot.: Zamek Królewski/mat.prasowe

Wyrób, który trafił do zbiorów Zamku Królewskiego z prywatnej kolekcji rodziny Michalskich, od niedawna można podziwiać na stałej ekspozycji "Kolekcji Militariów" w Izdebce Wieży Grodzkiej. Głownia, wykuta najprawdopodobniej w końcu XVI wieku na terenach Turcji lub Persji, zdobiona jest efektownym ornamentem ze złota i kamieni półszlachetnych, powstałym zapewne już w XVII stuleciu w warsztatach Ormian lwowskich.

Delikatny element uzbrojenia o charakterze paradnym jest dziełem unikatowym ze względu na zamontowane w jego części przygrzbietowej trzy rowki z ołowianymi kulkami, które podczas zadawania cięć wpływały na odpowiednie wyważenie i prędkość oraz wzmacniały siłę ciosu. Takie egzemplarze stanowią rzadkość w zbiorach uzbrojenia wschodniego – zarówno w kolekcjach europejskich, jak i tureckich.

Głownia o długości 92 cm ma nieznaczną krzywiznę. Pośrodku została złamana, a następnie poddana zabiegom scalenia.

"W miejscu naprawy widać ubytki złota i kamieni, jednak nie umniejsza to walorów tego wspaniałego zabytku. Nie posiada on sygnatur ani na ostrzu, ani na trzpieniu, wygiętym charakterystycznie dla głowni wschodnich" informuje Zamek Królewski.

Analiza zdobień znajdujących się na płazie wewnętrznym głowni (awersie), wskazuje, iż zostały one wykonane najprawdopodobniej w warsztatach Ormian lwowskich. Delikatny złoty ornament w postaci floralnej został wkuty na całej długości płazu głowni i uzupełniony półszlachetnymi kamieniami, ustawionymi po trzy w rzędach. Wzdłuż tak misternie zdobionego elementu, w osi krzywizny, zostały zamontowane wspomniane wyżej trzy rowki
z kulkami ołowianymi, które podążają za ruchem głowni.

Płaz zewnętrzny (rewers) zabytku, dekorowany jest drobnymi złoceniami o charakterystyce roślinnej. W dolnej części zastawy widnieje wybita złotem Matka Boska z Dzieciątkiem. Przedstawienie to znajduje się pomiędzy dwoma gromnicami, bitymi srebrem bezpośrednio na głowni.

Motyw zdobniczy, znajdujący się na wewnętrznym płazie, charakterystyczny dla lwowskiej manufaktury, pojawia się chociażby na szabli orlej z końca XVII wieku, która znalazła się w zbrojowni Króla Jana III Sobieskiego, a od 1812 roku zdobiła zbrojownię Radziwiłłów w Nieświeżu, a następnie zbiory Ermitażu w Petersburgu. Szabla, rewindykowana z ZSRR w 1924 roku, aktualnie znajduje się w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu. Bardzo podobny charakter dekoracji posiada także szabla podarowana Tadeuszowi Kościuszce przez Ormian lwowskich, wykonana także w lwowskiej manufakturze. Jednak żaden z tych dwóch egzemplarzy nie posiada rowków z kulkami ołowianymi.

Portret Tadeusza Kościuszki wykonany przez Józefa Grassiego

Portret Tadeusza Kościuszki (1793 rok) wykonany przez Józefa Grassiego. Fot.: Zamek Królewski/mat. prasowe

Nabyty przez Zamek Królewski w Warszawie w grudniu 2020 r. wizerunek jest jednym z bardziej kameralnych przedstawień tego polskiego bohatera narodowego. "Bez wątpienia to dzieło bardzo wysokiej klasy artystycznej, jedno z cenniejszych rysunkowych poloników, jakie pojawiły się na polskim rynku sztuki w ostatnim dziesięcioleciu" wskazuje Zamek Królewski.

Na owalnym wizerunku autorstwa Józefa Grassiego – jednego z najwybitniejszych portrecistów europejskich przełomu XVIII i XIX w. Tadeusz Kościuszko ukazany jest w mundurze, na którym widnieją odznaczenia: Order Virtuti Millitari i Order Cyncynata.

"Subtelny rysunek postaci, ukazanej w popiersiu, wykonany został kredkami, przy zastosowaniu bardzo miękkiego modelunku, szczególnie widocznego w sposobie opracowania włosów i oczu. Przeważająca cześć kompozycji została narysowana czarną kredką. Lekkości dodają wykonane bielą światła oraz usta, delikatnie podkreślone czerwienią" można przeczytać w opisie dzieła.

Pod wizerunkiem, na passe-partout widnieje naniesiony ołówkiem napis: "Kostiusko I Dessiné aprés Nature le 2 août 1793". Na odwrocie portretu przymocowana jest kartka z notatką w języku francuskim, informująca o autorstwie Józefa Grassiego. To nie jedyne dzieło tego wybitnego artysty przedstawiające Kościuszkę – Grassi portretował Naczelnika parokrotnie.

W związku z faktem, że dzieło, które trafiło do zbiorów Zamku dzięki dotacji MKDNiS,  wykonane jest na bardzo wrażliwym materiale, nie będzie mogło być prezentowane stale. "Planujemy jednak jeszcze w tym roku udostępnić rysunek przez jakiś czas w Apartamencie księcia Józefa Poniatowskiego w pałacu Pod Blachą" informuje Zamek Królewski.

mat. prasowe/bm