Historia

Charlotte Brontë i "Dziwne losy Jane Eyre"

Ostatnia aktualizacja: 31.03.2024 05:40
31 marca 1855 roku w angielskim Haworth zmarła Charlotte Brontë, jedna z trzech utalentowanych literacko sióstr. Jej najbardziej znaną powieścią jest książka "Dziwne losy Jane Eyre", przedstawiająca zawiłe i często dramatyczne koleje losu tytułowej bohaterki. 
Charlotte Bront i jej rękopis
Charlotte Brontë i jej rękopisFoto: Polskie Radio/grafika na podstawie zasobów domeny publicznej

Pożar, szaleństwo i ślepota

Fabuła powieści kręci się wokół życia Jane Eyre – sieroty wychowywanej przez ciotkę. Dziewczyna została wysłana przez krewną na naukę do szkoły w Lowood, gdzie spędziła kolejne osiem lat - najpierw jako uczennica, a później nauczycielka. W końcu Jane zdecydowała się opuścić placówkę i zamieściła w prasie ogłoszenie z informacją, że poszukuje posady guwernantki. W ten sposób bohaterka trafiła do Thornfield Hall, należącego do pana Edwarda Fairfaxa Rochestera. Miała zająć się jego córką - Adèle.

Po kilku miesiącach Eyre zakochała się w swoim pracodawcy i wkrótce potem została jego narzeczoną. Do ślubu jednak nie dochodzi, ponieważ główna bohaterka dowiedziała się, że pierwsza żona Rochestera wciąż żyje i jest zamknięta w posiadłości na trzecim piętrze. Zrozpaczona Jane uciekła i znalazła schronienie u rodzeństwa Riversów, którzy okazują się jej dalekimi krewnymi. Po kilku miesiącach życia pod jednym dachem St. John Rivers zaproponował Eyre małżeństwo – ta jednak odmawia.

Pewnego dnia podczas modlitwy Jane usłyszała wzywający ją głos pana Rochestera, więc postanowiła powrócić do posiadłości. Na miejscu okazało się, że obłąkana żona gospodarza spaliła Thornfield Hall, a następnie popełniła samobójstwo. Sam Rochester w wyniku pożaru oślepł. Dzięki epilogowi czytelnik dowiaduje się, ze Eyre zdecydowała się poślubić swojego byłego pracodawcę i urodziła mu syna. 

Pisana pod kryptonimem

Powieść po raz pierwszy ukazała się drukiem w 1847 roku pod nazwą "Jane Eyre. Autobiografia". Charlotte Brontë nie opublikowała jednak książki pod swoim nazwiskiem, a przyjęła pseudonim "Currer Bell". Była to typowa praktyka w tamtych czasach.

– Ówczesne społeczeństwo uważało, że utwory pisane przez kobiety są lekkie i frywolne. A Charlotte znała swoją wartość i wyjątkowo zależało jej na tym, żeby jej literacki dorobek nie był postrzegany w ten sposób  tłumaczył Eryk Ostrowski na antenie Polskiego Radia.

Posłuchaj
20:38 siostry bronte.mp3 Historia sióstr Brontë kryje w sobie niejedną tajemnicę? Rozmowa Elżbiety Łukomskiej z Erykiem Ostrowskim (PR, 26.07.2013)

Trzytomowe dzieło odniosło wielki sukces wydawniczy. W dużej mierze był on spowodowany charyzmą i siłą głównej bohaterki, której nie załamują przeciwności losu i która nie boi się łamać norm społecznych. Zastosowana przez Brontë narracja pierwszoosobowa i częste zwroty do czytelników tworzą atmosferę pewnej poufności, bliskości między bohaterką a odbiorcą powieści.

Wydaje się, że pisarka w swojej książce zawarła elementy autobiograficzne – szkoła w Lowood to pierwowzór placówki, do której Charlotte uczęszczała za młodu. Wątek miłości do żonatego mężczyzny przypomina relację Brontë z Constantinem Hégerem, którego autorka poznała podczas swojego pobytu w Brukseli.

Na podstawie powieści w 1943 roku powstał film o tym samym tytule. Jego reżyserem był Robert Stevenson, a za scenariusz odpowiadał między innymi Aldous Huxley. W rolę Roberta Rochestera wcielił się wybitny Orson Welles, a Jane Eyre zagrała Joan Fontaine. 

Półsierota z literackim zacięciem

Charlotte Brontë przyszła na świat 21 kwietnia 1816 roku jako dziecko Patricka Brontë, anglikańskiego duchownego o irlandzkich korzeniach, i Marii Branwell. Miała cztery siostry: Marię, Elizabeth, Annę i Emily, a także brata Branwella. Cała jej rodzina miała zdolności artystyczne - ojciec wydał kilka tomików własnych wierszy, Emily i Anna pisały powieści, a Branwell był malarzem. 

Siostry Brontë pędzla ich brata, Branwella. Od lewej: Emily, Anne i Charlotte
Siostry Brontë pędzla ich brata, Branwella. Od lewej: Emily, Anne i Charlotte

Eryk Ostrowski, autor książki "Charlotte Brontë  i jej siostry śpiące" w audycji "Ćwiczenia z myślenia" opowiadał, że matka dziewczyny zmarła, gdy przyszła pisarka była jeszcze malutka. Wychowanie rodzeństwa spadło wówczas między innymi na Marię, najstarsze dziecko państwa Brontë.

 Gdy Maria zmarła na gruźlicę, jej rodzeństwo przeżyło straszny wstrząs. Szczególnie Charlotte i Branwell przez długie lata nie byli jeszcze w stanie się po tym szoku otrząsnąć  powiedział Eryk Ostrowski na antenie Polskiego Radia w 2013 roku.

Posłuchaj
37:11 Dwojka Cwiczenia z myslenia 25.11.2013.mp3 Eryk Ostrowski opowiada o losach i twórczości rodziny Brontë. Audycja Doroty Gacek i Witolda Malesy "Ćwiczenia z myślenia". (PR, 25.11.2013)

Charlotte już od najmłodszych lat przejawiała zacięcie literackie - wraz z bratem pisała opowiadania o mitycznej krainie Angrii, którą wspólnie wymyślili. 

Życie związane ze szkolnictwem 

Jej edukacja rozpoczęła się w 1824 roku, gdy dziewczyna została wysłana do szkoły w Cowan Bridge, przeznaczonej dla dzieci duchowieństwa. Nie był to szczęśliwy okres dla przyszłej autorki, dlatego z pewnością ulżyło jej, gdy już rok później musiała wrócić do domu, aby zająć się rodzeństwem. Dalszą naukę podjęła dopiero w 1831 roku, gdy zaczęła uczęszczać do szkoły panny Wooler w Roe Head. Tam poznała Ellen Nussey - swoją najlepszą przyjaciółkę.

Brontë nie nacieszyła się długo pobytem w nowym miejscu - już rok później ponownie musiała wrócić do domu. Jej związek z placówką w Roe Head nie został jednak zerwany – trzy lata później pisarka podjęła w szkole posadę nauczycielki. Praca nie była spełnieniem jej marzeń, lecz Brontë nie mogła z niej zrezygnować, ponieważ musiała zapewnić utrzymanie swojemu rodzeństwu. Jej jedyny brat w tym czasie nadużywał alkoholu i opium, a także zaciągał coraz to nowe długi, więc rodzina nie mogła liczyć na jego pomoc. 

W latach 40. XIX wieku Charlotte wraz z siostrą Emily postanowiły założyć szkołę. Z tego też powodu w 1842 roku wyjechały do Brukseli, aby poprawić swój francuski i niemiecki. Tam przebywały w szkole Constantina Hégera, z którym Charlotte bardzo się zaprzyjaźniła. Ich relacja zainspirowała pisarkę do stworzenia powieści "Villette", "Profesor", a wydaje się, że także "Jane Eyre". 

Plany związane z założeniem własnej placówki edukacyjnej nie doczekały się szczęśliwego rozwiązania. Pod koniec 1848 roku zmarł Branwell, a później Emily. Na początku 1849 roku za to ze światem pożegnała się Anna. Sama Charlotte wyszła za mąż za Arthura Bella Nichollsa, wikariusza w parafii jej ojca. Nie nacieszyła się jednak długo małżeństwem - zmarła już w 1855 roku. 

Podczas swojego krótkiego życia pisarka stworzyła pięć powieści, przy czym najstarsza jest "Profesor". Prócz wyżej wymienionych utworów Charlotte wydała również "Shirley" (1849), opisującą perypetie młodego przedsiębiorcy Roberta Moore'a. Już po śmierci Brontë ukazały się "Niedokończone opowieści", czyli zbiór czterech nieukończonych opowiadań pisarki. 

jb

Czytaj także

Autor czy autorka? Największa tajemnica "Wichrowych wzgórz"

Ostatnia aktualizacja: 04.07.2017 18:30
- Jeśli chodzi o autorstwo, trzeba trzymać się dowodów, a nie pragnień – podkreślał Eryk Ostrowski, poeta i historyk literatury, opowiadając o zagadkach słynnej powieści Emily Jane Brontë.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Henry James. Pisarz, który wchodził do ludzkiej głowy

Ostatnia aktualizacja: 28.02.2024 05:45
108 lat temu zmarł jeden z najwybitniejszych anglojęzycznych prozaików przełomu XIX i XX wieku. Henry James był mistrzem portretów psychologicznych. Tworzył na pograniczu kultur amerykańskiej i europejskiej oraz na styku literackiego realizmu i modernizmu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Anne Brontë. Najmłodsza siostra szokuje Anglików

Ostatnia aktualizacja: 28.05.2020 06:00
28 maja 1849 roku, przeżywszy zaledwie 29 lat, zmarła angielska pisarka Anne Brontë, siostra Charlotte i Emily, jedna z prekursorek literackiego feminizmu. Jej twórczość, zaliczana do klasyki angielskiej literatury, pozostała w cieniu dokonań rodzeństwa, choć kiedyś było o niej głośno za sprawą pewnej bezkompromisowej książki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Hobbit", czyli początek wielkiej czytelniczej przygody

Ostatnia aktualizacja: 21.09.2024 05:55
87 lat temu w brytyjskich księgarniach ukazało się pierwsze wydanie książki "Hobbit, czyli tam i z powrotem" Johna Ronalda Reuela Tolkiena. Obok trylogii "Władca Pierścieni" tego samego autora to jedna z najsłynniejszych powieści fantasy, dzieło kultowe, które spopularyzowało gatunek i utrwaliło jego czołowe miejsce w kulturze masowej XX i XXI wieku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Duma i uprzedzenie" Jane Austen. Arcydzieło pisarki, którą porównywano do Szekspira

Ostatnia aktualizacja: 28.01.2024 05:40
28 stycznia 1813 roku ukazała się drukiem "Duma i uprzedzenie" autorstwa Jane Austen. Jest to najpopularniejsza powieść angielskiej pisarki, po którą chętnie sięgają również współcześni czytelnicy. Historia panien Bennet, ich pierwszych zauroczeń i miłosnych zawodów doczekała się wielu tłumaczeń i dwóch filmowych adaptacji. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rosja nigdy się nie zmieni. Joseph Conrad pisał o tym sto lat temu

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 05:57
– W maju 2014 roku w "Le Monde" był duży artykuł o sytuacji na Ukrainie i Joseph Conrad podany był tam jako klucz do zrozumienia duszy rosyjskiej – mówił w Polskim Radiu prof. Zdzisław Najder dwa miesiące po zbrojnej aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku.
rozwiń zwiń