"Pan Samochodzik i templariusze". Tajemnice historii i inspiracje do poszukiwań

51 lat temu, 20 lutego 1972 roku, miała miejsce premiera telewizyjnego serialu "Pan samochodzik i templariusze", zrealizowanego na podstawie znanej i lubianej powieści Zbigniewa Nienackiego pod tym samym tytułem.

Okładka książki Zbigniewa Nienackiego "Pan Samochodzik i templariusze"

Foto: FoKa / Forum

Serial o Panu Samochodziku popularnością konkurował z takim hitami, jak "Stawka większa niż życie" czy "Czterej pancerni i pies". Sytuowano go również na tle innych młodzieżowych i familijnych seriali lat 70. XX w. - "Wakacji z duchami" czy "Podróży za jeden uśmiech". W opowieści o Panu Samochodziku jednak oprócz wartkiej i tajemniczej fabuły, świetnej obsady i komediowych scenek młody widz dostawał wiele ciekawych historycznych faktów. Byli nawet i tacy, którzy - zachęceni filmem – ruszali w Polskę w poszukiwaniu skarbów z przeszłości.

Pisarz i jego kontynuatorzy

"Pan Samochodzik i templariusze" z miejsca zyskał ogromne grono wielbicieli - głównie młodych ludzi. Zarówno tych, którzy mieli związki z harcerstwem, jak i tych, którzy nigdy do niego nie wstąpili. Wśród fanów serii byli i ci, którzy nie przeczytali wydanej w 1966 roku książki będącej podstawą scenariusza. To dopiero świetnie zrealizowany serial, z gwiazdorską obsadą i zabawnymi scenami, zachęcił młodzież do sięgnięcia po pierwowzór filmu i po inne książki tego autora. Był nim Zbigniew Nienacki, kojarzony wówczas z nurtem literatury dla młodzieży.

Zbigniew Nienacki pisał o swoim bohaterze od 1957 roku aż do końca życia. Ostatnie dwie części o Panu Samochodziku ukazały się w 1997 roku, kilka lat po śmierci autora (zostały ukończone przez innego pisarza).

Spod pióra Nienackiego wyszło 12 powieści o Panu Samochodziku. Rynek jednak był nienasycony, a wydawcy widzieli realne korzyści płynące z kontynuacji serii. Dlatego też zaangażowano kolejnych twórców. Tych nowych pisarzy pochłoniętych historiami Pana Samochodzika było aż 20 – niektórzy napisali nawet po kilkanaście powieści. W sumie powstało 139 książek.

Tomasz NN i jego samochód

Kim był Pan Samochodzik i dlaczego stał się tak popularny? Niewątpliwie była to postać bardzo intrygująca (poza tym w jakiejś mierze czerpała z biografii samego pisarza).

W jakże odmiennej od naszej rzeczywistości lat 60. i 70. XX w. (brak rozwiniętego rynku wydawniczego, brak alternatywnych, wobec tych oficjalnych, środków masowego przekazu) nagle pojawił się on. Tajemniczy Tomasz NN, którego głównym zadaniem zdawało się być poszukiwanie przygód.

Robił to przy użyciu niesamowitego samochodu z okresu II wojny światowej - VW typ 166 Schwimmwagen. Samochód ten był typową wojskową amfibią, poruszającą się po lądzie i pływającą w wodzie (w filmie wykorzystano dwa takie modele - jeden z nich zatonął w jeziorze podczas zdjęć).

To właśnie od tego intrygującego środka lokomocji wszyscy nazywali Tomasza Panem Samochodzikiem - gdzie się w nim nie pokazał, każdy wiedział, że to on. Dodatkowo serialowy Pan Samochodzik poszukiwał mitycznego, ogromnego skarbu templariuszy. Co więcej, robił to na wyścigi z innymi grupami poszukiwaczy, wśród których znajdowali się ludzie dziwni, egzotyczni, śmieszni (oczywiście pojawiła się też i piękna Karen). Zresztą, sam termin "templariusze" urzekał magią swojej tajemniczości i nieodkrytej historii.

Przepis na sukces

Panu Samochodzikowi pomagali trzej harcerze: "Sokole Oko", "Doktorek" i "Długi Ozór", młodzi ludzie pełni zabawnych pomysłów, skorzy do każdej psoty, ale też otwarci na poznawanie nowego, próbujący rozwiązywać różne historyczne zagadki.

W "Panu Samochodziku i templariuszach" młoda widownia, a wcześniej młodzi czytelnicy, mogli się naprawdę zakochać (dzisiaj zapewne film dostawałby miliony "lajków"). Tym bardziej, że w obsadzie znalazł się Stanisław Mikulski, grający Tomasza NN – aktor znany i uwielbiany choćby jako kapitan Kloss ze "Stawki większej niż życie".

Rzeczywistość autora tych powieści, Zbigniewa Nienackiego, nie była jednak tak piękna i barwna. Niektóre swoje biograficzne informacje zaszył w głównym bohaterze: Tomasz to drugie imię autora, a NN kojarzone jest z prawdziwym nazwiskiem i pseudonimem pisarza – Nowicki-Nienacki. Wielu czytelników widziało też w skrócie NN odwołanie do łacińskiego "nomen nescio", które w dokumentach oznacza osobę nieznaną.

Ciemne tło PRL-u

Pan Samochodzik był urzędnikiem państwowym. Pracował jako detektyw znający się prawie na wszystkim, a miał za zadanie wyłapywać wszelkich handlarzy sztuką. Ściślej zaś: osoby trudniące się kradzieżą, przemytem bądź fałszerstwem.

Był absolutnie posłuszny władzy komunistycznej, współpracował z Milicją Obywatelską, a nawet wstąpił do ORMO. W filmie elementy te zostały zgrabnie ukryte, natomiast w wielu powieściach serii pojawiają się zauważalnie.

Taki życiorys tytułowego bohatera powieściowej serii miał wiele wspólnego z biografią autora. Nowicki-Nienacki kochał władzę komunistyczną, należał do PZPR, był absolutnym zwolennikiem generała Jaruzelskiego i WRON, należał do ORMO, także w stanie wojennym do PRON, a w swoich artykułach często krytykował "Solidarność". Chwalił się też, że po wojnie, wraz z UB, zwalczał żołnierzy niezłomnych. W późniejszych latach był kontaktem operacyjnym SB pod pseudonimem "Eremita". Jako literat zasłynął także powieściami pornograficznymi, co dało mu przydomek "naczelnego pornografa partii".

***

Czytaj także:

• Pan Samochodzik. Idol dzieciństwa twoich rodziców
• Pan Samochodzik niczym James Bond

***

Niezależnie od negatywnej oceny życia i wyborów Zbigniewa Nienackiego, niezależnie od tego, co byśmy w nim dzisiaj potępili, cykl powieści stworzony przez niego był i jest niewątpliwym przepisem na wydawniczy i czytelniczy sukces. Dość powiedzieć, że od 2013 roku odbywa się konkurs na najlepszą Samochodzikową Książkę Roku.

A co takiego pamiętamy z tamtych lat, kiedy serial ściągał tłumy przed telewizory, a podwórka i boiska pustoszały? Może ten samochód-amfibię, trzech psotnych harcerzy, tajemniczego Tomasza i piękną Karen. No i obietnicę skarbu, a jak mawiał tytułowy bohater: "Tam skarb twój, gdzie serce twoje".

PP