Hejnał mariacki. Najstarsza na świecie cykliczna audycja radiowa

- Jest to jakaś niesłychanie urocza melodia. Powtarzający się motyw z tym nagłym urwaniem ma w sobie coś, co w jakiejś mierze symbolizuje całą Polskę - mówił architekt prof. Wiktor Zin.

Trębacz Zygmunt Rozum gra hejnał mariacki podczas uroczystości Święta Hejnału Mariackiego (Kraków, 3.07.2006). foto: PAP/Jacek Bednarczyk

Posłuchaj

02:24 hejnał mariacki___pz 10690.mp3 "Historia hejnału mariackiego oraz legenda z nim związana", gościem audycji Polskiego Radia był prof. Wiktor Zin.

19:00 hejnał z wieży___6212.mp3 Reportaż z krakowskiej wieży mariackiej o hejnale, sposobach jego nadawania, pracy trębacza i akustyce wieży. (PR, 25.05.1972)

 

16 kwietnia 1927 roku Polskie Radio po raz pierwszy transmitowało w południe hejnał mariacki z Krakowa.

- To jest najstarsza cykliczna radiowa audycja na świecie, od 1927 roku z przerwą tylko na czas okupacji – mówił z Krakowa dziennikarz Witold Ślusarski. Aż do II wojny światowej hejnał był nadawany dwa razy na dobę.

Nieznane pochodzenie

O początkach hejnału z wieży mariackiej w Krakowie nie wiemy nic. Na zasadnicze pytania: kto, gdzie, kiedy? - nie umiemy odpowiedzieć. Nie wiemy, kto skomponował melodię hejnału, gdzie się to stało, w którym roku, a nawet w którym wieku.

Możemy się tylko domyślać, że jego kompozytor był mieszkańcem Krakowa. Jeśli chodzi o czas powstania, to wiadomo tyle, że melodia hejnału jest bardzo stara, jeszcze średniowieczna, grano ją w Krakowie niemal od zawsze.

- Istnieje dokument, na podstawie którego możemy już na pewno powiedzieć, że hejnał rozlegał się z wieży mariackiej na sto lat przed odkryciem Ameryki – mówił Marek Celt, dziennikarz Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Strażnik na wieży

W rachunkach miasta Krakowa z 1392 roku znaleźć można wydatek ośmiu groszy tygodniowo na strażnika na wieży mariackiej z dodatkiem pół grosza na trębaczy. Wieża mariacka oznacza tu wyższą z dwóch wież kościoła Najświętszej Maryi Panny, tę uwieńczoną koroną. Określano ją w aktach miejskich jako turris excubiarum - wieżę straży, budzielną lub jeszcze krócej hejnalicę.

Słowo hejnał pochodzi z języka węgierskiego i oznacza świt, jutrzenkę, pobudkę.
Dawniej zadaniem strażników było granie hejnału o świcie i drugi raz o zmroku dla wskazania pachołkom grodzkim pory otwarcia i zamknięcia bram miasta. Oprócz tego strażnik trąbił na alarm w wypadku pożaru oraz w czasie wojny, gdy nieprzyjaciel podchodził pod mury Krakowa. Dopiero w późniejszych czasach nastał zwyczaj grania hejnału co godzinę na cztery strony świata.

Urwane zakończenie

Z hejnałem wiąże się legenda. Podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku, kiedy wojska Batu-chana podeszły cichcem pod Kraków, czujny trębacz zaalarmował hejnałem załogę. Miasto zdołało obronić się przed najazdem, ale dzielny strażnik w chwili gdy grał hejnał, został trafiony strzałą tatarską i nie dokończył melodii. Od tamtej pory, na pamiątkę tego wydarzenia hejnał urywa się nieoczekiwanie.

Hejnał w Polskim Radiu

- Od roku 1927 roku młodziutkie, liczące zaledwie 2 lata Polskie Radio podjęło codzienne transmitowanie hejnału w samo południe wprost z wieży kościoła Mariackiego w Krakowie. Od tego czasu rozbrzmiewa on już na całą Polskę i poza jej granice – mówił dziennikarz Marek Celt.

- Pracuję już 12 lat, a jednak nadal zdarza się, że mam tremę. Człowiek zdaje sobie sprawę z tej odpowiedzialności, ponieważ hejnał jest transmitowany na całą Polskę i nawet za granicę. To jest instrument dęty i różne się zdarzają wypadki, nieraz można się pomylić, w każdym okienku jest inna akustyka – opowiadał hejnalista Sylwester Łukaszewicz.

mk