Szymon Szurmiej - wybitny żydowski aktor i reżyser

98 lat temu, 18 czerwca 1923 roku, urodził się w Łucku, wówczas w granicach II Rzeczpospolitej, wybitny polski aktor żydowski Szymon Szurmiej. W swoim artystycznym życiu zapisał się wieloma pamiętnymi rolami filmowymi i serialowymi, jednak chyba najważniejszym polem działania był teatr, ten na uchodźstwie, ten po powrocie do kraju i w końcu Teatr Żydowski w Warszawie.

Szymon Szurmiej

Foto: Forum

W swoim bogatym w wydarzenia życiu pełnił także funkcje polityczne i społeczne, był posłem Sejmu polskiego, a także przewodniczącym Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

 

Urodzony w Łucku, już jako nastolatek doświadczył bezwzględnej polityki przesiedleńczej Związku Radzieckiego - niedługo po wybuchu II wojny światowej został zesłany w głąb ZSRR do obozu pracy na Kołymie. Po niecałych trzech latach trafił do kolejnego obozu, tym razem w Kazachstanie na przedmieściach miasta Dżambuł (obecnie Taraz). Niewątpliwie zmiana ta miała duże znaczenie w życiu młodego Szymona. W Kazachstanie miał okazję rozwijania swoich aktorskich i teatralnych pasji, uczęszczając do studium aktorskiego teatru w Ałma-Acie. W tamtejszym teatrze zagrał także swoje pierwsze role sceniczne.

Po wojnie, repatriowany do Polski, w 1946 roku znalazł się we Wrocławiu, gdzie już w polskich warunkach mógł z powodzeniem realizować swoje teatralne pasje jako aktor Teatru Polskiego, a w latach 1953-55 także jako reżyser. Niedługo potem został reżyserem i kierownikiem artystycznym Teatru Ziemi Opolskiej w Opolu. Po dwu latach wrócił do Wrocławia gdzie przez 6 lat współprowadził Dolnośląski Teatr Powszechny. Od 1962 reżyserował we wrocławskim Teatrze Rozmaitości. Ważnym krokiem na dalszej drodze kariery był zdany w 1966 roku eksternistyczny egzamin reżyserski. To pozwoliło mu na przeniesienie się do Warszawy i objęcie Teatru Żydowskiego, zarówno jako dyrektor jak i reżyser.

Archiwum Teatru Żydowskiego na swoich internetowych stronach tak opisuje początki swojego działania: "W 1950 roku w wyniku połączenia Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i Teatru Żydowskiego w Łodzi powstał Państwowy Teatr Żydowski. Teatr działał w obu tych miastach i występował gościnnie w całej Polsce do 1955 roku, kiedy to z inicjatywy Idy Kamińskiej teatr przeniósł się do Warszawy. W budynku przy ulicy Królewskiej 13 (dziś nieistniejącym) teatr działał do 1970 roku. Następnie przeniósł się do budynku przy pl. Grzybowskim. W 1968 roku znaczna grupa aktorów, w tym ówczesna dyrektor i kierownik artystyczna Ida Kamińska, w wyniku wydarzeń marcowych, wyjechała z Polski. Przez rok p.o. dyrektora teatru był Juliusz Berger. Od 1969 roku do roku 2014 dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Żydowskiego był Szymon Szurmiej. Od 2015 roku dyrektorem teatru jest Gołda Tencer".

Teatr ten przetrwał w swojej pięknej formie, wraz z wieloma znaczącymi artystycznie premierami i ciekawym, uzdolnionym zespołem także w dużej mierze dzięki działaniom Szurmieja. Otworzył w Teatrze Studium Aktorskie próbując uzupełnić zespół po wydarzeniach marca 1968 roku. Do repertuaru wprowadził wiele utworów klasyki żydowskiej: "Wyreżyserował ponad 50 przedstawień teatralnych, m.in.: »Bóg, człowiek i diabeł«, »Wśród walących się ścian«, »Dybuk«, »W nocy na starym rynku«, »Śmierć komiwojażera«, »Gwiazdy na dachu«, »Poszukiwacze złota«, »Błądzące gwiazdy«, »...i stał się cud«, »Między dniem a nocą«, »Żyć, nie umierać!«, »Tradycja«, »Bonjour Monsieur Chagall«. Na scenie Teatru Żydowskiego dał się poznać publiczności jako znakomity, charakterystyczny aktor, w którym dramatyczna ekspresja i liryzm przeplatają się z poczuciem humoru. Jego ulubione role, to Willy Loman w »Śmierci komiwojażera« Arthura Millera, Hocmach w »Błądzących gwiazdach« Szołema Alejchema, Cadyk w »Dybuku« Szymona An-skiego, Mendel Krzyk w »Zmierzchu« Izaaka Babla".

Jako aktor dał się także poznać szerszej widowni w licznych filmach fabularnych i serialach telewizyjnych. Zagrał w słynnych "Austerii" i "Śmierci prezydenta" Jerzego Kawalerowicza, "Moja wojna, moja miłość" Janusza Nasfetera czy serialu "Wichry wojny" Dana Curtisa. Pojawił się również w słynnym serialu "Janosik" Jerzego Passendorfera... portal "FilmPolski.pl" wylicza tych ról ponad 30, zarówno w filmach poważnych, dramatycznych jak i tych określanych mianem "familijnych" - choćby "Szaleństwa panny Ewy" Kazimierza Tarnasa... czy pełne kultury żydowskiej "Sanatorium pod klepsydrą" Wojciecha Hasa oraz "Dybuk" Stefana Szlachtycza.

W swojej działalności społecznej, tej związanej z historią Polski i politycznymi więziami, dał się poznać jako członek Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego i poseł na Sejm PRL IX kadencji. Już wtedy związany z PZPR kontynuował swoje działania po przemianach w 1989 roku próbując swoich sił w wyborach z ramienia koalicji Sojuszu Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy.

Archiwum Teatru Żydowskiego zwraca także uwagę na liczne i znaczące odznaczenia za jego działalność artystyczną, na rzecz kultury żydowskiej i społeczną: "Jego działania zostały docenione - otrzymał Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. Jako artysta i działacz społeczny został odznaczony licznymi najwyższymi odznaczeniami państwowymi, m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993), Narodowym Orderem Legii Honorowej (Francja, 2001), Wielkim Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski (2003), Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2005)".

Szymon Szurmiej zmarł w Warszawie 16 lipca 2014 roku i został pochowany 24 lipca w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach.

PP