Historia

Gwiazdozbiór Erydanu - jak to strasznie daleko we Wszechświecie

Ostatnia aktualizacja: 13.09.2022 05:30
14 lat temu satelita Swift zaobserwował rozbłysk gamma w konstelacji Erydanu i wtedy był to najodleglejszy zarejestrowany rozbłysk od Ziemi, bo mierzył 12,8 mld lat świetlnych. Obecnie rejestruje się jeszcze dalsze rozbłyski w obserwowalnym Wszechświecie, którego rozmiar ocenia się na 93 mld lat świetlnych.
Gwiaździste niebo. Polska, 2017 r.
Gwiaździste niebo. Polska, 2017 r.Foto: Forum

Rozbłyski gamma

Te zaobserwowane w kolejnych latach, to oddalony o 13,14 mld lat świetlnych rozbłysk z 2013 roku i miał on miejsce w gwiazdozbiorze Psów Gończych. Jak do tej pory jest to najdalsza tego typu obserwacja. Nam jednak jest ona trudna do ogarnięcia przestrzennie i czasowo, a potrzebne są do tego różne dane astronomiczne.

Jeden rok świetlny to odległość, którą potrzebuje światło, by przebyć drogę z punktu A do punktu B w próżni i to w ciągu roku według kalendarza juliańskiego (365 i ćwierć dnia). By bardziej sobie uzmysłowić tę odległość, to w przeliczeniu na kilometry wynosi ona prawie 9,5 biliona. Musimy też mieć świadomość, że światło wymaga także czasu, by tę odległość przebyć, a w ciągu jednej sekundy przebywa prawie 300 tysięcy kilometrów (dokładnie 299 792 458 metrów). Dlatego też światło z Ziemi wędruje do Księżyca w 1,3 sekundy, a światło Słońca płynie do Ziemi w 8 minut i 20 sekund. Do tego wszystkiego musimy sobie zdać także sprawę z faktu, że te obserwowane rozbłyski miały miejsce bardzo dawno w czasie, bo kilkanaście miliardów lat temu.

Niepojęte więc wydaje się ogarnięcie tych zdarzeń przez umysł nieprzygotowany naukowymi podstawami. Jednak można sobie wyobrazić, że np. muszka owocówka w naszym domu, np w Warszawie, dostrzega wybuch wulkanu na Hawajach i to w chwili, kiedy właśnie Hawaje zaczęły zaczęły "wynurzać się" z głębin oceanu. Może takie porównanie będzie w stanie uzmysłowić nam, jak daleko i jak dawno odbywały się te najdalsze rozbłyski gamma we Wszechświecie. Rozbłyski te są także trudne do zaobserwowania, bo pojawiają się raz na dobę (tę naszą, ziemską) i potrafią trwać od miliczęści sekundy aż do kilku godzin. Najdłuższy zaobserwowany trwał prawie 7 godzin. Często też mamy okazję widzieć, oprócz samego rozbłysku, także jego poświatę.

Obserwatorium Swift

Obserwacje te, trzeba przyznać że bardzo spektakularne i widowiskowe, byłyby wręcz niemożliwe do obserwacji gołym okiem ludzkim z Ziemi. Oczywiście możemy dostrzegać światło gwiazd na niebie, ale jest ono dla nas wartością constans i może tylko czasami coś wydaje się być jaśniejsze bądź ciemniejsze niż zazwyczaj. Dlatego konstruuje się specjalne teleskopy, które przybliżają te najodleglejsze wydarzenia we Wszechświecie.

Dla lepszego pomiaru umieszcza się je na orbicie okołoziemskiej, by pracowały w warunkach próżni i by żadne ziemskie sygnały nie zakłócały ich obserwacji. Najdalszych pomiarów dokonało obserwatorium Swift wyniesione na orbitę w 2004 roku. Jego spektrum działania skupia się właśnie na rozbłyskach będących wybuchami promieniowania gamma. Obserwatorium to rocznie rejestruje kilkaset takich rozbłysków.

Gwiazdozbiór Erydanu

Ten zarejestrowany 13 września miał miejsce w gwiazdozbiorze Erydanu, a trzeba przyznać, że gołym okiem (nieuzbrojonym) z Ziemi możemy nocą zaobserwować około 100 gwiazd tego gwiazdozbioru. W Polsce taka obserwacja jest możliwa raczej tylko zimą. W całości są widoczne poniżej linii 32 równoleżnika północnego - czyli najlepiej udać się choćby do północnej części Afryki, np. Casablanki czy Kairu lub w Pakistanie bądź Indiach odpowiednio w prowincjach Pendżabu, w Tybecie bądź w Chinach w Sichuan, czy w Stanach Zjednoczonych od Arizony aż po Georgię i choćby miasto Savannah.

Jednak, obok tych wyznaczników astronomicznych i geograficznych, jest też bardzo ciekawa historia związana z mitologią tego właśnie gwiazdozbioru. Już od prehistorycznych czasów ludzie tworzyli bardzo złożone historie związane z poszczególnymi gwiazdami tego gwiazdozbioru. Starożytni kojarzyli go z Nilem, Eufratem czy Gangesem, najczęściej właśnie gwiazdy Erydanu przedstawiały rzekę. Stąd i Rzymianie pokazywali go jako Pad czy Ren. Dla mieszkańców Półwyspu Arabskiego łączony był z Tygrysem bądź Eufratem.

Erydan w mitologii greckiej

Co ciekawe, w mitologii greckiej Erydan jest przedstawiany jako rzeka w Hadesie i choćby ze względu na swoje mitologiczne umiejscowienie łączony był z wydarzeniami śmierci czy męczarni.

Na specjalną uwagę zasługują też nadawane nazwy najjaśniejszym gwiazdom tego gwiazdozbioru - arabski "koniec rzeki" czyli Achernar i jest to Alfa Erydanu, a Betą jest "podnóżek" czyli Cursa. Interesujące jest też to, że Achernar jest dziewiątą co do jasności gwiazd na ziemskim niebie. Olbrzym ten jest sześć razy cięższy od naszego Słońca i pięć tysięcy razy jaśniejszy, a świeci niebieskim światłem.

Warto zatem spoglądając na rozgwieżdżone niebo, pomyśleć sobie jak to daleko i jak dawno był właśnie ten widok.

PP


Czytaj także

"Kiedyś straszyły, dziś patrzymy na nie z zachwytem". Komety na ziemskim niebie!

Ostatnia aktualizacja: 29.07.2020 21:23
Wakacje i lato to doskonały czas, by nocą podziwiać piękno nieba i zachwycać się niebiańską ofertą. W audycji "Eureka" opowiedzieliśmy o odkrytej pod koniec marca komecie C/2020 F3 (NEOWISE), którą można w Polsce obserwować od początku lipca i o tym, co czeka nas jeszcze w najbliższych tygodniach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Wolszczan odkrył wszechświat poza Układem Słonecznym

Ostatnia aktualizacja: 09.01.2021 05:40
Jak każdego czwartku, tak i wtedy, 9 stycznia 1992 roku - 29 lat temu - słynne pismo "Nature" zamieściło sensacyjny artykuł o istnieniu planet poza naszym Układem Słonecznym, a odkrywcą tego był polski naukowiec, wtedy jeszcze doktor Aleksander Wolszczan.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sonda Pioneer 10 z informacjami o ludziach i Ziemi

Ostatnia aktualizacja: 03.03.2021 05:40
49 lat temu, w pogodny piątek 3 marca 1972 roku, z przylądka Canaveral na Florydzie w USA, na rakiecie Atlas Centaur, wystartowała najsłynniejsza sonda kosmiczna z serii Pioneer - sonda Pioneer 10. Na swoim pokładzie wyniosła w kosmos słynną płytkę Pioneera, na której umieszczono informacje dotyczące naszego Układu Słonecznego, naszej planety - kuli ziemskiej i nas samych - ludzi.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Oczy polskich astronomów" - niezwykły teleskop w Chile

Ostatnia aktualizacja: 05.05.2021 10:34
Pod koniec XX wieku w Las Campanas w Chile uruchomiono polski teleskop, nazywany "oczami polskich astronomów". Choć z uwagi na pandemię COVID-19 obserwatoria są zamknięte, to lista dotychczasowych osiągnięć jest imponująca. A to, jak deklaruje gość "Eureki", nie koniec.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Odkryto najdalszą i najstarszą galaktykę we Wszechświecie

Ostatnia aktualizacja: 13.04.2022 07:08
To wielka astronomiczna sensacja i zarazem wielka zagadka: naukowcy odkryli galaktykę HD1. Odległa od Ziemi o 13,5 miliarda lat świetlnych na razie jest uznawana za najstarszą i najdalszą galaktykę we Wszechświecie. Nie wiadomo też, co się w niej znajduje...
rozwiń zwiń